Þjóðviljinn - 28.06.1989, Blaðsíða 5

„Bandarísk heilbrigðisyfir-
völd telja, að í Bandaríkjunum
hafi 1,0-1,5 milljónir manna
tekið veiruna. í árslok 1987
höfðu a.m.k. 0,5 milljónir
manna tekið veiruna í Evrópu
að mati farsóttarfræðinga,
sem fylgjast með alnæmi í
löndum álfunnar... tiltæk
gögn benda til, að 2-3 milljónir
manna hafi tekið veiruna í Af r-
íku... í heimi öllum ekkifærri
en 5 milljónir manna.“ Svo
segir í Scientific American,
október-hefti 1988. í því birta
kunnir vísindamenn 10 rit-
gerðir um alnæmi og verður
þeirra getið hér að nokkru.
Ferill sjúkdóms
Fimm miljónir manna
hafa tekið alnæmisveiru
1. Fyrstu ritgerðina rita Robert
C. Gallo og Luc Montagnier.
Hefja þeir mál sitt á þessum orð-
um: „Ekki er meira en áratugur
síðan það var útbreidd skoðun,
að í þróuðum löndum væri ekki
mikil hætta af smit-sjúkdómum.
En í þeim væri enn við að etja
vanda, af völdum vanheilsu, svo
sem krabba-, hjarta- og
hrörnunar-sjúkdóma. Sú trú
brast á öndverðum níunda ára-
tugnum, þegar alnæmi kom upp.
Þar var á ferðinni skæður sjúk-
dómur. Honum olli flokkur
sýkla, - retro-veira, - sem fyrsta
sinni höfðu fundist í fólki þá fá-
einum árum áður.
Farsóttin var hrikalegs eðlis,
en vísindin brugðust skjótt við. Á
tveimur árum, frá miðju ári 1982
til miðs árs 1984, voru ferli far-
sóttarinnar rakin, einangruð var
ný veira - veira tæringar ónæmis
(-kerfis) manna, HIV - útbúið
blóðpróf smits og gengið úr
skugga um ásóknarmörk
veirunnarímannslíkamanum... í
sumu tilliti hafa vísindin þó ekki
haft við veirunni. Engin lækning
eða bóluefni bjóðast enn, farsótt-
in gengur fram, retro-veirur, sem
sjúkdómnum valda, verða með
mönnum um langan aldur.“
Meðal annarra orða skal þess
getið, að um miðjan áttunda ára-
tuginn höfðu þegar fundist retro-
veirur, sem sjúkdómum valda í
mönnum. Robert C. Gallo og
samstarfsmenn hans í Bandaríkj-
unum einangruðu hina fyrstu
þeirra 1980, HTLV-1. Sýkir hún
eina gerð hvítra blóðkorna og
veldur hún þannig hvítblæði
einu, sem mest er um sums staðar
í Japan, Afríku og Karabía-hafi.
Þessir sömu vísindamenn einang-
ruðu 1982 aðra retro-veiru, ná-
skylda hinni fyrri, sem nefnd var
HTLV-2. Berast veirur þessar
manna á milli við kynmök, með
blóði og frá móður til barns.
Fyrstu tilfelli af alnæmi voru
greind 1981 á meðal ungra kyn-
villtra karla í Bandaríkjunum. í
hinum sjúku eyddist ein gerð
hvítra blóðkorna, T-frumur, nán-
ar tiltekið fruman T-4, svo að
fljótlega var eftir tekið, og þvarr
þá viðnám þeirra gegn sjúkdóm-
um. Álitið var, að veira ylli sjúk-
dómi þessum Gátu Gallo og sam-
starfsmenn hans því til, að hún
væri náskyld HTLV-1, en annað
kom á daginn. f París beindist at-
hygli Luc Montagnier og sam-
starfsmanna hans á Pasteur-
stofnuninni í ársbyrjun 1983 að
veiru, sem í hinum sjúku „óx“ í
einni gerð hvítra blóðkorna, T-4
frumum. í frumeindarafsjám
sást, að hún var allólík HTLV-1,
en alllík retro-veirum í hestum.
Var veiran einangruð. Og í
október 1983 færði Luc Mont-
agnier sönnur á, að hún ylli al-
næmi. Var veiran nefnd HIV.
HIV er örsmá, aðeins fáeinar
eða tvær sameindir, og rita tveir
bandarískir vísinda menn, Will-
iam A. Haseltine og Flossie
Wong-Staal, um sameindalíf-
fræði veirunnar. Upp úr ritgerð
þeirra verður aðeins tekin ein
málsgrein.
„Sýking af völdum alnæmi-
veirunnar tekur á sig margar
myndir. Fyrst í stað ... fjölgar
veiran sér ört, og kemur hún fram
í vökva kringum heila og mænu
og í blóðrás. Sótthiti, útbrot, lík
inflúensu-einkennum, og stund-
um (óþægindi) í taugakerfi geta
fylgt á eftir fyrstu öldu HIV-
fjölgunar. Síðan, innan fárra
vikna, verður snögglega miklu
minna um veiruna í heilamænu-
vökva og upphafleg sjúkdóms-
einkenni hverfa... Frá 2 upp í 10
árum frá upphafi einkennalausa
skeiðsins tekur veiran aftur að
fjölga sér snögglega og sýkingin
fer á lokaskeið sitt.“
Ör útbreiðsla
3. Um útbreiðslu alnæmi í
heimi öllum rita fjórir vísinda-
menn, Mann, Chin, Piort og Qu-
inn, og er hinn fyrstnefndi for-
stöðumaður alnæmi-eftirlits Al-
þjóðlegu heilbrigðisstofnunar-
innar. Mál sitt hefja þeir á þess-
um orðum: „Allt frá því að sjónir
festi fyrst á alnæmi-farsóttinni
1981, hafa á tilvist hennar (á
stundum) verið bornar brigður
og möguleg útbreiðsla hennar
verið ferlega vanmetin. Farsóttin
er enn á upphafsskeiði sínu og
erfitt er að segja endanlegt um-
fang hennar fyrir, en nú er komið
í ljós, að alnæmi er meiri ógnun
við heilsu manna um heim allan
en dæmi eru um.“
Síðar segja þeir:
„Bandarísk heilbrigðisyfirvöld
telja, að í Bandaríkjunum hafi
1,0-1,5 milljón manna tekið
veiruna. í Evrópu telja farsóttar-
fræðingar, sem fýlgjast með al-
næmi í löndum álfunnar, að í árs-
lok 1987 hafi a.m.k. 0,5 milljón
mannagengið með veiruna ... til-
tæk gögn benda til, að 2-3
milljónir manna í Afríku hafi
tekið veiruna. Að Kanada og
Suður-Ameríku við bættum
munu ekki færri en 5 milljónir
manna í heimi öllum hafa tekið
veiruna."
Útbreiðsla alnæmi er þannig
mest í Afríku. „í mörgum bæjum
í Kongó, Ruanda, Tanzaníu, Ug-
anda, Zaire og Zambíu hafa 5-
20% fólks í aldursflokkum á
virku kynlífsskeiði þegar tekið
veiruna. Útbreiðsla veirunnar á
meðal vændiskvenna er allt frá
27% í Kinshasa í Zaire upp í 66%
í Nairobi í Kenya og 88% í Butare
í Ruanda. Nær helmingur allra
sjúklinga á stofum sjúkrahúsa í
borgum þessum hefur tekið HIV.
Þá ganga líka 10-25% kvenna á
barnsburðaraldri með veir-
una...“
Þeir Max Essex og Phyllis
Kanti, sem starfa við læknahá-
skólann í Harvard, ræða í sinni
grein í Scientifíc American get-
gátur um uppruna alnæmi
veirunnar.
Þar segir frá því að árið 1985
hafi tekist að einangra veiru í
sjúkum macaque-öpum frá Asíu.
Sú nefnist SIV og í ljós kom að
margt var skylt með henni og
HlV-veirunni sem veldur alnæmi
í mönnum. Vísindamenn veltu
því eðlilega fyrir sér, hvort af
dreifingu apaveirunnar SIV feng-
ist ábending um uppruna alnæmi-
sveirunnar í mönnum. Um þetta
leyti höfðu menn fregnir af því að
í Mið-Afríku væri HlV-sýking og
alnæmi búin að fá uggvænlega
mikla útbreiðslu og margir fræði-
menn töldu, að alnæmisfarsótt
hefði gosið upp í Mið-afríku áður
en sjúkdómsins var vart í öðrum
hluta heims.
Af þessum sökum öllum fóru
vísindamenn að rannsaka afríska
apa af ýmsum tegundum. Það var
aðeins í villtum grænum öpum
sem SlV-veiran var algeng
(fannst í 30-70% tilfeila). Samt
sem áður bera þessir apar engin
merki alnæmis, og það er enn
ráðgáta hvers vegna apaveiran
SIV skaðar ófrjálsa macaque-apa
frá Asíu, en gerir villtum grænum
öpum í Afríku engan miska. Afr-
ísku aparnir virðast hafa þróað
með sér viðbrögð sem kæmi í veg
fyrir að lífshættulegur sýkill ynni
á þeim.
í greininni segir ennfremur:
Simpansar eru einu dýrin, sem
á tilraunastofum verða sýkt með
HIV, einangruðum úr alnæmis-
sjúklingum. Samt sem áður virð-
ist veiran ekki valda banvænum
sjúkdómi í simpönsum eins og í
fólki. Við veltum fyrir okkur,
hvort verið gæti, að simpansar
hefðu einhvern veginn áunnið sér
viðnám gegn alnæmi-veirunni. Ef
þeim hefur tekist það, getur
ástæða þess verið sú, að þeir hafi
fyrrum haft þróunarreynslu af
einhverjum ættingjum HIV-
ættingja, sem kynni að hafa verið
forveri HIV í þróuninni?.“
Ekki er gott að vita hvort menn
geta lesið af þessu þá huggun, að
með tíð og tíma geti mannfólkið
komið sér upp viðbrögðum sem
gerir því mögulegt að lifa með
alnæmisveirunni HIV. Hitt er vit-
að, að í leitinni að uppruna HIV
hefur fundist í Vestur-Aríku í
mannfólki önnur veira, nú kölluð
HIV-2 og er hún skyldari apa-
veirunni SIV en HIV-1. Og rann-
sóknir benda til þess að fólk í
Vestur-Afríku, sem tekið hefur
HIV-2 eigi mun síður hættu á að
fá alnæmi en einstaklingur sem
hefur fengið HIV-1.
H.J. tók saman
Tímarit
Tíu ára afmæli sagna
Sagnir, tímarit um söguleg
efni, er komið út í tíunda sinn
og er mjög til afmælisárgangsins
vandað. Sagnir 10 eru, sem fyrri
árgangar, afrakstur vinnu sagn-
fræðinema við Háskóla íslands
og ber starf þeirra vitni um þá
grósku sem er í sagnfræði hér á
landi.
í tilefni 10 ára afmælis Sagna er
birt flokkuð skrá yfir efni blaðs-
ins frá upphafi. Þar má sjá hinar
ýmsu rannsóknir á viðfangsefn-
um sögunnar, enda hafa sagn -
fræðinemar fjölbreytt áhugasvið
og eru frumlegir í verkefnavali.
Sagnfræðingar hafa í æ ríkari
mæli tekið að rannsaka viðhorf
manna til umhverfisins og hvern-
ig forfeður okkar upplifðu sam-
tíma sinn. Voru þeir sáttir við
fyrirsjáanlegar breytingar, eða
reyndu þeir að hamla á móti
þeim? í Sögnum í ár er afstaða til
margskonar málaflokka athug-
uð.
Sagnir er tímarit þar sem mikill
metnaður er lagður í að miðla
sagnfræðilegum fróðleik á að-
gengilegan hátt til hins almenna
lesanda.
Þeir sem áhuga hafa á að gerast
áskrifendur og fá fyrri árganga er
bent á að snúa sér til Félags sagnf-
ræðinema pósthólf 7182, 127
Reykjavík.
Sagnir fást í lausasölu í helstu
bókaverslunum og hjá Sögufé-
laginu Garðastræti 13 b.
30 íslenskir rithöfundar
Þetta em verstu ólög
r
| gær var sagt hér í blaðinu frá
ýfírlýsingu þrjátíu (ekki tut-
tugu eins og misritaðist í fréttinni)
íslenskra rithöfunda um nýfelld-
an dóm yfír Halli Magnússyni
blaðamanni. Hér fer á eftir texti
yfírlýsingarinnar í heilu lagi:
Þann 20. júní síðastliðinn var
felldur í Sakadómi Reykjavíkur
dómur yfir Halli Magnússyni
blaðamanni, vegna skrifa hans
um framkvæmdir í Viðeyjar-
kirkjugarði. Dómurinn var kveð-
inn upp á grundvelli 108. greinar
hegningarlaga, sem virðist til
þess fallin að forða embættis-
mönnum frá gagnrýni, réttri sem
rangri. í tengslum við umrætt mál
hefur vararíkissaksóknari boðað
að þessari grein skuli nú í fram-
tíðinni beitt í ríkari mæli.
í tilefni af þessu viljum við
undirritaðir íslensir rithöfundar
lýsa því yfir að við teljum þetta
ákvæði hegningarlaganna vera
hin verstu dlög, og alls ekki sam-
rýmast nútímakröfum um
mannréttindi oig tjáningarfrelsi.
Jafnframt því sem við mótmæl-
um svo hættulegri atlögu að mál-
frelsi sem téður dómur er,
skorðum við á Alþingismenn að
sjá svo um að þessi lagagrein
verði felld úr gildi.
Miðvikudagur 28. júní 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5