Þjóðviljinn - 22.06.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Ríkisútvarp okkar er frjálst
- auglýsingaútvaip ekki
Nú er orðið tímabært að taka
upp öfluga umræðu um stöðu og
horfur Ríkisútvarpsins. Ástæð-
urnar eru þessar:
• Um þessar mundir eru 4 ár
síðan núgildandi útvarpslög voru
samþykkt og margþætt reynsla er
fengin af framkvæmd þeirra.
• Frumvarp til nýrra útvarps-
laga hefur verið lagt fyrir Ál-
þingi.
• Pólitísk eining er í landinu
um að ríkið geri eitthvað til að
efla íslenska tungu og menningu
- en deildar meiningar eru um
hvernig það skuli gert.
Reynslan af „frjálsu“
útvarpi
Ég tel fengna reynslu af fram-
kvæmd núgildandi útvarpslaga
sýna okkur að það nálgast öfug-
mæli að fullyrða að þau tryggi
frelsi og fjölbreytni. Auglýsinga-
grundvöllurinn hefur neytt nýju
útvarpsstöðvarnar og Stöð 2 til að
marka sér afar þröngan bás. Þar
sem mest er um einhliða músík og
froðusnakk tengt vinsældaleit
stöðvanna hjá þeim hópi sem
ætla má að kaupi það sem auglýs-
endurnir hafa að bjóða. „Útvarp
Rót“ fer þó aðrar leiðir en nær
skammt með fórnfúsum sjálfboð-
aliðum sem starfa án þess að
reyna að laða til sín auglýsend-
akrónur.
Stöð 2 leggur megináherslu á
afþreyingarefni með ensku tali og
nær skammt í viðleitni sinni til að
Hörður Bergmann skrifar
gera eigið efni sem sætir tíðind-
um. Enda með allar klær úti til að
ná sér í auglýsingatekjur; krækja
í kaupendur handa sem flestum
seljendum vöru og þjónustu sem
kaupa sjónvarpsauglýsingar.
Hvort sem þær eru hefðbundnar
viðskiptum. Þeir sem vilja kynna
sér það nánar geta t.d. lesið um
efnið í kaflanum „Fjölmiðlar og
markaðsöfl" í hinni efnismiklu
bók Stefáns Jón Hafsteins,
„Sagnaþulir samtímans - fjöl-
miðlar á öld upplýsinga“. Á ráð-
miðillinn okkar - hinir sem
venjulega eru kallaðir því nafni
afturámóti ófrjálsir. Þaðsem hér
hefur verið bent á skýrir að sínu
leyti hvað ég á við. Ég býst líka
við að margur lesandinn hafi
komist að svipaðri niðurstöðu án
„Baráttafyrir styrkri stöðu Ríkisútvarpsins
sem er óháð auglýsingasamkeppni enfœr þó
að hafa auglýsingar innan vissra takmarka, er
íraun baráttafyrir fjölþœttu menningarstarfi,
skapandi málnotkun, skýrariþjóðfélagsskiln-
ingi og þróun lýðrœðis. “
eða tengdar nafnbirtingu fyrir-
tækisins eða vörusýningu inni í
spurninga- og skemmtiþáttum.
Það hefur sín áhrif á efni þessara
svokölluðu frjálsu fjölmiðla að
þeir sem kaupa þessar auglýsing-
ar eru einkum að selja gos, sæl-
gæti, litríkan pakkamat, snyrti-
vörur, nýja bfla og sólarlanda-
ferðir. Efni þeirra og stfll miðast
því að miklu leyti við duglegustu
kaupendur þess arna.
Hér er ekki rúm til að greina
margháttuð ritstýringaráhrif
harðrar sölusamkeppni á fjöl-
miðla sem eru háðir auglýsinga-
stefnu sem Hagþenkir - félag
höfunda fræðirita og kennslu-
gagna - hélt um Ríkisútvarpið og
rithöfunda í byrjun þessa mánað-
ar varaði Stefán við því að fjöl-
miðlar yrðu settir algjörlega
undir vald markaðarins og yrðu
hluti af allsherjar neyslumynstri
og þjónar þess. í okkar tilfelli
hluti af alþjóðlegu neyslumynstri
og framleiðslu dægurmenningar
sem tekur mið af því.
Lýðræði og menning
Ég fullyrði í fyrirsögn að Ríkis-
útvarpið sé í rauninni frjálsi fjöl-
þess að orða hana svona afdrátt-
arlaust. Hafi öðru hverju reynt
að finna í útvarpi eitthvað sem
snertir eða vekur áhuga og um-
hugsun með því að kanna hvað
„frjálsu" rásirnar hafa að bjóða
en/og komist að raun um að það
er helst Ríkisútvarpið sem býður
dýpt, breidd og fjölbreytni í dag-
skrá sinni. Eitthvað sem nærir
anda og hugsun - og er flutt á
auðugu og góðu máli. Frelsi okk-
ar væri heldur betur settar
skorður ef við gætum ekki glatt
eyrun lengur með slíku efni - og
íslenskir fræðimenn, rithöfundar
og skáld hefðu enga útvarpsrás til
að bjóða efni sitt - engin leið um
ljósvaka væri opin vekjandi og
skapandi höfundum og dag-
skrárgerðarfólki. Þær væru allar
bundnar því að draga til sín
auglýsendur hins hefðbundna al-
þjóðlega neyslukapphlaups iðn-
ríkjanna.
Barátta fyrir styrkri stöðu
Ríkisútvarps, sem er óháð
auglýsingasamkeppni en fær þó
að hafa þær innan vissra tak-
marka, er því í raun barátta fyrir
fjölþættu menningarstarfi, skap-
andi málnotkun, skýrari þjóðfé-
lagsskilningi og þróun lýðræðis.
Skilningur á þessu á vonandi eftir
að aukast um allt samfélagið - og
tryggja skynsamlega niðurstöðu í
þeirri endurskoðun útvarpslaga
sem framundan er.
Vandasöm laga-
endurskoðun
Það er þörf á. víðtækri og
markvissri umræðu um hvernig
hægt er að ná slíkri niðurstöðu.
Taka til meðferðar spurninguna
um lýðræðislega og árangursvæn-
lega stjórnskipan stofnunarinnar
miðað við þau háleitu markmið
sem henni eru sett með núgild-
andi lögum - og einnig í tillögum
útvarpslaganefndarinnar sem
skilaði af sér í mars sl. Það er t.d.
alls óvíst að hugmyndir nefnd: r-
innar um breytta stjórnskipan
Framhald á 6. síðu.
Um eðli og úeðli
Silja Aðalsteinsdóttir skrifar
Heimurinn er settur saman af
ótal þjóðum sem tala ólík tungu-
mál og hafa ólíka menningu. Það
er það góða við hann. Margar
þjóðir eru svo lánsamar að búa í
eigin landi og halda uppi eigin
ríki. Ef okkur finnst það eðlilegt
og sjálfsagt þá sjáum við undir
eins að hugmyndin um erlendan
her í landi er óeðlileg. Og það
hefur hún verið eins lengi og
menn hafa heimildir um. Bretar
áttu sína herstöðvaandstæðinga
meðan rómverskt setulið sat í
Lundúnaborg. Og þó að þeir eigi
margir hverjir bágt með að skilja
núna hvers vegna írar þola illa
enskan her á Norður-írlandi yrðu
þeir líklega fljótir að skilja kjarna
málsins ef franskur eða þýskur
her settist að í Englandi. Israels-
menn sem núna hersitja Palest-
ínumenn mættu rifja upp her-
stöðvaandstöðu forfeðra sinna
gegn rómversku herliði með
landstjóra á tímum Ágústusar
keisara.
Við erum að mótmæla því
núna að á Reykjanesi, skaga sem
gengur út úr íslandi suðvestan-
verðu, hafa bandarískir hermenn
bækistöð. Þetta er okkar land og
við mótmælum veru þessara er-
lendu hermanna almennt og nú
einnig sérstaklega liðsaukanum
sem þeim barst í gær. Við mót-
mælum vegna þess að herstöðin
er blettur á landinu og þyrnir í
auga. Hún er óeðlileg.
Fráfarandi yfirmaður setuliðs-
ins, Eric McVadon aðmíráll, var
okkur sammála í kveðjuræðu
sinni fyrir rétt rúmum mánuði.
Samskipti íslendinga og banda-
ríska setuliðsins eru að hans mati
óeðlileg. Aðmírállinn var búinn
að átta sig á að íslenskir vinir hans
væru ekki neinir vinir í raun held-
ur gróðafíkin sníkjudýr sem nota
dali til að svæfa sína íslensku sam-
visku. Hann sagði að við værum
heimtufrek en létum lítið koma á
móti, við værum lélegir gestgjaf-
ar. í gær sagði Helen Caldicott í
snögg og sæt, flokkur vaskra ung-
menna gekk um bæinn og skar
danabrók niður þar sem hún
blakti við hún við dönsk verslun-
arhús.
Nú finnst „íbúum sömu eyjar“,
staðsettum á Miðnesheiði, mál til
komið að þeirra fáni fái að blakta
.. við minnumst
þess að erlendur her í
landi er ekki eðlilegur
heldur óeðlilegur. “
Þjóðleikhúsinu að sem gestgjafar
natóhers skytum við skjólshúsi
yfir okkar eigin morðingja.
Eric McVadon talaði um amer-
íska herinn og íslendinga sem
„íbúa sömu eyjar“, að Banda-
ríkjamenn hefðu áunnið sér
þegnrétt í landinu á þessari hálfu
öld. Nýliðnir atburðir benda til
að undirmenn hans séu sömu
skoðunar.
Það er frægt í sjálfstæðisbar-
áttu þessarar þjóðar þegar ís-
lendingar skáru niður danska
fána í bænum 12. júní árið 1913 til
að árétta að þeir vildu fá sinn
eigin fána. Upphafið var það að
skipstjóri á dönsku herskipi skar
bláhvítan fána af litlum árabát í
Reykjavíkurhöfn. Hefndin var
við hún. Nógu lengi séu þeir bún-
ir að þola þennan bláhvíta kross
með rauðu röndinni úr dana-
brók. Það sem gerðist á þjóðhá-
tíðardaginn þegar þrír vaskir vin-
ir úr setuliðinu fóru um og skáru
niður fána verður merkur kafli í
fslandssögunni eftir hálfa öld,
mikilsverður áfangi á þeirri braut
að gera landið ósjálfstætt.
Bandarískt.
Nema við minnumst þess að er-
lendur her í landi er ekki eðli-
legur heldur óeðlilegur. Óværa
sem á að losna við. Ég nefndi
Helen Caldicott áðan, ástralska
barnalækninn sem er hjá okkur í
heimsókn. Ræða hennar í Þjóð-
leikhúsinu í gær verður öllum
ógleymanleg sem heyrðu. Og
boðskapur hennar til íslendinga
var skýr: Setuliðið bandaríska er
hér ekki til að verja einn eða
neinn, jafnvel ekki Bandaríkin.
Það er hér einfaldlega til að þenj a
út veldi Bandaríkjanna. Liður í
heimsvaldastefnu þeirra. Og þið,
sagði hún, hafið verk að vinna,
þið eruð þjóð með hlutverk: Þið
eigið að losa ykkur við þessa her-
stöð strax!
Við erum lánsöm þjóð íslend-
ingar þó að við séum kannski lé-
legir gestgjafar. Við getum sýnt
heiminum að erlendur her sé ekki
endilega naglfastur, heimurinn sé
breytingum undirorpinn, ekkert
sé eilíft. Óeðlilegt ástand geti
orðið eðlilegt aftur. Við getum
rekið herinn.
Silja er rithöfundur en greinin er sam-
hijóöa ræðu sem hún flutti á útifundi
við bandaríska sendiráðið á þriðju-
daginn.
Fimmtudagur 22. júní 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5