Þjóðviljinn - 14.07.1989, Blaðsíða 21

I stíl og ekki í stíl
Ólafur Þ. Harðarson stjórn-
málafræðingur var spurður ein-
mitt um þetta í samantekt í Al-
þýðublaðinu ekki alls fyrir löngu.
Hann varaði við því að menn
drægju sterkar ályktanir út frá
þátttöku í slíkum mótmælum og
sagði þá á þessa leið:
„Þátttakan var vissulega ekki
mikil, en það er breytilegt frá ein-
um tíma til annars hvort menn
eru tilbúnir til að taka þátt í slík-
um mótmælaaðgerðum. Þannig
má vera að nú sé ríkjandi allt ann-
ar pólitískur stíll en á síðasta ára-
tug.“
Því miður er alltof mikið til í
þessu. Menn eru alltof háðir því
sem talið er við hæfi („pólitískur
stfll“) á hverjum tíma. Menn átta
sig t.d. ekki nógsamlega á því,
hve mjög bandarískar fyrirmynd-
ir virka - einnig á þessu sviði.
Þegar mótmæli gegn Vietnam-
stríði voru fjöldafyrirbæri í
Bandaríkjunum (og víðar) nutu
Keflavíkurgöngur hér á fslandi
góðs af - sem og pólitískar uppá-
komur sem vel gátu endað í
smáýfingum við lögreglu. Allir
eru í þessu og ég líka! En ýmsir
þeir sem hresstu upp á sálartetrið
með því að ganga með á þeim
tíma, þeir brosa nú með vorkunn-
semi að handtöku Birnu Þórðar-
dóttur í Rockville í dögunum:
þetta er ekki lengur stfllinn, segja
þeir (eða hugsa) þetta er út í hött,
þetta er að lemja hausnum við
steininn.
Svoleiðis gerir maður ekki.
Það er nú svo. Mér finnst satt
að segja, að menn ættu að sýna
sínum ágætu minningum úr
Göngunni miklu þann lágmarks-
sóma, að virða þá sem marséra
áfram, hvað sem tískunni líður.
Og hvað sem líður bráðskemmti-
•egri úttekt Tékkans Milans
Kundera á Göngunni miklu í
skáldsögunni um Léttleika tilver-
unnar.
Samtök
herstöðva-
andstæðinga
Mig langar til að bæta ögn við
þetta.
Það hefur margt drifið á daga
Samtaka herstöðvaandstæðinga.
Þau fóru af stað með bjartsýni og
eldmóði þeirra, sem vissu vel að
andstaðan gegn herstöðvum var
sterk og lifandi. Síðan hefur ótal
margt orðið til að þreyta þau,
þótt þau öðru hvoru sæktu í sig
nýjan kraft: Málamiðlanir her-
stöðvaandstæðinga í ríkisstjórn-
um, deilur kreddumanna um
„réttar“ forsendur herstöðva-
andstöðu, slappleiki sem fylgir
því að óbreytt ástand helst lengi.
Og síðast en ekki síst kemur svo
til sú allsherjarvanmáttarkennd,
sem hefur verið að grafa um sig á
næstliðnum árum. Fyrir tuttugu
árum hrópaði ungt fólk: Verum
raunsæ, krefjumst þess ómögu-
lega!. Nú vola menn hver í sínu
horni: Hvað má ég, vesalingur
minn?
Andlegt heilsufar
Ég segi fyrir sjálfan mig: ég er
latur maður í féíögum, en aldrei
hefur hvarflað að mér að efast um
að starf herstöðvaandstæðinga
væri mikil nauðsyn. Hvort sem
menn nú í það og það skiptið
töluðu viturlega eða barnalega í
þeirra nafni. Og svo ég segi alveg
eins og er: sú afstaða er ekki
bundin því fyrst og fremst, hvort
mér þyki eða þætti líklegt að
Samtökunum tækist að magna
upp þá hreyfingu sem kæmi hern-
um úr landinu. Stundum gat sú
niðurstaða verið í sjónmáli, oftar
þó var sem með slíkum vonum
væri maður að „krefjast þess
ómögulega".
En hitt var víst: andófið var
nauðsynlegt til að viðhalda and-
legu heilsufari, kannski mátti
jafnvel bæta það hjá einhverjum.
Heilsa þessi hjarði nefnilega í
skugga þess háska sem snemma
var kallaður „hernám hugarfars-
ins“. Hann lýsti sér í mörgu: í
vaxandi afskiptaleysi um hin
stærri mál. í hægfara en þungri
framsókn einskonar sníkjulífs-
hugarfars, sem ekki vildi barasta
græða á Kananum eins þeir hjá
Islenskum aðalverktökum, held-
ur vildi með öllum ráðum „gera
út“ á Kanann, hafa hann sem
aukaloðnustofn þegar annað
brást. Hauk í horni til að „redda
hlutunum" þegar hvessti á al-
þjóðasjónum. Háskinn kom fram
í vaxandi vanmáttarkennd og
vantrú á að íslendingar hefðu dug
til að stjórna sínum málum, ráða
fram úr sínum vanda. Það er
þetta sérstæða hernám (sem
meira að segja Morgunblaðið
kemur stundum auga á) sem nú
síðast kemur fram í því, að al-
menningur virðist furðu fús til að
hlaupa inn í Evrópubandalag, án
þess að gera sér grein fyrir því
hvað á þeirri spýtu hangir: Menn
vona víst hið innra með sér að þar
séu einhverjir galopnir sjóðir til
að vaða í, að úti í Briissel finnist
lausnir á íslenskum efnahags-
vanda, sem enginn hafi kjark og
dug til að leysa hér heima.
Þrjóska
Ég var einhverju sinni að rífast
við amrískan karl mjög her-
fróðan, sem reyndi að skáka mér
fram og aftur um Atlantshafið
með vígbúnaðartölum. Mér
leiddist þetta þóf og sagði við
manninn:
Jafnvel þótt svo færi, að þú
gætir eftir langa mæðu þvælt mér
út í að viðurkenna „illa nauðsyn“
herstöðvar hér vegna þessa fræga
hernaðarjafnvægis ykkar, þá
mundi ég áfram ætla mér þá
þrjósku að halda með herstöðva-
andstæðingum. Vegna þess hve
mikilvægt það er fyrir smáþjóð að
gefast ekki upp fyrir aðstæðum,
að síga ekki í það far að beinlínis
vilja hafa hér erlendan her, gera
ráð fyrir hounm í sínum búskap.
Verða svo her-tekin, að íslend-
ingar hefðu ekki einu sinni mátt
til að fagna þeirri afvopnun hjá
risaveldum sem einhverntíma í
framtíðinni tæki upp á því að lýsa
herstöðvakerfin úrelt.
Þú segir nokkuð, sagði hann.
Sjónvarpsmynd um frönsku byltinguna
ÁRNI
BERGMANN
Lúövík var
feitur og
getulaus
Nú setja menn saman bækur
og leikrit og sjónvarpsþætti um
frönsku byltinguna, eins og von-
legt er. Einn slíkur, breskur
reyndar, er í gangi í Sjónvarpinu
- þessi glápari sá þann kafla
hans sem kom á skjáinn á þriðju-
daginn var. Hann fjallaði um Lúð-
vík sextánda og konu hans.
Kannski eru aðrir partar þessa
myndaflokks betri, en þessi hér
var til þess fallinn að vekja upp
efasemdir um ýmsar aðferðir sem
sjónvarpið sem miðill beitir í
meðhöndlun sinni á sögunni. í
fyrsta lagi er myndefnið undarleg
blanda af öllum skrattanum: við-
tölum við sagnfræðinga og
franska konungssinna samtím-
ans, eilífri sálumessu yfir Lúðvíki
kóngi í St. Denis, veiðiskap, lás-
um og lyklum, litahrærum ýmis-
konar. Þessi póstmóderníski
hrærigrautur er kannski til ein-
hvers brúklegur - en líkast til af-
leitur fyrir alla þá, sem muna
frekar fátt um frönsku byltinguna
og ætla sér að rifja upp eða verða
sér úti um fróðleik.
Nefnum fleira til. Nú er sagt,
að við mat á frönsku byltingunni
séu á undanhaldi „marxískar"
skilgreiningar á henni, með fróð-
legum greiningum á stéttum og
hagsmunum. Ef sjónvarpsmynd-
in er dæmi um það sem í staðinn
kemur, þá eru það vond kaup.
Settar voru á langar tölur um per-
sónulega eiginleika Lúðvíks
kóngs og Maríu Antoinette, velt
sálrænum vöngum yfir duldum
þeim kynferðislegum sem brutust
fram í matgræðgi hans og ást á
lásasmíði. Þetta var eins og að
vera kominn langt aftur í tímann,
þegar höfðingjar voru einu per-
sónur og gerendur sögunnar. Að
viðbættum þeim ófrjóu vanga-
veltum sem bíða á næsta horni:
Hvað hefði nú gerst ef Lúðvík
sextándi hefði ekki verið sjúklega
feiminn og getulítill í bólinu?
Árni Bergmann
Föstudagur 14. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21
Þverhaus vil ég vera
Herinn á Miðnesheiði er skrýt-
inn gestur (eða leigjandi svo við
minnum á fræga líkingu Svövu
Jakobsdóttur) hjá þjóðarsálinni.
Á með og á móti
Gerðar hafa verið rannsóknir á
afstöðu íslendinga til herstöðvar i
Keflavík. Og það kemur á dag-
inn, að á árunum 1983 til 1987
fækkar þeim sem eru hlynntir eða
frekar hlynntir því að herstöðin
standi úr 54% í 41% Ákveðnum
andstæðingum hennar fjölgar úr
30% í 33% En miklu mest fjölgar
þeim sem finnst herstöðin ekki
skipta sig neinu máli - eða úr
15% í 26%.
Þegar svo spurt var að því fyrir
skömmu, hvort menn væru and-
vígir eða hlynntir heræfingunum
sem haldnar voru hér á landi í
júnímánuði, þá reyndust þeir
helmingi fleiri sem sveiuðu því
stússi en þeir voru sem töldu það
eðlilegt.
En svo benda menn á annað:
þeir sem svo mæta á fund við
bandaríska sendiráðið til að mót-
mæla heræfingunum og taka þátt
í aðgerðum herstöðvaandstæð-
inga á æfingavettvangi, þeir eru
fáir og miklu færri en tekið hafa
þátt í slikum aðgerðum áður - að
maður ekki tali um þann fjölda
sem tók þátt í Keflavíkur-
göngum.
Hvurslags þverstæða er þetta
eiginlega?
Punktar um herstöðvar og andóf gegn þeim