Þjóðviljinn - 16.06.1989, Blaðsíða 4

Heræfingar varaliðs banda-
ríska hersins hefjast hér á landi
þann 20. júní, en liðsafnaður fer
fram í Bandaríkjunum frá og með
þjóðhátíðardegi fslendinga 17.
júní. í tiiefni þessara heræfinga,
þar sem fulltíða bandarískir ríkis-
borgarar, bændur og bókarar,
kennarar og kiæðskerar, skrýðast
herklæðum, mála sig græna í
framan, velta sér bak við
hraunnibbur með morðvopn í
hendi og segja „bang, bang þú ert
dauður,“ og eru sagðir með þessu
vera að styrkja varnir íslands,
væntalega gegn ógn Rauða hers-
ins og sérþjálfaðra skemmdar-
verkadeilda hans, hafa Samtök
herstöðvaandstæðinga ákveðið
að kalla saman sitt eigið heima-
varnarlið.
En eru þessar heræfingar
Bandaríkjamanna eitthvert grín?
„Nei, ég held að það sé alls
ekki hægt að kalla þetta neitt
grín. Ég minni á að þessar heræf-
ingar eru hluti af þeirri þróun sem
á sér stað hér á landi, þ.e.a.s. að
sífellt er verið að auka hernaðar-
mátt íslands og mikilvægi lands-
ins í framtíðarstríði. Heræfingun-
um er ætlað raunverulegt hlut-
verk og ég held að það sé mjög
varhugavert að líta þannig á að
þetta séu einhverjar sýndarher-
æfingar. Heræfingarnar eru ætl-
aðar til að betur megi verja þau
hernaðarmannvirki sem banda-
ríski herinn hefur komið hér
upp.“
Hvað finnst þér um að íslensk
stjórnvöld skuli leyfa þessar her-
æfingar nú?
„Mér finnst afstaða íslenskra
stjórnvalda fyrst og fremst vera
til marks um vanmat þeirra á áliti
íslensks almennings. Það liggur
fyrir að meirihluti íslendinga er
friðsamur og er þeirrar skoðunar
að íslendingar eigi að taka þátt í
þeim afvopnunarviðræðum sem
nú fara fram í Evrópu. Þessi af-
staða hefur komið mjög skýrt
fram í skoðanakönnunum og mér
finnst afstaða stjórnvalda vera lít-
ilsvirðing við almenning og kann-
ski sýna undirlægjuhátt þeirra
gagnvart Bandaríkjamönnum."
Hernaðaræfingar fara fram á
varnarsvæðinu I kringum Kefla-
víkurflugvöll. Veistu hvort þeir
hafa reynt að fá að stunda þessar
æfingar annars staðar?
„Fyrir það fyrsta, þá hefur
komið glögglega fram að þessum
heræfingum er ekki ætlað að
verja íslendinga og þess vegna
fara þær fram umhverfis þessi
hernaðarmannvirki sem Banda-
ríkjamenn hafa komið sér upp.
Eitt af því sem við herstöðva-
andstæðingar ætlum okkur að
kanna í sambandi við þessar her-
æfingar er það, hversu stórt svæði
Bandaríkjamenn leggja raun-
verulega undir æfingarnar. Það
er vitað að á síðustu æfingu fóru
þær fram að hluta utan girðingar,
sem við teljum auðvitað gróflega
móðgun. Sú breyting hefur orðið
meðal almennings á undanförn-
um árum að æ fleiri sjá að þessi
herstöð getur auðvitað á engan
hátt varið ísland og hún gerir fs-
land að skotmarki. En æfingarn-
ar núna eru til þess ætlaðar að
verja hernaðarmannvirki hér
gegn hugsanlegri árás skemmdar-
verkadeilda Rússa og það er yfir-
lýst markmið."
En í Ijósi yfirlýsinga Banda-
ríkjamanna sjálfra um að að-
staða þeirra hér sé ætluð til að
styrkja varnir íslands, væri þá
ekki eðlilegra að þessar æfingar
færu fram víðar, að þeir æfðu
t.d. á jafnmikilvægu svæði og
miðborg Reykjavíkur þar sem
miðstöð stjórnsýslu og fjarskipta
er að finna?
„Mönnum hefur lengi verið
það ljóst að herinn hefur alls ekk-
ert það hlutverk og eina breyting-
in sem hefur átt sér stað á síðustu
árum er sú að þeir eru raunveru-
lega hættir að láta líta svo út.
Enda fer þeim óðum fækkandi
sem trúa á svokallað varnarhlut-
verk hersins og orðin varnarlið og
varnarstöð eru í raun meiningar-
laus.
Til hvaða aðgerða hyggjast
SHA grípa í tilefni þessara heræf-
inga?
„Við verðum með margháttað-
ar aðgerðir. Fyrir það fyrsta höf-
um við í kjölfar umræðna um
þessar heræfingar orðið vör við
mjög aukinn áhuga fólks á
hermálinu. Við höfum fengið
meðbyr og hann kom strax í ljós á
fundinum sem haldinn var í til-
efni af 40 ára Nató-aðild íslands
og haldinn var fyrir fullu húsi í
Háskólabíói. Þessi áhugi er fyrir
hendi og nú hafa stuðningsmenn
okkar safnað fé og gert okkur
kleift að gefa málgagn SHA,
Dagfara, út í fimmtán þúsund
eintökum. Dagfara verður síðan
dreift um allt land, en útgáfudag-
ur hans verður 17. júní þannig að
það er fyrsta skrefið. Það má bú-
ast við uppákomum í miðbænum
Ingibjörg Haraldsdóttir, formaður Samtaka
herstöðvaandstæðinga, er á beininu
á þjóðhátíðardaginn og síðar.
Síðan hyggjumst við verða með
almennan mótmælafund fyrir
utan bandaríska sendiráðið
þriðjudaginn 20. júní en sá dagur
hefur verið gefinn upp sem
komudagur herliðsins. Og svo er
sá þáttur sem er að nokkru leyti
nýr, en hann er að við höfum
stofnað svokallað „heimavarn-
arlið." Heimavarnarliðið verður,
með beinar aðgerðir við herstöð-
ina og í nágrenni hennar á þess-
um tíma sem æfingarnar standa
yfir.“
Og hverjir verða í þessu heima-
varnarliði?
„Heimavarnarliðið er opið
öllum þeim sem eru á móti þess-
um heræfingum. Verkefni þess
eru hins vegar ekki þess eðlis að
við hyggjumst safna saman þús-
und manna liði, til að mæta her-
styrk Bandaríkjamanna. Það má
í raun segja að tilgangurinn með
stofnun liðsins sé tvíþættur. Ann-
ars vegar að gera bandaríkjaher
það algjörlega ljóst að það verður
ekki þolað mótspyrnulaust að
þeir breyti íslandi í heræfinga-
svæði smátt og smátt og færi út
kvíarnar með hverju árinu. f
öðru lagi viljum við láta reyna á
hvers virði íslensk lög og íslensk-
ur umgengisréttur um landið er
gagnvart bandarískum her-
lögum. f því sambandi má geta
þess að það er frjáls aðgangur að
ströndum landsins, öllum er
leyfilegt að vera í gönguferðum
samkvæmt náttúruverndarlögun-
um. Við hyggjumst sem sagt
kanna það skipulega hvort
bandarísk herlög og bandarískir
hagsmunir ráði meiru en íslensk
lög á þessu svæði. Aðgerðir
heimavarnarliðsins verða ekki ó-
löglegar eða neinar skemmdar-
verkaaðgerðir, heldur eru þær til
þess gerðar að fá skorið úr þess-
um málum.
Við ætlum einnig að kanna
mörk varnarsvæðisins og þau
mannvirki sem þarna eru, en
æfingar heimavarnarliðsins eru í
raun góð útivist fyrir alla þá sem
vilja taka þátt í þeim. Þeir sem
áhuga hafa geta haft samband við
skrifstofu SHA sem er opin milli
fimm og sjö á hverjum degi.“
Eric McVadon, fyrrum aðmír-
áll á Keflavíkurflugvelli, lét þau
orð falla að stuðningsmenn
NATÓ og bandaríska hersins
þyrftu að taka sig á og láta vinstri
menn ekki einoka umræðuna.
Miðað við þann doða sem virðist
hafa hvflt yfir starfi samtakanna,
var aðmírállinn ekki að gefa ykk-
ur meira Iof en þið eigið skilið?
„Nei, ég held að hann hafi
kannski metið ástandið að þessu
leyti algjörlega rétt. í fyrsta lagi
má með einni grein hrekja öll rök
hemámssinnanna. Og hann áttar
sig vissulega á því að þrátt fyrir
hina löngu veru hersins hérna
hefur sá spádómur að andstaðan
við herinn myndi hverfa algjör-
lega, eða verða bundin við fá-
mennan hóp, ekki orðið að veru-
leika. Og það sem meira er, rann-
sóknir herstöðvarandstæðinga og
þær upplýsingar sem þeir hafa
veitt almenningi, hafa orðið til
þess að andstaðan við herinn hef-
ur eflst. Við þurfum enga hers-
höfðingja til að segja okkur að
samkvæmt könnun félagsvísinda-
deildar Háskólans frá 1983 voru
36% aðspurðra á móti hernum,
en í sambærilegri könnun 1987
voru andstæðingar hersins orðnir
45%. Þessi andstaða er það mikil
að það er ekki nema von að
Bandaríkjamenn hafi áhyggjur af
henni.
Hitt er annað mál að það er
mjög erfitt fyrir herstöðvaand-
stæðinga að koma sínum mál-
flutningi á framfæri í fjölmiðlum
og sterkustu fjölmiðlarnir, sjón-
varpsstöðvarnar, nánast lokaðar.
Sem dæmi má taka, að þegar við
héldum síðasta fund í Háskólabí-
ói undir slagorðunum „ísland úr
Nató - herinn burt,“ þá þögðu
sjónvarpsstöðvarnar algjörlega
þunnu hljóði. En það hefur ekki
nægt til að kæfa andstöðuna og
við kynnum okkar málstað víða,
t.d. í skólum. En samtökin eru
áhugamannasamtök og hafa að-
eins eina manneskju í 20% starfi,
þannig að augljóslega er ekki
hægt að gera allt sem hugurinn
stendur til.“
Nú hefur komið í Ijós í ýmsum
skoðanakönnunum að almenn-
ingur virðist fremur haliur undir
Nató en á móti veru hersins
hérna. Hefur einhver umræða
um breyttar áherslur frá stefn-
unni sem meitlast í „ísland úr
Nató - herinn burt“ átt sér stað
innan samtakanna?
„í fyrsta lagi vil ég mótmæla
nokkuð þeim túlkunum sem hafa
komið fram á skoðanakönnunum
þar sem hugur fólks til Nató er
kannaður. Eg geri það aðallega á
þeirri forsendu að það er mjög
stór hluti aðspurðra sem tekur
enga afstöðu til þessarar spurn-
ingar. í síðustu skoðanakönnun
1987 var þessi hópur tæplega
40% aðspurðra. Af þeim sem
tóku afstöðu voru svo 25% á móti
Nató og þá 75% meðmæltir. í
könnuninni 1987 voru það 49%
sem beinlínis sögðust styðja
Nató. En miðað við að allir stóru
stjórnmálaflokkarnir hafa þetta á
stefnuskránni og það er aðeins
einn flokkur með lítið fylgi sem er
beinlínis á móti Nató-aðild, þá
finnst mér sú andstaða sem fyrir
er alls ekki vera lítil. Við í SHA
byggjum ekki baráttu okkar á
niðurstöðum skoðanakannana
heldur erum við grasrótar-
hreyfing sem berst fyrir ákveðn-
um skoðunum. Á undanförnum
árum hefur eðli Nató komið
greinilega fram, þ.e. í þeim af-
vopnunarviðræðum sem átt hafa
sér stað hefur bandalagið reynst
vera dragbítur á öllum. Nató
kemur fram sem mjög afturhalds-
samt afl og síðasta dæmi þess má
finna í viðbrögðum Natóforingja
við orðum íslenskra ráðherra um
að huga þurfi að afvopnun í höfu-
num. Á Natófundinum kom fram
algjör andstaða allra þjóða við
þetta frumkvæði íslendinga, sem
ég tel að eigi þó stuðning meiri-
hluta íslendinga hvar í flokki sem
þeir standa.
Þannig að hugmyndin um að
reyna að hafa áhrif innan Nató og
breyta því bandalagi er ekki
raunhæf. Fyrir íslendinga eru
miklu meiri möguleikar á að
koma fram á alþjóðavettvangi
sem boðberar friðar ef þeir
standa utan Nató.“
Hefur þú trú á að herinn verði
farinn héðan fyrir aldamót og
hefur þú trú á að SHA muni eiga
einhvern þátt í því hver þróunin
verður á næstu árum?
„Ég er alveg viss um að SHA
eiga eftir að hafa áhrif á það hver
þróunin verður og ég gæti vel trú-
að því að herinn verði farinn um
næstu aldamót. Hins vegar gæti
þróunin orðið þveröfug og Nató-
hershöfðingjar virðast leggja
aukna áherslu á hernaðarmikil-
vægi íslands, eftir því sem dregið
er úr vígvæðingu í Evrópu. Þann-
ig að ef íslendingar halda ekki
vöku sinni er hætta fyrir dyrum.
Hins vegar virðist mér hin al-
menna andstaða hins venjulega
íslendings gegn hernum gefa á-
stæðu til bjartsýni um að herinn
verði horfinn héðan fyrir alda-
mót,“ sagði Ingibjörg Haralds-
dóttir. phh
Heræfingamar
em ekkert grín
Afstaða stjórnvalda er lítilsvirðing við
skoðanir almennings. Heimavarnarliðinu
ætlað að fá úr því skorið hvort bandarískir
hagsmunir og lög eru rétthærri íslenskum
lögum og hagsmunum. Bandaríkjaher
verði gert Ijóst að hann geti ekki
mótspyrnulaust breytt landinu í
heræfingasvæði. Mat McVadons á
áhrif amætti íslenskra vinstri
manna rétt.
Málstaður okkar f ær vart inni í
sjónvarpsstöðvunum.
Hef trú á að herinn verði farinn
af landinu fyrir aldamót
4 SIÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. júní 1989