Þjóðviljinn - 21.06.1989, Blaðsíða 3

FRETTIR
Seðlabankinn
Raunvaxta-
lækkun
í dag
Bankastjórn Seðlabanka ís-
lands telur núna vera skilyrði til
að lækka raunvexti af verð-
tryggðum útlánum banka um
1%-1,25% og kemur fyrsta vaxt-
abreytingin til framkvæmda i
dag, 21. júní og svo aftur 1. júlf.
Að sögn Ólafs Ragnars Gríms-
sonar fjármálaráðherra er þetta
vitnisburður um þann árangur
sem náðst hefur af starfi ríkis-
stjórnarinnar að undanförnu.
Eftir þessar breytingar munu
vextir af verðtryggðum skulda-
bréfum lækka úr 8% í 6,75%-
7%. Með þessum breytingum
helst samræmi við vexti á
spariskírteinum ríkissjóðs sem
lækka í byrjun næsta mánaðar.
Raunvextir hafa þó verið að
lækka jafnt og þétt frá því á
haustmánuðum 1988 og á þessu
tímabili nemur lækkunin um 2%
frá því sem áður var. Þá virðist
margt benda til þess að hjöðnun
vaxta muni enn halda áfram, en
ríkisstjómin hefur sett sér það
markmið að raunvextir verði um
5%-6%. Að mati Seðlabanka em
forsendur fyrir vaxtalækkuninni
nú ma. að jafnvægi á lánsfjárm-
arkaðnum hefur farið verulega
batnandi á undanfömum tveimur
ársfjórðungum, tölur um
greiðslustöðu ríkissjóðs benda
einnig til þess að ríkisfjármálin
hafi til loka maí verið í góðu sam-
ræmi við markmið fjárlaga. Jafn-
framt hefur tekist að fjármagna
vemlegan hluta af
skammtímafjárþörf ríkissjóðs
með sölu ríkisvíxla, einkum til
innlánsstofnana. Samkvæmt
bráðabirgðatölum var útlána-
aukning bankakerfisins að með-
altali 6,1% á fyrstu fimm mánuð-
um ársins og á sama tíma hækk-
uðu heildarinnlán um 6,7%. Hef-
ur því bæði dregið úr útlána-
aukningu og peningaþenslu.
-grh
Vestnorrœna
þingmannaráðið
Kjarnorku-
vopnalaus
Norðurhöf!
Mengun sjávar og
hernaðarumsvif á höfum
efst á baugi á nýloknum
fundi Vestnorrœna
þingmannaráðsins í
Stykkishólmi
Vestnorræna þingmannaráðið
heitir á stjórnvöld ríkja á Norður-
slóðum að gera allt sem í þeirra
valdi stendur til að fá stórveldin
að samningaborði með það að
markmiði að Norður Atlantshaf-
ið verði kjarnorkuvopnalaust.
Þessi ársgamla yfirlýsing ráðs
íslenskra, grænlenskra og fær-
eyskra þingmanna var ítrekuð á
nýafstöðnum ráðsfundi í Stykkis-
hólmi sem stóð yfir dagana 13.-
15. þessa mánaðar. Umræður á
fundinum snerust að mestu um
umhverfismál og þá hættu sem
steðjar að löndunum þremur,
Færeyjum, Grænlandi og íslandi
vegna mengunar í höfunum og
hernaðarumsvifa, einkum vegna
kjarnorkuflota stórveldanna.
Auk ofangreindrar yfirlýsingar
samþykktu þingmenn tillögu þar
sem skorað er á stjórnvöld land-
anna þriggja að gera árið 1992 að
sérstöku vestnorrænu ári í því
augnamiði að auka kynni og sam-
skipti þjóðanna. ks
ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 3
Sl, fímmtudag flutti Kristín Á.
Ólafsdóttir athyglisverða til-
lögu Alþýðubandalagsins í borg-
arstjórn. Tillagan fól í sér bann
við komu kjarnorkuknúinna
skipa og herskipa með kjarna-
vopn til hafnar í Reykjavík. Það
er skemmst frá að segja að til-
lagan fékk hvorki þá umfjöllun
ijölmiðla né meðferð í borgar-
stjórn sem hún átti skilið. Allir
borgarfulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins, þeirra á meðal Katrín
Fjelsted, stofnfélagi í Samtökum
lækna gegn kjarnorkuvá, greiddu
atkvæði með frávísunartillögu.
Borgarfulltrúi Framsóknar-
flokksins sat hjá. Aðrir borgar-
fulltrúar minnihlutans studdu til-
lögu Alþýðubandalagsins.
Það hefur löngum verið stefna
íslendinga að banna kjarnavopn
innan íslenskrar lögsögu á friðar-
tímum. Það hefur á hinn bóginn
verið umdeilt hvort það sé
stjórnvalda einna að samþykkja
staðsetningu kjarnavopna hér á
landi ef farið yrði fram á slíkt, eða
hvort Alþingi beri að samþykkja
slíka ákvörðun. Það hefur líka
verið sýnt fram á það, m.a. hér í
Þjóðviljanum, að það eru alvar-
legar veilur í hinni opinberu
stefnu stjórnvalda sem gera það
að verkum að í raun er mjög
auðvelt fyrir kjarnorkuveldin að
fara í kringum hana. Stefnan hef-
ur alltaf gengið út á það að kjarn-
avopn skuli ekki staðsett á íslandi
án samþykktar íslendinga.
Yfirlýsing Geirs
Geir Hallgrímsson, þáverandi
utanríkisráðherra, gaf að vísu út
merkilega yfirlýsingu 16. apríl
1985, þar sem skýrt var kveðið á
að sigling herskipa með kjarna-
vopn um íslenska lögsögu væri
bönnuð og þar með koma þeirra
til íslenskra hafna. Hann tók það
fram að þessari stefnu yrði fram-
fylgt en vitað er að hann var strax
eftir þessa yfirlýsingu tekinn á
teppið af yfirboðurum sínum í
bandaríska sendiráðinu og eftir
það dró Geir mjög úr fullyrðing-
um sínum. Hann sagði að stefna
íslendinga væri sú sama og hjá
Dönum og Norðmönnum: Að
treysta því að kjarnorkuveldin
virði kjarnorkuvopnabann þess-
ara þjóða.
í vandaðri ræðu Kristínar og
ítarlegri greinargerð sem fylgdi
tillögu Alþýðubandalagsins kom
hins vegar fram að kjarnorku-
veldin gera skýran greinarmun á
varanlegri uppsetningu kjarna-
vopna á tilteknum stað og því
sem þau kalla viðdvöl og flutningi
kjarnavopna, „transit and trans-
port of nuclear weapons“. Þau
áskilja sér fullan rétt til að flytja
kjarnavopn hvert á land sem er
og hafa þar viðdvöl óákveðinn
tíma.
í viðtali Þjóðviljans við kunn-
an flotasérfræðing, Dr. Robert S.
Wood, deildarforseta í Naval
War College, sem birtist fyrir
tæpu ári síðan, þá sagði hann að
það kæmi jafnvel alveg til greina
að Bandaríkin viðurkenndu
samning um kjarnorkuvopna-
laust svæði Norðurlanda svo
fremi að þar væri viðurkenndur
réttur Bandaríkjanna til umferð-
ar með kjarnavopn um þetta
svæði. Þetta er reyndar í fullu
samræmi við afstöðu Bandaríkj-
anna til Tlatelolco samkomulags-
ins svo kallaða um kjarnorku-
vopnalaust svæði í Suður-
Ameríku.
En eins og fram kom í máli
Kristínar A. Ólafsdóttur á
borgarstjórnarfundinum þá er
Puerto Rico, sem lýtur yfirráðum
Bandaríkjanna, hluti af þessu
svæði og Bandaríkin hafa undir-
ritað þetta samkomulag og tvo
viðbótar prótókolla; engu að
síður hefur komið fram í skýrslu
sem gerð var á vegum Lög-
fræðifélags Puerto Rico að
Bandaríkin hafa engar ráðstafan-
ir gert til að virða þetta svæði.
Þvert á móti telja þau sig vera í
fullum rétti til að sigla með kjarn-
orkuvopn um lögsögu þeirra
ríkja sem aðild eiga að Tlatelolco
samkomulaginu og hafa viðdvöl í
höfnum þessara landa. Talsmað-
Tundurspillir af Charles F. Adams gerð. Skotkerfi fyrir ASROC kjarnorkuflugskeyti blasir við miðskips. Til
ársins 1983 notuðu Bandaríkin yfirleitt herskip af þessari gerð í fastaflota NATO. Skip af þessari gerð hafa
oftsinnis komið til Reykjavíkur.
Davíð vanvirðir
Geir Hallgrímsson
DaiíLinLinrto r\rt tt'npfo umnt/o
ur Bandaríkjastjórnar svaraði því
eitt sinn þannig til, þegar hann
var spurður um hvað „viðdvölin"
mætti vera löng, að það þjónaði
ekki hagsmunum Bandaríkjanna
að tala um nein sérstök tímamörk
í því sambandi.
Meirihlutinn
vanvirðir Geir
Tillaga Alþýðubandalagsins
var flutt í borgarstjórn sérstak-
lega til að taka á þessari grund-
vallarkröfu Bandaríkjanna og
annarra kjarnorkuvelda þannig
að afdráttarlaust væri að kjarn-
orkuvopnabann íslendinga tæki
ekki aðeins til staðsetningar
kjarnavopna á íslensku landi
heldur einnig til flutnings þeirra
og viðdvalar í íslenskri lögsögu.
Tillagan fól í sér ákaflega ein-
falda og kurteislega lausn á því
hvernig mátti framfylgja þessari
stefnu. Það átti aðeins að senda
yfirmönnum herskipa kjarnorku-
veldanna, sem í framtíðinni
kynnu að óska eftir að leita hafn-
ar í Reykjavík, tilkynningu þar
sem stefna íslendinga væri tíund-
uð og koma þeirra til Reykjavík-
ur jafngilti því yfirlýsingu um að
þau bæru ekki kjarnavopn. Hér
er farið svipað að og gert var ráð
fyrir í ályktun danska þingsins í
fyrra svo sem frægt varð en ekki
gengið jafnlangt og Nýsjálend-
ingar gera.
Gera má ráð fyrir að yfirlýsing
Geirs Hallgrímssonar, fyrrum
utanrfkisráðherra og borgar-
stjóra, yrði aðalinnihald tilkynn-
ingar eins og þeirrar sem gert er
ráð fyrir í tillögu Alþýðubanda-
lagsins. Borgarstjórnarfulltrúar
Sjálfstæðisflokksins með Davíð
Oddsson í broddi fylkingar gátu
hins vegar ekki sýnt fyrrverandi
leiðtoga sínum þá virðingu að
samþykkja þessa tillögu. Margir
myndu þó ætla að Geir teldi það
verðugan pólitískan minnisvarða
ef yfirmönnum öflugustu herja
veraldarsögunnar yrði gert að
skylduverkefni að lesa yfirlýsingu
hans frá ‘85 áður en þeir sigldu
inn í íslenska lögsögu.
Líka kjarnorku-
knúin skip
Það var einnig algerlega nýtt í
tillögu Alþýðubandalagsins að
þar var skýrt kveðið á að bannið
tæki einnig til kjarnorkuknúinna
skipa. Slíkt hefur ekki verið gert
áður en er þó ekki vanþörf á eins
og vel kemur fram í ítarlegri
greinargerð sem fylgdi tillögunni.
Mengunarslys af völdum kjarn-
akljúfa um borð í skipum eru
ekkert frekar einsdæmi en í
kjarnorkuverum á landi. Það
segir sína sögu að kjarnorkuknú-
in skip sem byggð hafa verið í
öðrum tilgangi en hernaðar-
legum hafa öll verið tekin úr
notkun sökum vandræða í
rekstri.
Strax að lokinni framsöguræðu
Kristínar Á. Ólafsdóttur um tii-
lögu Alþýðubandalagsins sté
borgarstjórinn Davíð Oddsson í
pontu og flutti frávísunartillögu
sem hann rökstuddi aðallega með
því að þetta mál heyrði alfarið
undir stjórnvöld landsins. í til-
lögunni sagði m.a.:
I BRENNIDEPLI
„Með hliðsjón af því að
stjórnvöld landsins hafa ekki
heimilað að erlend herskip komi
til landsins með kjarnorkuvopn
og með hliðsjón af því að
stjórnvöld hafa ekki mótað þá
stefnu að nauðsynlegt sé í hvert
sinn að sannreyna hvort kjarn=-
orkuvopn séu um borð í þeim
herskipum sem hingað koma
heldur byggja á gagnkvæmu
trausti. Og þar sem mál eins og
þetta heyrir í raun ekki undir
sveitarstjórn heldur ríkisstjórn er
tillaga þessi óeðlileg og óþörf og
er henni vísað frá.“
Þessa frávísunartillögu studdu
allir borgarfulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins, einnig læknirinn Katr-
ín Fjelsted sem í eina tíð lét mál-
efni Samtaka lækna gegn kjarn-
orkuvá mjög til sín taka. Ekki er
ástæða til að velta mikið vöngum
yfir því hvers vegna þessi ágæta
kona lét beygja sig til að greiða
atkvæði á þennan hátt en það
hlýtur að hafa verið móti betri
vitund og faglegri skyldu hennar
sem læknis.
Kjarninn í afstöðu borgar-
stjóra var sá að hér væri um mál
stjórnvalda að ræða en ekki borg-
arstjórnar, sem vissulega er sjón-
armið út af fyrir sig, en að öðru
ieyti einkenndist málflutningur
hans af strákslegum út-
úrsnúningum og misskilningi sem
lítt sæmir embætti borgarstjóra.
Vissulega er hér um mál
stjórnvalda að ræða en meðan að
þau hafa ekki tekið skýra afstöðu
í þessu máli þá er það siðferðileg
skylda borgarstjórnar Reykja-
víkur að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir til að tryggja öryggi
Sjálfstœðismenn vísuðufrá tillögu
Alþýðubandalagsins um bann við komu
kjarnorkuknúinna skipa og herskipa með
kjarnavopn til hafnar íReykjavík. Tillagan á
sömu nótum ogyfirlýsing Geirs
Hallgrímssonar sem utanríkisráðherra.
Bjarni P. Magnússon studdi tillöguna en
fulltrúiframsóknar sat hjá
Reykvíkinga og næsta umhverfis
þeirra.
Yfirvöld Reykjavíkur hafa
fullt umboð til að banna komu
kjarnorkuknúinna skipa og her-
skipa með kjarnavopn til Reykja-
víkur. Þau hafa fullan rétt til þess
að þrýsta á þennan hátt á
stjórnvöld landsins til að þau fylgi
eftir yfirlýstri stefnu í stað þess að
láta sitja við orðin tóm. Það er
skylda borgarstjórnar Reykja-
víkur að beita sér fyrir því að ís-
lendingar standi fast við að sjálfs-
ákvörðunarréttur þeirra sé virt-
ur.
Davíð vísaði mjög til gagn-
kvæms trausts milli íslands og
Bandaríkjanna í þessum málum.
Staðreyndin er hins vegar sú að
ríki sem ekki heimila kjarnavopn
í lögsögu sinni hafa enga ástæðu
til að „treysta“ kjarnorkuveldun-
um í þessu efni. Hundruð slysa í
meðferð kjarnavopna segja sína
sögu; 80% bandarískra og sov-
éskra herskipa eru búin kjarna-
vopnum og þau eru með þessi
vopn innan borðs þegar þau
koma til hafnar hvar sem er í
heiminum.
Viðbrögð bandarískra stjórn-
valda við yfirlýsingu Geirs voru á
sínum tíma að árétta þá stefnu að
„játa hvorki né neita tilvist kjarn-
avopna" undir nokkrum kring-
umstæðum. Þessi stefna kjarn-
orkuveldanna hefur verið réttlætt
með fælingarstefrunni svo köll-
uðu en í raun vita risaveldin ná -
kvæmlega hvar kjarnavopn and-
stæðingsins eru. Það er því viður-
kennd staðreynd að þessari
stefnu er fyrst og fremst beint
gegn almenningi og margir á-
hrifamenn í Bandaríkjunum á
sviði vígbúnaðarmála og stjórn-
mála hafa viðurkennt opinber-
lega að þessi stefna Bandaríkj-
anna er farin að verða þeim til
verulegra vandræða. Því var það
skondið að heyra að þessi úrelta
yfirgangsstefna skyldi eiga sér
sérstakan talsmann í Árna Sig-
fússyni, borgarfulltrúa Sjálfstæð-
isflokksins.
Afstaða Bjarna P.
Við þessa umræðu í borgar-
stjórn verður hins vegar ekki
skilið án þess að minnast á um-
mæli borgarfulltrúa Alþýðuflokks-
ins. Bjarna P. Magnússonar.
Hann lýsti yfir fullum stuðningi
við tillögu Alþýðubandalagsins
enda væri hún í samræmi við
stefnu Alþýðuflokksins og frum-
kvæði það um afvopnun í höfu-
num sem Jón Baldvin Hannibals-
son utanríkisráðherra er að beita
sér fyrir þessa dagana. Þessi um-
mæli gefa tilefni til að ætla að A-
flokkarnir taki þetta mál upp á
Alþingi í haust. Það væri verðugt
upphaf að frumkvæði íslendinga
um afvopnun í höfunum ef ís-
lensk stjórnvöld gæfu út skorin-
orða yfirlýsingu um að þau ætli
sér að fylgja eftir þeirri stefnu að
banna kjarnorkuknúnum skipum
og herskipum og flugvélum með
vopnakerfi fyrir kjamavopn um-
ferð og viðdvöl í íslenskri Iög-
sögu. VG