Þjóðviljinn - 14.07.1989, Blaðsíða 11

og véla sem verða æ fullkomnari.
Með því móti er verið að beina
þjóðfélaginu inn á braut vanþró-
unar.“
Helmingur án fastrar
vinnu
Viðmælanda Gorz finnst þessi
röksemdafærsla ekki falla að
gagnrýni hans á samtök faglærðra
og hálaunaðra verkamanna sem
Gorz hefur kallað aristókrata
verkalýðsstéttarinnar.
„Það er rétt að mér er ekkert of
vel við verkamenn sem láta
breyta sér í forréttindahóp og
auðfúsa þjóna fjármagnsins.
Samkvæmt könnun sem þýskt
stéttarfélag hefur látið gera eru
allar horfur á að innan skamms
telji þessi forréttindahópur á að
giska fjórðung vinnuaflsins.
Annar fjórðungur verður ófag-
lært verka- og skrifstofufólk sem
er í föstum störfum en helmingur
vinnuaflsins verður í hlutastörf-
um eða hefur vinnu af og til. Þessi
hiuti mun einkum sinna þjónust-
ustörfum eða sem undirverk-
takar, ýmist í fullu starfi eða
hlutastarfi. Með öðrum orðum
þá verður helmingur vinnuaflsins
að láta sér það lynda til frambúð-
ar að hafa ekki fasta vinnu."
Vinnan ekki lengur
mál málanna
- Hvenær sérðu fyrir þér að
þetti verði að veruleika?
„Á næsta áratug. En í raun er
þetta orðið að veruleika sums
staðar. Ef við lítum á Bretland þá
fjölgaði þeim sem ekki eru í fullu
starfi - vinna hlutastörf eða í
ígripum - úr 6 miljónum í 8 milj-
ónir á árunum 1980-87. Þeir eru
nú þriðjungur vinnuaflsins og ef
við bætum við þeim 10-14% sem
eru atvinnulaus á hverjum tíma
sést að nærri því helmingur vinn-
uaflsins er kominn út á jaðar
vinnumarkaðarins. Líf þessa
fólks snýst ekki lengur um launa-
vinnuna.
Þeir sem vinna undir 25 stund-
um á viku eða innan við hálft árið
hafa ekki sömu afstöðu til vinn-
unnar og sá sem gegnir föstu
starfi. Starfið veitir mönnum
lífsfyllingu og þá tilfinningu að
tilheyra samfélaginu. Slíkt fólk er
að komast í minnihluta.
í Vestur-Þýskalandi hafa verið
gerðar athyglisverðar kannanir á
viðhorfum fólks til vinnunnar.
Þær sýna að 46% þeirra sem eru í
fullu starfi vilja ekki að vinnan
hafi truflandi áhrif á líf sitt. Þetta
hlutfall er hærra meðal þeirra
sem eru undir þrítugu og hefur
hækkað verulega frá því á sjö-
unda áratugnum. Þetta hefur
gerst þrátt fyrir það að 80% að-
spurðra telja starf sitt áhugaverð-
ara nú en fyrir nokkrum árum.
Þeir leita sér lífsfyllingar annars
staðar en í vinnunni; félagsþroski
þeirra verður til alveg óháð starf-
inu. Ég nefni þetta vegna þess að
ég tel það mikinn misskilning hjá
vinstrihreyfingunni að leggja
höfuðáherslu á kröfuna um að
fullt atvinnustig verði endur-
heimt. Eins og kanadískur verka-
lýðsleiðtogi, Charles Levinson,
ritaði eitt sinn þá er „höfuðmálið
ekki full vinna heldur full laun“.
Að mínu viti ætti enginn að þurfa
að vinna fulla vinnu, fólk ætti að
ráða vinnutíma sínum sjálft."
Afnám kynferðis-
legrar mismununar
- En það er staðreynd að
meirihluti þeirra sem gegna hlut-
astörfum eru konur sem auk þess
þurfa að sinna heimilisstörfum og
hafa oft styttri frítíma og búa við
meira álag en karlmenn.
„Mikið rétt, flestir þeir sem eru
í fullu starfi eru karlmenn og kon-
ur eru í miklum meirihluta meðal
hlutavinnufólks. Þetta nær að
sjálfsögðu engri átt. En slíkt
ranglæti verður ekki afnumið fyrr
en búið er að draga úr vinnu allra.
Þegar vinnuvikan er komin niður
í 30 stundir - sem er markmið
verkalýðsfélaga í Vestur-
Þýskalandi, Hollandi og á Ítalíu-
þá er búið að kippa efnahags-
legum forsendum undan kyn-
ferðislegri mismunun í starfi. Og
þróunin er í þessa átt. Æ fleiri
feður fara fram á að vinnutími
þeirra verði styttur eða biðja um
launalaust leyfi til að geta sinnt
bömum sínum betur. Fyrir þrem-
ur árum var þetta hlutfall 12% í
Bandaríkjunum, nú er það
26%.“
Auður = frjáls tími
Spyrjandi leiðir nú talið að tím-
anum, hugtakinu tími sem er
mikið til umræðu í Evrópu um
þessar mundir. Gorz bendir á að
hugmyndin um að fólk sé auðugt
ef það þurfi ekki að eyða mestum
tíma sínum í vinnu eða áhyggjur
af lífsafkomunni, þessi hugmynd
sé jafngömul siðmenningunni.
„En hún fellur ekki að rökum
kapítalismans. Samkvæmt þeim
er auður meira af öllu nema því
að hafa ánægju af lífinu. Verka-
lýðshreyfingin gerði sér snemma
grein fyrir þessu og Marx lagði
mikla áherslu á þessa hugmynd í
ritum sínum. Hann segir á einum
stað að auður sé það sama og
frelsi, frelsi til að njóta lífsins og
auðga andann og líkamann. Auð-
legð mannsins er frjáls tími og
ekkert annað, segir hann.
Annar þýskur félagsvísinda-
maður, Oscar Negt, hefur bent á
að tíminn sé ekki frjáls meðan líf
fólks er að langmestu leyti í ríg-
föstum skorðum sem vinnuskipu-
lagið setur. Frjáls tími eru ein-
ungis þær stundir sem eftir eru
þegar vinnunni er lokið. En þeg-
ar menn vinna einungis 30 stundir
á viku, fjóra daga, sjö daga af
hverjum fjórtán eða tvær vikur í
mánuði, þá öðlast menn færi á að
búa sér til sjálfstæða tilveru sam-
hliða vinnunni. í þessu samhengi
er athyglisvert að kannanir sem
gerðar hafa verið í ríkjum Evróp-
ubandalagsins undanfarin 15 ár
þar sem spurt er hvort fólk vildi
frekar fá hærri laun eða meira af
frjálsum tíma hafa alltaf leitt í ljós
að örlítill meirihluti fólks kýs
meiri tíma. Þetta er enn athyglis-
verðara þegar haft er í huga að
fólk hefur enga reynslu af því að
skapa sér nýtt líf sem ekki lýtur
lögmálum starfsins."
Byltingin úr sög-
unni?
Umræðan berst um víðan völl
en við grípum aftur niður í viðtal-
ið þar sem viðmælandinn ber
Gorz á brýn að hafa snúið við
blaðinu og gefið byltinguna upp á
bátinn.
„Sennilega hefurðu nokkuð til
þíns máls. En ég hef þó ávallt
verið nokkuð tvíbentur í afstöðu
minni til byltingarinnar. Eitt sinn
setti ég fram kenningu um „byit-
ingarkenndar umbætur" en hún
gerði mig að umbótasinna í
augum byltingarsinnanna og
öfugt. Ég sagði sem svo að hægt
væri að koma af stað byltingu
með umbótum að því tilskildu að
umbæturnar hrintu af stað rót-
tækum breytingum. Ég er enn á
þessari skoðun. Ef farið væri að
huga að stefnuniörkun sem tæki
til tímahugtaksins gæti það leitt
til þess að skynsemishyggja kap-
ítalismans liði undir lok. Það gæti
einnig leitt til þess að samfélagið
losnaði undan oki hagkerfisins."
- Það þyrfti þó ekki að gerast.
Svo gæti farið að fjármagnið léki
enn verulegt hlutverk þótt minna
væri en nú er. Ertu ekki að boða
að hægt sé að afnema kapítalism-
ann með þrjóskuna eina að
vopni?
„Ég get vel unað við það að
fjármagnið leiki verulegt hlut-
verk en minna en nú er raunin.
Það er einmitt í því sem afnám
kapítalismanserfólgið. Við verð-
um að gera greinarmun á kapítal-
ismanum annars vegar, sem
beygir allt samfélagið undir kröf-
ur verðmætaaukningarinnar, og
lögmálum fjármagnsins hins veg-
ar en án þeirra væri hagfræðileg
hugsun svipt inntaki sínu. Ég sé
enga aðra leið til að reka fyrirtæki
af einhverju viti öðru en eftir að-
ferðum kapítalískrar stjórnunar.
Þessa staðreynd hafa öll sósíalísk
ríki mátt horfast í augu við. En
það að reka fyrirtæki á sem hag-
kvæmastan hátt þarf ekki að þýða
að allt hagkerfið sé kapítalískt.
Að sjálfsögðu er við því að bú-
ast að kapítalistarnir bregðist
heiftúðugir við öllum tilraunum
til að draga úr völdum þeirra. Ég
er oft spurður af vinstrimönnum
hver eigi að brjóta andstöðu
þeirra á bak aftur. Ég er ekki á
því að hún verði brotin á bak aft-
ur í fyrirsjáanlegri framtíð. En ég
held að á þvf séu góðar líkur að
hún bresti undan vaxandi þrýst-
ingi frá almenningi sem öðlast æ
betri innsýn í gangverk samfé-
lagsins. Hver hefði til dæmis trú-
að því fyrir tíu árum að kjarnork-
uver yrðu smám saman lögð nið-
ur í Svíþjóð, Vestur-Þýskalandi
og á Ítalíu? Hvaða afl gat stökkt
slíku iðnaðarstórveldi á flótta?
Það gerðist nú samt.“
Áhyggjur
forstjóranna
„Almenningur hefur verulegar
áhyggjur af útrýmingu fjöl-
margra dýra- og jurtategunda,
eyðingu regnskóganna og óson-
lagsins, loftslagsbreytingum,
mengun grunnvatnsins og efna-
mengun frá landbúnaði. Það er
að verða til nýtt bandalag vinstri-
manna og þeirra sem nefna má
íhaldsmenn á gildismat. Stjórn-
endur stórfyrirtækja eru ekki,
sem einstaklingar, ónæmir fyrir
þessum röddum. Við vitum að
sumir þeirra spyrja sjálfa sig
hvern fjárann þeir séu að gera,
hvernig samviskan verði þegar
þeir nálgast endalokin og hvernig
barnabörnin muni hugsa til
þeirra. Þetta má ekki vanmeta.
Breytingar í menningarlífi, ný
viðhorf og hugmyndir búa yfir
miklum innri krafti sem jafnvel
getur orðið ofan á þótt hann
stangist á við sérhagsmuni hvers
og eins.
Með þessu er ég ekki að segja
að stjórnendur stórfyrirtækja séu
líklegir til þess að snúast skyndi-
lega og í stórum hópum á sveif
með umhverfisvemdarsinnum og
jafnaðarmönnum. En ég held
hins vegar að mörgum þeirra
myndi létta ef þrýstingur frá al-
menningi og löggjafanum neyddi
þá til að þjóna öðrum markmið-
um en því að ná hámarkságóða
með því að eyðileggja heilsufar,
framtíð og lífskjör almennings.
Ég held því ekki að hreyfiafl sam-
félagsins sé fólgið í stóram
stjórnmálaflokkum eða stéttarfé-
lögum - þótt þessi öfl séu vissu-
lega mikilvægir valdapóstar -
heldur í einstaklingum á borð við
bandaríska neytendapostulann
Ralph Nader sem ég hef alltaf
haft miklar mætur á. Slíkir menn
hrinda af stað hreyfingum með
því að höfða til lífshagsmuna
okkar, réttlætiskenndar og sið-
gæðisvitundar. Ég veit ekki hvað
varð um Nader. Það síðasta sem
ég heyrði af honum var að hann
væri orðinn sannfærður sósíal-
isti...“
-ÞH þýddi og endursagði.
Föstudagur 14. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11