Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 15

Starfsmenn leikhússins nýliðið starfsár.
I nóvember 1981 birti Vísir
forsíðufrétt með flennifyrirsögn:
„LEIKARAR SKILA BARA
HÁLFRI VINNUSKYLDU -
Harkaleg gagnrýni ríkisendur-
skoðunar á starfshætti og skipu-
lag t>jóðleikhússins.“ Efni frétt-
arinnar var skýrsla sem „lak“ og
leiddi í ljós mikla vannýtingu á
starfsmönnum hússins, skort á
eftirliti með mætingu, of mörg
stöðugildi (85,7 leyfð en voru 106
í raun), leiða og þreytu meðal
starfsmanna.
Hljómar kunnuglega? Tíminn
birti daginn eftir svar Sveins Ein-
arssonar þáverandi leikhús-
stjóra: „Ekki dósaverksmiðja
heldur listrænn vinnustaður,“ var
það eina sem hann hafði um mál-
ið að segja. En Tíminn hafði líka
komist yfir skýrsluna og vitnaði
meira: misjafnlega tekist um val á
verkefnum, skipulagi æfinga og
framkvæmdaratriða og leik-
stjórnar hafi verið ábótavant,
fjárhagsáætlanir ekki byggðar á
starfsáætlunum.
í nóvember 1988 birti Morgun-
blaðið fréttaskýringu eftir Agnesi
Bragadóttur um Ævintýri HofT-
manns. Agnes dvaldi í grein sinni
einkum við kostnað á uppfærsl-
unni sem hún áætlaði eftir heim-
ildum sínum að væri yfir 30 milj-
ónir. En í síðari hluta greinarinn-
ar veltir hún vöngum yfir hvers-
vegna ekki séu tiltækar ná-
kvæmar tölulegar upplýsingar
um sviðsetningu sem frumsýnd
var mánuði áður og vitnar þá í
Þórhildi Þorleifsdóttur leikstjóra
skrautsýningarinnar: „Það hefur
nú reynst ákaflega erfitt að fá
upplýsingar um kostnað við sýn-
ingar í Þjóðleikhúsinu, jafnvel
fyrir leikstjóra. Ég held hreinlega
að Þjóðleikhúsið færi ekki þannig
bókhald að hver sýning sé gerð
upp fyrir sig að öllu leyti." Og
þingkonan heldur áfram og segir,
„að í bókhaldinu sé gerð grein
fyrir efniskostnaði yfir árið á
trésmíðaverkstæði, saumastofu
osfrv. en ekki hvaða kostnaður
fylgi hverri sýningu. Hún segir
það komi erlendum listamönnum
oft á óvart, þegar þeir taka að sér
verkefni í Þjóðleikhúsinu, að
ekki er starfað samkvæmt kostn-
aðaráætlun. Því sé jafnerfitt fyrir
hönnuðina og leikstjórana að
gera sér grein fyrir kostnaðin-
um.“ Hvað þá með leikhússtjórn-
ina? spyr ég bara. En Þórhildur
er praktísk kona og kemst að
niðurstöðu: „Ég held að það sé
afar mikill ókostur að ekki er til
kostnaðaráætlun að vinna eftir,"
segir hún.
Þetta eru ekki ný tíðindi. Þegar
Prinsessan á bauninni var sett
upp sællar minningar 1979 og
kostnaður við það „flop“ kom til
umræðu í fjölmiðlum, bar skrif-
stofustjóri einmitt fyrir sig bók-
haldskerfi hússins, þannig væri
ekki reiknað í Þjóðleikhúsinu. Sú
var þó tíðin, að þar voru gerðar
kostnaðaráætlanir um sýningar.
En líklega hefur bókhaldstækni
fleygt svo fram síðan að þess þyk-
ir ekki þurfa. Og svo er Gísli Al-
freðsson „ósáttur" við ályktun
fjármálaráðherra að vandi húss-
ins sé „stjórnunar og rekstrar-
legur“.
Ef það er rétt að Þjóðleikhúsið
starfi ekki samkvæmt nákvæmum
stofnkostnaðar- starfskostnaðar-
og rekstarkostnaðaráætlunum,
og þær færðar upp jafnóðum, þá
er ég ekki hissa á því stjórnleysi
sem veldur nær 50% kostnaði
umfram tekjur, heldur mest á því
fullkomna ábyrgðarleysi sem
ráðuneyti fjármála og mennta
sýna gagnvart lögunum og uin-
bjóðendum sínum.
Verkefnaval
og áhorfendur
Fjórði hornsteinn leikhús-
reksturs er verkefnavalið. Það
ræðst af því fjármagni sem þú
hefur milli handanna ti) að byrja
með og áætlun þinni um tekjur af
sýningum á tilteknu tímaskeiði.
Hverjum ætlar þú að sýna verk
X? Eldri borgurum? Hvar? Á ell-
iheimilum og í félagsmiðstöðv-
um, eða í sal fyrir 660? Hvað er
markhópurinn stór? Hvernig er
raunhæft að ná til hans? Og eins
er með unglingana. Og með
börnin. Skarann sem vill bara sjá
gamanleik með Ladda eða Sigga
Sigurjóns. Fólk sem vill nýja eða
gamla söngleiki. Áhorfendur
sem vilja „alvarlega Iist“. Og á
endanum verður leikhússtjórnin
að velja og hafna. f hvað á að
setja peningana? Hvað er raun-
hæft að áætla að hægt sé að fylla
aðalsal Þjóðleikhússins oft og á
hvaða vikudögum með sýningu
Y? Hverju þarf að kosta til á
markaðsetningu, fyrirtækjasölu,
áskrift, afsláttarmiðum, beinni
sölu um síma? Hvaða leikara þarf
í þau verkefni sem eru brýnust?
Hvaða erindi eru brýnust í ieikrit-
um sem koma til greina.?
Hvernig er unnt að tryggja að
leikarahópurinn hafi samfellda
vinnu svo þar eigi sér ekki stað
sóun? Það er hræðilega erfitt
verkefni að reka leikhús. Og
þrautin þyngst er að finna „rétt
verkefni.
Þjóðleikhúsið hefur um ára-
tugaskeið fylgt stefnu sem vill
gera öllum til hæfis. Sú stefna trúi
ég að hafi endanlega beðið skip-
brot, ekki einungis í fjármála-
legu, heldur líka í listrænu tilliti.
Og þegar það skipbrot er bókfest
í nefndafargani ráðuneytanna
sem sett er til höfuðs nokkrum
embættismönnum „til að endur-
skoða lögin“ eða „fjárhagsvand-
ann“ eða „skipuleggja eðlilegt
viðhald sem hefurgleymst í fjöru-
tíu ár“, þá liggur manni við að
spyrja yfirstjórn Þjóðleikhússins
að ógleymdu þjóðleikhúsráði:
Eruð þið ekki bara fyrir?
Treystið þið ykkur til að bera
ábyrgð á þessu lengur? Eða er
það máski samdóma álit allrar
yfirstjórnar hússins að hún beri
enga ábyrgð á hruni Þjóðleik-
hússins?
Endurbyggingin
Fyrsta skipun Svavars í
nefndarþrenningunni var and-
svar við skýrslu Húsameistara um
ásand hússins. Sú skýrslugerð var
tvískipt og unnin á liðnu ári. Ein-
hverra hluta vegna beindist at-
hygli manna fyrst að aðstöðu
áhorfenda í húsinu, en hefur ekki
verið unnin tæmandi úttekt á að-
stöðu starfsmanna. Ljóst er að
viðhald hússins hefur um langt
árabil verið trassað. Nú áætla
menn að það kosti okkur þúsund
miljónir að koma húsinu í lag.
Þjóðleikhúsið er að öllu leyti
merkilegt hús. Það er byggt í stíl
sem náði hámarki sínu í Þýska-
landi á tímum þriðja ríkisins og er
að innri gerð undarlegur bastarð-
ur. í grunn er það sígild nítjándu
aldargerð af sal sem byggði á
rammasviði án nokkurs fram-
sviðs eða mottu eins og það er
kallað. Uppúr 1910 fóru að koma
fram tilhneigingar til að bæta slík
svið, byggja þau fram í salinn til
að koma til móts við aukið
leikrými, meiri nálægð við áhorf-
endur Þess má sjá merki í sýning-
um Þjóðleikhússins að menn hafa
ekki áttað sig á þessari þversögn í
hönnun sviðsins, leikurinn sækir
æ meir fram í salinn, leikmyndir
eru nánast komnar í kjöltu þeirra
sem sitja á fyrsta bekk. Æ færri
sýningar eru settar upp inni í svið-
inu. Innra sviðsrýmið er í raun
hannað fyrir eina sýningu í einu,
þótt þar hafi verið rekið leikhús
um árabil sem hefur tvær til fjórar
sýningar í gangi í einu. Þar er fal-
inn einn ágallinn á rekstarstefnu
leikhússins, kostnaður er óheyri-
legur við skipti á leikmyndum og í
raun engin aðstaða til slíks fyrir-
komulags.
Ekki er Ijóst á þessu stigi hvað
byggingarnefnd hússins hyggst
fyrir í fyrsta áfanga endurbygg-
ingar og má benda kurteislega á
að hér er slíkt mál á ferðinni að
nefndinni væri sæmandi að halda
blaðamannafundi og leyfa fjöl-
miðlum að fylgjast með framþró-
un málsins.
Stóri ksoturinn við salinn er
hinsvegar fjöldinn sem hann rým-
ir. Hljómburður er Ijómandi í
salnum, sjónlínur á innsviðið
ágætar, lýsingaraðstaða á þann
hluta sviðsins fín, þótt húsið sé
langt á eftir í ljósabúnaði. Meiri
vandi er með lýsingu á mottuna
og verður að byggja Ijósará yfir
salinn miðjan til þess að bæta
hana.
í heldur stuttaralegri opinberri
umræðu endurbyggingu hússins
hafi komið fram tvö sjónarmið
sem vert er að geta. Gísli Alfreðs-
son telur enga framtíðarlausn
aðra en nýbyggingu, nýtt stórt
nútímaleikhús. Þarf vart að ræða
þá hugmynd. Hitt sjónarmiðið
vill leysa vanda hússins með
smærri sviðum, þótt engar raun-
hæfar eða þróaðar hugmyndir
hafi birst um þau efni. Húsið
vantar tvö minni svið, bæði með
möguleikum á færanlegum svið-
um og áhorfendasvæðum uppá
þrjú hundruð og eitthundrað sæti
í hvorum sal.
Framtíðarskipulag byggingar,
reksturs og laganna sem stofnun-
in verður að starfa eftir, rnun ráð-
ast á næstu misserum. Reynir þá
mikið á framsýni stjórnvalda og
ábyrgð stjórnmálamanna, sátt-
fýsi til að finna þessum málum
skynsamlegan og eðlilegan far-
veg. En ekki síst reynir á leikhús-
fólk í landinu. Lausn á vanda
leikhússins verður ekki fundin á
lokuðum fundum félaga, ráða og
nefnda. Hún verður fundin með
opinberri umræðu, hreinskilni,
skoðanaskiptum, og viljanum til
að breyta.
Fleipur, persónu-
níð og rógur
Því hefur nefnilega heyrst
fleygt margort að innra skipulag
leikhúsa á íslandi komi engum
við nema fastráðnum starfs-
mönnum leikhúsanna. Beitt
skoðanaskipti skaði ímynd hús-
anna og eyðileggi aðsókn. Þetta
er rangt og siðlaust viðhorf.
Leikhúsin í landinu eru eign al-
mennings, sveitarfélaga, ríkisins.
Og hvert mál sem varðar þeirra
heill er mál almennings. Öll
gagnrýni á stefnuleysi, blindu og
getuleysi þeirra sem um stundars-
akir ráða ferðinni í Þjóðleikhús-
inu varðar því almenningsheill.
Enda er það fólkið í landinu sem
borgar brúsann. Leikhúsin eru
fyrir fólk.
AUGLÝSING
UMINNLAUSNARVERÐ
VERÐTRYGGÐRA
SPARISKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ* 10.000 GKR. SKÍRTEINI
1977-2. fl. 10.09.89-10.09.90 kr. 6.431,67
1978-2. fl. 10.09.89-10.09.90 kr. 4.108,81
1979-2. fl. 15.09.89-15.09.90 kr. 2.678,58
*lnnlausnarverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbót.
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs ferfram í afgreiðslu
Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1, og liggja þar jafnframt frammi
nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, júní 1989
SEÐLABANKIÍSLANDS

Föstudagur 30. júnl 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15