Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 4

FERÐABLAÐ
Pálmi Hannesson
Umgengni ferðamanna
Vegir og áfangastaðir eru
heimili ferðamannsins, sameigin-
leg heimili allra þeirra, er ferða
sinna fara, hversu ólíkt sem er-
indum þeirra er háttað. Um-
gengni á þessu heimili sem öðrum
fer eftir þrifnaði og þegnskap
heimilisfólksins, og á þar hver
mikið undir öðrum, þótt ef til vill
beri fundum þeirra aldrei saman
á förnum vegi.
Á síðari árum hefur umferð
aukist mjög bæði í byggðum og
óbyggðum, eins og kunnugt er.
En samfara þessu hefur tekið að
brydda á því nokkuð svo, að um-
gengni á áningarstöðum og ann-
ars staðar með vegum fram væri
verri en fyrr. Nú er það eitt höf-
uðeinkenni íslenskrar náttúru,
hversu fegurð hennar er fersk og
hrein. Það hlýtur því að vera
hryggðarefni öllum þeim, sem
unna náttúrunni og ferða sinna
fara, ef þessir staðir velkjast og
spiliast vegna hirðuieysis og
menningarskorts nokkurra
þeirra manna, er um þá ganga.
Sem betur fer, eiga menn hér
ekki óskilið mál, og eru þeir vit-
anlega fleiri, sem hafa sinnu á því
að iáta ekki eftir sig ófögur um-
merki, þar sem þeir hafa áð eða
átt næturstað á ferðum sínum. En
til þess eru vítin að varast þau, og
skulu hér nefnd nokkur dæmi
þess, er mér hefur þótt miður fara
í þessu efni.
Fyrir nokkrum árum kom ég
með félögum mínum austan
Landmannaleið. Við höfðum átt
langa dagleið og hugðum því gott
til gistingar við Landmannahelli,
því að veður var svalt og þungbú-
ið. En þegar að hellinum kom,
brá okkur illa í brún. Þar hafði
sýnilega komið margt ferða-
manna og látið eftir sig ummerki,
eins og þeir höfðu manndóminn
til. Á balanum við sæluhúsið varð
fingri naumst niður drepið fyrir
Árið 1943 skrifaði Pálmi
Hannesson náttúrufræðingur
og rektor Menntaskólans í
Reykjavík þarfa hugvekju um
samneyti lands og lýðs í Ár-
bók Ferðafélags íslands. Rit-
smíð þessi var prentuð að
nýju árið 1975 í fyrra bindi
Fósturjarðar, úrvali ritsmíða
Pálma, sem Bókaútgáfa
Menningarsjóðs gaf út. Þótt
ferðamenn hafi söðlað um til
hins betra í skiptum sínum við
fósturmoldina á umliðnum
árum er fólki hollt að íhuga
áminningarorð Pálma hvort
heldur það leggur í langferð
eða skottuferð.
matarleifum og hvers konar
kámi. Kaðalspottar og spýtna-
rusl, hálmur, flöskubrot, appels-
ínubörkur og svo auðvitað niður-
suðudósir, öllu þessu ægði saman
á þann furðulega hátt, sem hirðu-
leysið eitt fær eftir sig láttó, og allt
hafði það sína sögu að segja um
menningarsnauða vegfarendur.
Og ekki tók betra við, þegar
komið var inn í sæluhúsið. Þar
var allt fullt af kassadóti, hálmi
og bréfarusli, allt óhreint og atað.
Sýnilega höfðu einhverjir ferða-
menn skilið þar eftir nokkuð af
farangri sínum og skilist illa við.
Áður fyrr var öðruvísi umhorfs
við Hellinn, og á ég margra
stunda að minnast, er ég hef unað
þar við frið og veraldarfirð hinna
hljóðlátu fjalla. Þá sást hvorki
silfurpappír né flöskubrot kring-
um kofann, engar gapandi kæfu-
dósir, ekkert, sem minnti á um-
ferð manna, nema vindgrá bein á
stöku stað. Þó er ekki svo að
skilja, að þá hafi verið næsta fá-
ferðugt um þessar slóðir. En þeir,
sem lögðu þar leið sína, voru tíð-
ast vanir ferðamenn og létu sig
ekki henda það að ganga illa um.
Hér hafði brugðið mjög til hins
verra á fáum árum. En á þeim
tíma höfðu bílferðir tekist austur
að Hellinum. Og bfllinn hafði
sýnilega flutt með sér þetta farg-
an allt: blaðadræsur, spýtnarusl,
flöskubrot og umfram allt það
hirðuleysi, sem ekki eirði fegurð
þessa fjallareits. Það hafði borist
upp hingað líkt og illkynjaður
faraldur frá hinum fjölbyggðu
stöðum. Verksummericin sýndu
sig. Það setur ætíð að mér illan
grun, er ég rekst á hjólför á fjöll-
um.
En hirðuleysið er svo sem ekki
bundið bflunum einum. Það
kemst leiðar sinnar bæði gang-
andi og ríðandi, ef því er að
skipta. - Austur við Veiðivötn er
dálítill kofi, sem 7)arna/coí heitir.
Landmenn eiga kofann og hafast
þar við í veiðiferðum og fjár-
leitum. Ferðamenn taka hann
stundum traustataki, enda mun
Ferðaþjónusta bænda hefur
uppá sitthvað að bjóða sem
trauðla fæst hjá öðrum.
afmæli stjórnarbyltingarinnar
miklu og spóka sig um Versali
Loðvíks 14. getur valið næstbesta
kostinn: Versali við Sprengi-
sandsveg norðan Þórisvatns (að
vísu eru vegir þangað ófærir enn
samkvæmt nýju fjallvegakorti en
það verður vonandi komið í lag
fyrir 14. júlí.).
Helsta tromp Ferðaþjónustu
bænda er svonefndur Veiðiflakk-
ari. Valin hafa verið 27 siiungs-
Ferðaþjónusta bænda
Sveitasæla og veiðiflakk
Gistiflakkarinn getur ferðastmilli Látrabjargs og Versala, vappað um
heimaslóðir séra Snorra Björnssonar og bernskuslóðir Þórbergs
Þórðarsonar
Ferðaþjónusta bænda var
stofnuð á öndverðum átt-
unda áratugnum en var í skötulíki
lengi framan af eða um áratugs-
skeið. Uppúr 1980 fór fyrirtækinu
að vaxa fiskur um hrygg, gisti-
bæjum fjölgaði og útgáfa kynn-
ingarbæklinga hófst, og sér ekki
fyrir endann á þeim vexti enn.
Hjá Ferðaþjónustunni fengum
við jþær upplýsingar að gróskan
hefði verið sériega mikil síðustu
2-3 árin, bæjum fjölgað frá ári til
árs í samræmi við aukna eftir-
spurn ferðamanna, innlendra
sem erlendra. Til dæmis má
nefna að í fyrrasumar var hægt að
kaupa sér næturgreiða á 98 bæj-
um en nú eru þeir orðnir 112 tals-
ins.
Þjónustan spannar landið
þvert og endilangt. Menn geta
gist að Breiðuvík á fjörðum vest-
ur sem aðeins er steinsnar frá
Látrabjargi, rifjað upp sagnir af
Snorra klerki Björnssyni að
Húsafelli eða fetað í bernskuspor
Þórbergs Þórðarsonar að Hala í
Suðursveit. Blankur mörlandi af
konungakyni - einsog þeir eru nú
flestir - sém ekki hefur ráð á því
að sækja Frakka heim á 200 ára
og laxveiðisvæði, ýmist í alfara-
leið eða á fáförnum slóðum, mis-
góð og misdýr. Veiðiflakkarinn
kaupir greiðslumiða, 10 hið
minnsta (300 kr. miðinn), og
hleypir síðan heimdraganum.
Ein stöng, einn dag, kostar frá 1
miða og uppí 27.
Gistiflakkarinn er skyldur
veiðiflakkaranum nema hvað
hann skilur stöngina eftir heima.
Gistiflakkarinn hefur einnig fest
kaup á blokk með greiðslumiðum
en þeir eru fyrir 7 eða fleiri nátta
gistingu á sveitabýlum.
ks
það heimilt, ef sæmilega er um
gengið. Marga góða gistingu hef
ég þegið þar í Tjarnakoti, og slíkt
hið sama munu fleiri mæla. En
stundum hefur svo farið, að þar
var allt annað en glæsilegt um að
litast, þegar Landmenn komu að
kofanum á haustin. Inni sem úti
iágu dósir með úldnum matar-
leifum, bréfaruslið um allt og
glerbrot, svo að naumast var
óhætt að fara þar um með hesta.
Einhverju sinni höfðu ferðamenn
notað kofann fyrir hesthús,
sennilega nóttum saman, því að
þar var hrossatað á gólfi og upp
um rúmbálkana, og er slíkt næsta
grálega gert.
Fyrir nokkrum árum áttu
ferðamenn leið um Kerlingar-
skarð á Snœfellsnesi. Gerði þá að
þeim illviðri, svo að þeir þóttust
eigi einhlítir um ferðir sínar og
tóku það til ráðs að láta fyrir ber-
ast í sæluhúsi, sem þar ér á skarð-
inu. En er að var komið, reyndist
húsið heldur kuidalegt, dymar
galopnar og snjóskafl fyrir innan.
Áttu þeir því ekki annars úrkosti
en að halda áfram yfir fjallið, þó
að í tvísýnu væri teflt. Einhver
vegfarandi hafði skilið húsið eftir
opið, sennilega í góðu veðri, en
það hirðuleysi hans hefði hér
mátt valda dauðaslysi, ef ekki
hefði annars notið við. Þetta
dæmi sýnir glögglega, hversu
ferðamenn eiga oft og einatt
mikið undir því, að vel sé gengið
um sæluhús á fjallvegum. Mörg-
um þeim, sem hnýsast í þessa
kofa á sumardag, hættir til að
halda, að þeir séu að litlu nýttir,
en nafnið hafa þeir þó af því, að
þeir hafa oft og mörgum sinnum
veitt hröktum manni húsaskjól
og snúið dauðasút í sælu hvíldar
og lífsvonar.
Þeir, sem ferðast hafa um hinar
fjölfamari leiðir hér á landi,
munu hafa veitt því athygli, að
þar getur víða að líta hin venju-
legu ummerki hirðulausra veg-
farenda, flöskur og glerbrot,
bréfarusl, matarleifar og dósir af
ýmsum gerðum. Eins og gefur að
skilja, ber mest á þessum ósóma
þar, sem flestir standa við, og er
mér harla minnisstætt, hversu
umhorfs er oft á sunnudagskvöld-
um á sumrin við Grýlu í Ölfusi,
Kerið í Grímsnesi, jafnvel hjá
Geysi eða á sjálfum Þingvöllum.
Og meðfram vegunum á báða
bóga liggja flöskubrotin og dós-
irnar og dunkarnir eins og hráviði
og bera háttvísi vegfarenda
þögult vitni, en illt. Allt er þetta
ófagurt og hlýtur að vera til
ömunar öllum þeim, sem hafa
óbrjálaðan smekk og njóta vilja
náttúrunnar í kringum sig. Og
hestarnir, sem enn fara um veg-
ina og oft verða að víkja úr götu
fyrir bflunum, geta skaðað sig á
flöskubrotunum, enda veit ég
dæmi til þess.
Eins og kunnugt er, fer sá siður
mjög í vöxt, að menn liggi í tjöld-
um að sumrinu einhvers staðar
úti um sveitir eða jafnvel á fjöll-
um uppi, og er vissulega gott til
slíks að vita. Vitanlega velja þeir
til þessa hina fegurstu staði, en
þegar tjöldunum svo er svipt að
lokinni dvöl, virðist mörgum lást
að taka til eftir sig á tjaldstaðn-
um, og má oft sjá ummerkin
lengi. Fyrir utan flöskur og dósir
eru þar steinar, sem tjaldbúarnir
hafa tínt á skarirnar og skilið
eftir. Stundum hafa þeir grafið
skurði til þess að veita vatni frá
tjaldinu, en ekki haft hirðu á að
láta hnausana á sinn stað, þegar
þeir fóru, svo að lengi síðan sér
þessara mannvirkja merki. Á
þennan hátt hefur mörgum fal-
legum hvammi og bala verið
spillt.
Nú þykist ég vita, að einhverjir
þeirra, sem þessar línur lesa,
muni hugsa eitthvað á þessa leið:
Það er aldrei nema satt, að um-
gengni er víða ábótavant, en
hvað á að gera af ótætis úrgangin-
um, dósunum, glerbrotunum,
matarleifunum og pappírsrusi-
inu? - Þessu er skjótt að svara.
Brennið því, sem brunnið getur,
en grafið hitt í jörð, berið það í
urð eða varpið því í vatn. Þrifnað-
ur og þegnskapur eru úrræðagóð-
ir félagar, er þeir leggjast á eitt.
Ef skóflu vantar til þess að grafa
gryfju, má notast við stóran hníf
eða hylja sorpið undir holbakka
við læk eða á, en sópa má gera sér
úr hrisi eða lyngi. Hentugt væri,
að ökumenn á langleiðum hefðu
meðferðis væna bréfpoka, er þeir
gætu hjálpað farþegunum um
undir úrgang. Pokunum má svo
fleygja í ár eða vatnsmikla læki.
Eg gat þess í upphafi þessa
máls, að ekki væru allir í eina sök
seldir um þetta mál, enda er svo
fyrir að þakka, að margir ferða-
menn ganga svo um áningastaði,
að komu þeirra sjást þar engin
merki. Má þar fyrst nefna til hina
eldri ferðamenn ýmsa, en þó
engu síður skáta, farfugla og
mörg íþrótta- og ungmennafélög,
sem mættu vera til fyrirmyndar
um þetta. Á þeim ferðum, sem
farnar eru á vegum Ferðafélags
íslands, er og gætt góðrar um-
gengni, eins og að líkindum
lætur, enda hefur félagið orkað
hér drjúgum til bóta. Marga aðra
mætti nefna til, bæði félög, stofn-
anir og einstaklinga, og ber að
virða viðleitni þeirra og þakka
ekki síður en hitt er lastað, sem
miður fer. Sú er og skoðun mín,
að heldur hafi þokað fram á leið
hin síðustu ár um þetta mál, og
skal það ekki undan draga, að á
síðastliðnu sumri kom ég enn að
Landmannahelli, og þá var þar
stórum betur um gengið en áður
var, er ég kom þar síðast. En
engu að síður er hér áfátt enn og
þar mest, sem síst skyldi: á fegur-
stu og fjöisóttustu stöðunum. Ég
veit vel, að þessu veldur ekki
virðingarleysi eða óbeit á náttú-
runni, heidur hirðuleysi eitt,
hirðuleysið og letin. En við hvor-
ugt má hlíta, þar sem landið á í
hlut. Fegurð þess er svo hrein og
ung og ósnortin, að hún þolir
hvorki kusk né kám. Og landinu
verðum við að skila til þeirra kyn-
slóða, er eftir okkur koma,
jafnfögru eða heist fegurra en við
tókum við því. Það er góður siður
og sanngirnismál, að menn skilji
ætíð við áninga- og áfangastaði
eins og þeir kysu að koma að
þeim sjálfir.
Þegar sá dýrlegi dagur rennur,
er við eigum aftur frjálsa för um
landið allt, þá þarf víða hendi til
að taka, margt að þrífa og færa til
hins fyrra horfs, því að íslandi eru
það minningar, en ekki manna-
verk, sem endast.
Árbók Ferðafélags íslands, 1943
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN