Þjóðviljinn - 20.07.1989, Blaðsíða 6

VIÐTAL
Páll Bergþórsson skýrir út kort yfir þróun hitastigs í Stykkishólmi. Mynd: Jim Smart.
Kjamorka gegn
gróðurhúsaáhrifum
Gróðurhúsaáhrifin erufarin að segja til sín, en ekki á Islandi.
Hvers vegna? Páll Bergþórsson veðurfrœðingur rœðir málið
við Þjóðviljann
að vokir margur ógnvaldur-
inn yfir mannkyninu; meng-
un, eyðing skóga, kjarnorka og
fleira. Gróðurhúsaáhrif er hug-
tak sem allir hafa heyrt í sambandi
við orsakir aukinnar mengunar.
Menn hafa staðið í þeirri
meiningu að þessi áhrif yrðu jöfn
á milli heimshluta og gerðu ekki
upp á milli þjóða þar sem mengun
er mikil og þar sem hún er minni.
Þess vegna vakti það athygli
margra, þegar Páll Bergþórsson
skýrði frá því í veðurfréttatíma
fyrir skömmu, að gróðurhúsa-
áhrifanna virtist ekki enn gæta á
íslandi, þótt þeirra væri farið að
gæta annars staðar. Þá er kald-
hæðnislegt, að Páll segir aukna
notkun kjarnorku í stað olíu og
kola, geta reynst björgun gegn
gróðurhúsaáhrifum.
Þjóðviljinn leit inn á Veður-
stofu íslands og ræddi málin við
Pál. Hann var fyrst spurður hvort
ísland og svæðið í kringum það
skæri sig algerlega frá öðrum
svæðum?
„Ég segi það nú kannski ekki
alveg, þetta gengur misjafnt yfir
hnöttinn. En það er ekki hægt að
neita því að þetta svæði sker sig
töluvert úr. Ég held að skýringin
á þessu kunni að vera sú, að af
einhverjum ástæðum hafi sjórinn
hér í kringum okkur, sérstaklega
norðurundan, ekki náð að fylgj-
ast með og verða hlýrri en áður
var, eins og höfin hafa að jafnaði
orðið. Það munar ósköp litlu,
kannski broti úr gráðu, bæði
hvað varðar loft- og sjávarhita.
Lofthitinn hefur þó hækkað
meira. En ísmagnið hér norður-
undan hefur af einhverjum
ástæðum ekki minnkað og sjór-
inn haldist kaldur. Sjórinn hefur
mikil áhrif í kringum sig, hefur
áhrif á lofthitann, þannig að ég
held að þarna sé samhengi á
milli.“
Feiknarleg
breyting
Páll telur að aukinna hlýinda
geti farið að gæta í höfunum hér í
kring, þótt engin merki séu um
það enn sem komið er. En eru til
einhverjar spár um það hvað hit-
inn hækkar mikið almennt, mið-
að við sömu loftmengun? Þær eru
til, segir Páll. Samkvæmt þeim á
hitinn að halda áfram að hækka
fram eftir næstu öld. Þá má
reikna með að hitinn verði 2-3
gráðum hærri að meðaltali yfir
alla jörðina en nú er. „Þetta yrði
feiknarleg breyting,“ sagði Páll.
„Hins vegar er vitað að höfin
halda verulega aftur af þessari
þróun. Það tekur töluverðan
tíma að færa þennan hita niður í
höfin og þau draga úr hlýnun á
meðan svo er.“
En það líður nokkur tími frá'
því mengun stígur upp og áhrif
hennar koma í ljós, mikið vegna
þessarar tregðu í höfunum. Bata-
merki geta líka verið hæg. Hátt
hitastig sjávar dregur úr kólnun-
inni þegar hún verður, þá heldur
sjávarhitinn uppi hitanum meira
en svarar til geisla- eða hitabú-
skapar sem jörðin býr við á hverj-
um tíma.
Mikið hefur verið rætt um
gróðurhúsaáhrifin. Ef við reikn-
um með hinu versta, hvað gætu
þau þýtt fyrir okkur hérna á ís-
landi?
„Ég held að þegar langt fram í
sækir, fram á næstu öld, þá fari
hækkun sjávarborðs að verða
nokkuð alvarleg, ef þessi spá ræt-
ist. Hækkunin verður náttúrlega
jöfn yfir allan hnöttinn og hún
gæti orðið tugir sentimetra. Það
er strax töluvert mikið, sérstak-
lega fyrir Iáglend svæði eins og
Bangladesh, þar sem litlu má
muna að verði stórkostleg sjávar-
flóð í fellibyljum og öðru siíku.
Þá getur munað svo mikið um
þetta að það valdi hamförum.
Sumir tala nú um meiri áhrif en
þetta, en ég held að þetta gangi
frekar hægt. Jafnvel þótt það ræt-
ist að hlýindi fari eftir koltvísýr-
ingsmagni. í Reykjavík getur 20 -
30 sentimetra hækkun sjávarmáls
skipt miklu máli.“
Ekki byggja
á sandi
Páll segir að þótt menn hafi
ekki mikla trú á þessum spám, sé
rétt að reikna með þessum mögu-
leika. Geti menn valið á milli þess
að byggja hús niðri við sjávarmál
og tuttugu, þrjátíu metrum fyrir
ofan það, ættu þeir að velja seinni
kostinn, til öryggis.
Hann segir að það geti einnig
vel verið að þau hlýindi sem
gengið hafa yfir hnöttinn að und-
anförnu, séu meiri en vænta
mætti að yrðu þessa áratugina,
þetta gangi allt í sveiflum. Hugs-
anlega komi afturkippur í hitann
yfir hnöttinn frá því sem nú er.
Það verði líka að hafa í huga, að
ekki séu allir sannfærðir um
tengsl mengunar og loftslags.
„Það er lang mest talað um ós-
onið í sambandi við tengsl meng-
unar og loftslags. Ósonið er í
sjálfu sér ekki aðalatriðið. Hætt-
an af minnkandi ósoni er aðallega
sú að fjólubláa ljósið aukist og
hafi áhrif til aukningar á húð-
krabbameini og jafnvel víðtæk
áhrif á líf í sjónum og annarsstað-
ar. En það er ekki endilega or-
sökin fyrir hlýnuninni. Helsta or-
sökin er koltvísýringurinn, sem
kemur af brennslu og því að
grænu svæðin á jörðinni eru alltaf
að minnka, t.d. hitabeltisskóg-
arnir. Súrefnisframleiðslan
minnkar um leið og kol-
tvísýringur eykst. Á síðasta ára-
tug er tvímælalaust geysileg
aukning í þessa átt og virðist vera
í samhengi við aukinn bruna og
skógareyðingu.
Svo hafa önnur efni líka áhrif.
Samanlagt geta þau haft jafn-
mikil áhrif og koltvísýringurinn.
Þetta er brúsaloftið, eða klór-
flúrkolefni og metan, sem eykst
mikið vegna þess að mykju-
haugar heimsins hafa stækkað.
Þetta er nokkuð í samræmi við
fólksfjöldann; það þarf að éta því
fleiri naut sem manneskjurnar
eru fleiri,“ sagði Páll. Hann sagði
aukna hrísgrjónarækt einnig hafa
áhrif. Metan gas kæmi upp úr
jörðinni við hrísgrjónaræktina.
Þetta hefði allt sín áhrif, ásamt
útblástursefnum frá bílum og
verksmiðjum, eða súrum köfn-
unarefnissamböndum. Saman-
lagt hefði þetta svokölluð gróður-
húsaáhrif í för með sér. Sól-
geislunin berst vel í gegn til jarð-
ar, en hitageislunin frá jörðinni
berst illa út í geiminn.
Meiri kjarnorka
Getur maðurinn unnið gegn
þessari neikvæðu þróun?
„Það held ég tvímælalaust, það
er ýmislegt hægt að gera. Breyta
til dæmis um orkunotkun og þó
að það sé kannski óhugnanlegt,
þá getur björgunin legið í því að
nota meiri kjarnorku í staðinn
fyrir olíu og kol. Það er hægt að
minnka brúsaloftið og það er
unnið að því víða um lönd. Einn-
ig er unnið að því að draga úr
útblæstri hættulegra efna frá bíl-
um og verksmiðjum. Allt þetta er
sjálfsagt að gera eins og mögulegt
er, jafnvel þótt menn treysti því
alls ekki að þetta séu réttar kenn-
ingar.“
Gróðurhúsaáhrifin eru að
sjálfsögðu vandamál alls
heimsins og þar geta íslendingar
ekki skorast undan ábyrgð frekar
en aðrir. Örlögin leika hins vegar
menn og þjóðir misjafnlega.
Fyrir þá sem vilja heitara loftslag
á íslandi gætu áhrifin reynst já-
kvæð. Hvað segir Páll um þetta?
„Aukin hlýindi myndu ger-
breyta gróðurskilyrðum á íslandi
og stórbæta þau. Ólíkt því sem
yrði annarsstaðar. Hér yrði hlýn-
un meiri en sunnar á hnettinum
og það yrði að öllum líkindum
ekki minni úrkoma hér, hún yrði
áfram fullnægjandi. Aftur á móti
er hætta á því á ýmsum
kornræktarsvæðum að hlýnunin
leiði af sér þurrka. Þetta hefur
verið áberandi í Bandaríkjunum
síðustu ár. En íslendingar eiga í
mörgu tilliti að njóta góðs af þess-
ari hlýnun, eins og liggur í hlutar-
ins eðli, það er kuldinn sem hefur
hrjáð okkur alla tíð.
Hér höfum við þrjú línurit. Það fyrsta sýnir þróun hitastigs á norðurhveli
frá 1860, og er það greinilega upp á við. Þó er hitastigshækkunin ekki
eins mikil á suðurhveli, eins og sést á línuriti tvö. Síðasta línuritið sýnir
síðan þróun hitastigsins að meðaltali yfir alla jörðina. Stöplarnir sem
standa út úr línunum, sýna frávik frá meðalhita. Kort: Páll Bergþórs-
Þessi mynd sýnir okkur árlegan meðalhita í Stykkishólmi árin 1951-1987. Lárétta strikið táknar meðalhitann, semerrétttæplega4gráðuráöllutímabilinu. Myndin sýnir að hitinn
er ekki upp á við hér eins og víðast annarsstaðar. Frá 1979 hefur aðeins komið eitt hlýtt ár og það var 1987. Skyggðu svæðin sýna þegar hitinn fer niður fyrir meðallag.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Flmmtudagur 20. júlí 1989