Þjóðviljinn - 14.07.1989, Blaðsíða 25

KVIKMYNDIR
ÞORFINNUR
ÓMARSSON
Laurence Olivier
in memoriam
Sviðsleikur Sir Laurence Olivier skyggði nokkuð á einstakan
kvikmyndaferil eins merkasta leikara sögunnar
í vikunni féll frá einhver merk-
asti leikari sögunnar, Sir
Laurence Olivier, 82 ára að aldri.
Olivier var einhver viðurkennd-
asti sviðsleikari aldarinnar en
auk þess lék hann í um 60 kvik-
myndum sem sumar hverjar telj-
ast til þess besta sem kvikmynd-
aiðnaðurinn hefur alið.
Þótt túlkun Oliviers á frægustu
persónum Shakespeares sé það
rómaðasta sem eftir hann liggur
gilti einu hvaða hlutverk hann
tókst á við, hann skilaði því ávallt
með sóma. Varla hefur nokkur
leikari unnið eins marga sigra
bæði á sviði sem hvíta tjaldinu og
er óvíst hvort hans líkir muni
skjóta upp kollinum í nánustu
framtíð. Lord Olivier var einfald-
lega leikari af guðs náð. Ástæða
er til að rekja kvikmyndaferil
hans en ferill hans á sviðinu skal
hér að mestu látinn ósnortinn.
Að öðru leyti vísa ég á grein í
Þjóðviljanum þann 12. þm., dag-
inn eftir andlát hans.
Laurence Kerr Olivier fæddist
í Dorking í Surrey 22. maí árið
1907. Leiklistin greip snemma
huga hans og lærði hann leikræna
tjáningu og leikhúsfræði í Oxford
og London. 17 ára gamall steig
hann á fjalirnar og tveimur árum
síðar var leiklistin orðin að at-
vinnu hans.
Til að byrja með átti leikhúsið
hug hans allan en árið 1930 lék
hann í sinni fyrstu kvikmynd,
Too Many Crooks. Hún þótti
ekki ýkja merkileg frekar en þær
sem fylgdu í kjölfarið enda leit
Olivier á kvikmyndirnar sem
aukabúgrein á milli sviðsverka.
Hann hafði aldrei hugsað sér að
gerast kvikmyndaleikari og taldi
sig varla vera rétta manngerðin í
slíkt. Eftir nokkrar gleymdar
gamanmyndir stóð til að hann
léki í einni frægustu kvikmynd
Gretu Garbo, Oueen Christina
árið 1933, en Garbo kærði sig
ekki um Olivier sem mótleikara
og fékk því breytt. Fyrir vikið
varð Olivier enn sannfærðari en
áður að kvikmyndaleikur lægi
ekki fyrir honum.
Eftir að talmyndirnar festu sig í
sessi myndaðist meiri þörf fyrir
leikara sem kunnu vel að fara
með talað mál og þar var Olivier
á heimavelli. Hann lék í sinni
fyrstu Shakespeare-kvikmynd
árið 1936 sem var gamanleikur-
inn As You Like It í leikstjórn
Paul Czinners. En Olivier var
ekki ánægður og má segja að
fjórði áratugurinn hafi ekki verið
árangursríkur kvikmyndaleikar-
anum Laurence Olivier.
Það var ekki fyrr en hann
komst í kynni við einn af meistur-
um kvikmyndanna, William Wyl-
er, að Olivier tók að njóta sín á
tjaldinu og þakkaði Olivier hon-
um ávallt fyrir að kenna sér
grundvallaratriði kvikmynda-
leiks. Verkefnið var einhver róm-
aðasta ástarsaga allra tíma um
þau Heathcliff og Cathy, Fýkur
yfir hæðir (Wuthering Heights).
Olivier fékk lof fyrir leik sinn og
hlaut ma. sína fyrstu tilnefningu
til óskarsverðlauna en hann átti
eftir að verða tilnefndur níu sinn-
um til viðbótar á ferlinum.
Um þessa kvikmynd sagði Oli-
vier ma.: „Með Fýkur yfir hæðir
tókst mér að sjá að kvikmyndin
er allt annar miðill en sviðsleikrit
og með því að nota hann rétt með
opnum huga er hægt að komast
upp á lagið með að gera góða
hluti þar. Það var Wyler sem gaf
mér góð heillráð: „Gerir þú þetta
rétt ertu fær í hvað sem er“. Ef
hann hefði ekki komið mér í
skilning um það hefði ég aldrei
gertHinrikV fimm árum síðar."
Ári síðar, eða árið 1940, lék
Olivier í einni bestu kvikmynd
Alfreds Hitchcocks, Rebecca.
Þetta var fyrsta mynd Hitchcocks
í Bandaríkjunum og sú eina sem
hlaut náð fyrir augum Kvikmynd-
aakademíunnar. Hún hirti
óskarinn sem besta kvikmynd
ársins en Olivier hlaut aðeins til-
nefningu. í kjölfarið komu Pride
and Prejudice og That Hamilton
Woman! og framtíðin blasti við
Olivier sem kvikmyndastjörnu í
Hollywood. Sagt var að hans biði
framtíð sem rómantískur, enskur
sjarmör hvíta tjaldsins, líkt og
Cary Grant.
En Olivier kærði sig ekki um
það. Hann hafði aldrei sagt skilið
við leikhúsið og hafði metnað til
að festa ódauðleg sviðsverk á
filmu. „Ég hef ekki áhuga á að
verða kvikmyndastjarna líkt og
Cary,“ sagði hann. Árið 1945
kom síðan frumraun hans sem
leikstjóri og framleiðandi kvik-
myndar. Hinrik V varð fyrir val-
inu og lék Laurence Olivier vit-
anlega titilhlutverkið. Myndin
hlaut frábærar viðtökur og hvatti
það Olivier til að halda áfram á
sömu braut.
Laurence Olivier kvæntist þrí-
vegis. Fyrst leikkonunni Jill Es-
mond árið 1930 en þau skildu tíu
árum síðar eftir að hafa eignast
einn son. Þá gekk hann að eiga
aðra leikkonu, Vivien Leigh, og
er það þekktasta hjónaband
hans.
Leigh var þá á hátindi ferils síns
en henni hafði ári áður skotið upp
á stjörnuhimininn sem Scarlett
O'Hara í Á hverfanda hveli. Þótt
undarlegt megi virðast er Leigh
bresk, rétt eins og Olivier, og
þótti fara einkar vel með hlutverk
Suðurríkjastelpunnar í þessari
frægu kvikmynd. Hún hafði
leikið á móti Olivier í Fire Over
England árið 1937 og síðan aftur í
That Hamilton Woman! árið
1941. Olivier vildi tefla henni
fram í eigin kvikmyndum en hún
var samningsbundin MGM og
David O. Selznick kærði sig ekki
um að hún léki í „minniháttar
hlutverkum" eins og í Shakespe-
are! Leiðir þeirra hjóna lágu því
ekki saman á ný á tjaldinu og
skildu þau síðan árið 1960.
Árið 1961 kvæntist hann einni
leikkonunni enn, Joan Plow-
right, og lifir hún mann sinn. Þau
áttu saman einn son og tvær dæt-
ur.
Laurence Olivier ásamt Michael Caine í hinni margslungnu Sleuth.
Eftir Hinrik V tók Olivier sér
hvfld frá öðrum kvikmyndum og
einbeitti sér að næsta Shakespe-
are verki sínu. Nú tók hann til við
sjálfan Hamlet og var allt í öllu
við gerð myndarinnar. Auk þess
að leikstýra, framleiða og leika
eftirlætis persónu flestra sviðs-
leikara skrifaði Olivier einnig
handritið fyrir myndina. Hamlet
fékk enn betri viðtökur en Hinrik
V, sérstaklega í Bandaríkjunum
þarsem hún hlaut fern óskars-
verðlaun þám. sem besta mynd
ársins og Olivier var valinn besti
leikarinn. Þetta reyndust einu
óskarsverðlaun Oliviers þótt
hann hefði alls 10 sinnum hlotið
tilnefningu en Óskar frændi hefur
aldrei verið hrifinn af útlending-
um.
Þriðja og síðasta stórverkefni
Oliviers eftir sígildum bók-
menntum Shakespeares var Rík-
harður III, gerð árið 1956. Að
þessu sinni fékk Olivier til liðs við
sig þá tvo leikara sem þóttu að
mörgu leyti sambærilegir honum
sjálfum, þe. jafnvígir á sviðsleik
og kvikmyndaleik. Það voru
John Gielgud og Ralph Richard-
son en þessir þrír leikarar voru
allir slegnir til riddara fyrir fram-
lag sitt til leiklistarinnar.
Ári eftir Ríkarð III gerði Oli-
vier The Price and the Showgirl
þarsem hann lék á móti Marilyn
Monroe. Eftir það hætti hann að
gera sínar eigin kvikmyndir en
áfram lék hann eftirminnilegar
persónur. Árið 1960 Iék hann í
The Entertainer og Spartacus,
hann lék Óþello árið 1965 og árið
1972 lék hann á móti Michael Ca-
ine í í hinni útsmognu mynd Jos-
eph Mankiewicz, Sleuth, eftir
samnefndu leikriti Anthony
Shaffer. Caine sagði eftir mynd-
ina að það að leika á móti Olivier
væri einsog að leika á móti guði.
Eftir það lék Olivier nær ein-
göngu aukahlutverk í misgóðum
kvikmyndum. Eftirminnilegust
þeirra eru úr Marathon Man og
The Boys from Brazil en í bæði
skiptin leikur hann með þýskum
hreim. í hinni fyrrnefndu leikur
hann sadískan nasista en þeirri
síðarnefndu eltir hann stríðs-
glæpamenn í hlutverki Simon Wi-
esenthal.
Árið 1980 lék Olivier í lélegri
endurgerð á fyrstu talmyndinni,
The Jazz Singer, og þótt þetta sér
ekki rétti vettvangurinn til að
agnúast út í aðra fjölmiðla þykir
mér furðulegt þegar sú kvikmynd
er sögð vera hans merkasta kvik-
mynd ásamt Marathon Man. Það
er nú önnur saga.
Með láti Laurence Olivier er
fallinn frá einn merkasti leikari
allra tíma. Hann hefur þótt mesti
sviðsleikari aldarinnar og hefur
árangur hans á sviðinu skyggt ei-
lítið á kvikmyndaleik hans. Engu
að síður standa honum fáir á
sporði hvað varðar kvikmynda-
leik og er óvíst hver framvinda
kvikmyndasögunnar hefði orðið
ef hans hefði ekki notið við.
Regnboginn
Married to the Mob ★★
(Glft mafíunni)
Jonathan Demme hefur oftast hitt betur í
mark þótt einvalaleikaralið sé nú með í för.
Oft góðar útfærslur en líður að lokum út I
furðulegt sambland af frásagnarmáta
teiknimynda og leikinna. Tónlist David
Byrne er smellin og skemmtileg.
Platoon Leader 0
(Sveitarforinginn)
Gerilsneydd striðsmynd sem hverfur úr
huga manns skömmu eftir sýningu. Nafnið
segir í raun allt sem þarf.
Dancers ★
(Dansmeistarinn)
Mynd tyrir fanatíska ballettaðdáendur en
ekki marga aðra. Herbert Ross tekst alls
ekki að endurtaka The Turning Point en
góðar ballettsenur halda myndinni á floti.
Baryshnikov verður seint talinn til betri
leikara en hann kann að dansa.
The Presidio ★★
(Presidio-herstöðin)
Buddy-hasar-ástar-mynd með vel film-
uðum eltingarleikjum á götum San Fran-
sisco borgar. Connery og Harmon eru
hörkutól af ólíkum uppruna en standa sam-
an í „týpísku" og leiðinlegu lokaatriði.
The Naked Gun ★★
(Beint á ská)
Stanslaus brandaraskothríð f tæpar
tvær klukkustundir. Hittnin er þó misjöfn,
oft er hitt í mark en líka er skotið bæði yfirog
framhjá. Jafnast kannski ekki á við Air-
plane! en það má hlæja að vitleysunni.
Babette's gæstebud ★★★★
(Gestaboð Babettu)
Pessi gómsæta mynd Gabriels Aksels
er uppgjör bókstafstrúarmanna við
freistinguna og syndina. Stórgóð persónu-
sköpun og veislan í lokin er ógleymanleg.
Skugginn hennar Emmu ★★★
Besta barnamyndin I bænum er ekki
síður fyrir hina fullorðnu. Skemmtileg og
vel gerð mynd á mörkum fantasíu og raun-
veruleika.
Laugarásbíó
Torch Song Trilogy ★★★
(Arnold)
Snjöll og einlæg mynd sem segir frá
heimi hómósexúals fólks. Vel skrifuð og
leikin og tekst að slá bæði á létta og hríf-
andi strengi án þess að falla í gryfju
væmninnar. Sagan af hommanum Amold
er eitt vitsmunalegasta og besta sem bíóin
bjóða upp á um þessar mundir.
Split Decisions ★
(Hörkukarlar)
Hvað höfum við eiginlega séð þessa
mynd oft áður og hver hefur áhuga á að sjá
þetta einu sinni enn? Þessi boxaramynd
gæti allt eins heitið Rocky V eða X og þá
mætti Gene Hackman gjarnan vera vand-
látari á hlutverk.
Fletch Lives ★★
(Fletch iifir)
Mynd fyrir aðdáendur Chevy Chase en
þeim sem ekki líkar kappinn ættu að sitja
heima. Fletch er á köflum mjög fyndin en
sum atriðin eru gjörsamlega mislukkuð.
Fyrri myndin var betri.
Bíóhöllin
Her Alibi ★★
(Með allt í lagi)
Hreint ágætis skemmtun þarsem
klaufinn Tom Selleck líkir eftir Cary Grant
hér á árum áður. Vel er flóttað á milli hinnar
raunverulegu sögu og skáldskapar rithöf-
undarins en atriðin með Rúmenum og þar
með taliö lokaatriðið heldur hugmynda-
snauð.
Poiice Academy 6 0
(Lögregluskólinn 6)
Hvernig er hægt að ætlast til þess að fólk
hlægi að sömu fúlu bröndurunum ár eftir
ár? Þessi sjötta mynd í röðinni um lögreglu-
skólann er slakari en þær síðustu þar á
undan og er þá mikið sagt.
Cocoon, the Return ★
(Undrasteinninn 2)
Afskaplega ómerkilegt og misheppnað
framhald sem gerir ekkert nema að
skemma fyrir fyrri myndinni. Reynir að vera
enn fjörugri og enn tilfinningaríkari en sú
fyrri en er bara tilgerðarleg og væmin. Frá-
sagnaraðferðin fer öll út um þúfur og fyrir
vikið eru sömu leikarar og í frummyndinni
ekki með á nótunum.
Three Fugitives ★★
(Þrjú á flótta)
Ágætis gamanmynd á meðan plottið
virkar en dettur niður þess á milli. Martin
Short er aðal aðhlátursefnið sem mis-
heppnaðasti bankaræningi kvikmyndanna
í allt of stórum frakka.
Young Guns ★★★
(Ungu byssubófarnir)
Vestrar eru komnir úr tísku en þessi gæti
aukið hróður slikra mynda. Hér höfum við
allt sem þarf, átök og tragedíu, hetjudáð og
kómidíu, fólsku og jafnvel rómantik. Estev-
ez skemmtilegur sem Billi barnungi.
A Fish Called Wanda ★★★
(Fiskurinn Wanda)
Nánast fullkomin gamanmynd. Hárfinn
húmor í skotheldu handriti og gamlinginn
Crichton stýrir af mikilli fimi. Erfitt aö gera
upp á milli aðalleikaranna sem eru hver
öðrum betri. Betri skemmtun er vandfund-
in.
Bíóborgin
Spellbinder ★
(A hættuslóðum)
Ekki alvond hryllingsmynd en byggir um
of á sömu atriðum og sambærilegar B-
myndir. Allt vel þekkt og ofnotað: djöflatrú
og yfimáttúrulegir hlutir með tilheyrandi
tæknibrellum og óvæntum endalokum.
Crossing Delancey ★★
(í karlaleit)
Þarna rekast á menntasnobb og fordóm-
ar, karlremba og heiðarleiki í snoturri lýs-
ingu á llfi ólíkra gyðinga í New York.
Heiðarleg og einlæg mynd, en þó engar
stórfróttir.
The Big Blue ★★★★
(Hið bláa volduga)
Undurfagurt listaverk Bessons er óður til
hafsins bláa og allra þeirra sem þvi unna.
Ástarsaga og uppgjör persóna, sem stund-
um eru á mörkum þess mannlega, við
sjálfa sig og fortíðina. Glæsilegar viðlinsu-
tökur á breiðtjaldi, bláminn yfir myndinni er
stórkostlegur og tónlistin tellur vel að. Hið
bláa volduga er upplifun. Þór líður vel á
henni.
Dangerous Liaisons ★★★
(Hættuleg sambönd)
Þrungin, en jafnframt hrífandi tragi-
kómidía þar sem allir eru táldregnir. Frá-
bær leikur ber myndina uppi, sérstaklega
Malkovich og Close sem hástóttarpakkið
sjálfselska. Mynd fyrir rómantíkera en
endirinn er í hróplegu ósamræmi við þjóð-
félagsástandið á þessum tíma.
Rain Man ★★★
(Regnmaðurinn)
Regnmannsins verður minnst fyrir ein-
stakan leik Hoffmanns í hlutverki einhverfa
ofvitans fremur en sem góðrar kvikmynd-
ar. Óskar fyrir handrit og leikstjórn fremur
vafasamur og Barry Levinson hefur áður
stýrt betur.
Háskólabíó
Dirty Rotten Scoundrels ★★ (Svik-
ahrappar)
Bráð smellin og fyndin mynd um tvo for-
herta svikahrappa og samskipti þeirra við
kvenkynið. Dulítið gamaldags húmor sem
byggir talsvert á góðri frammistöðu aðal-
leikaranna. Hverjum öðrum en Steve Mart-
in myndi leyfast að ofleika svona líka rosa-
lega án þess að það komi að sök?
Stjörnubíó
My Stepmother is an Alien ★★
(Stjúpa mín geimveran)
Enn ein útfærslan af E.T. þarsem
geimvera í kvenmannsmynd kemur til jarð-
ar í ákveðnum tilgangi. Slær á létta strengi
með mörgum smellnum atriðum en verður
að lokum mjög hugmyndasnauð, eins og
flestar vísindaskáldsögur nútímans, því
miður. Ágætlega leikin og Aykroyd og Ba-
singer mynda skondið par.
Who‘s Harry Chumb? ★
(Harry...hvað?)
Billeg gamanmynd með nokkrum aula-
bröndurum. John Candy bjargar því sem
bjargaö verður en hann er enginn Peter
Sellers þó hann skipti ört um gervi sem
spæjarinn Harry.
Kristnihald undir Jökli ★★★
Góð og athyglisverð mynd á islenskan
mælikvarða sem unnin er af fagmennsku.
Kristnihaldið er skemmtileg og fersk á að
horfa en ber fullmikla virðingu fyrir texta
Nóbelskáldsins.
Föstudagur 14. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SIÐA 25