Þjóðviljinn - 21.07.1989, Blaðsíða 7
AÐ UTAN
Umhverfisverndarfólk batt miklar vonir við Parísarfund iðnrisanna sjö en þeir létu nœgja aðfara almennum
orðum um öryggismál kjarnorkuvera, gróðurhúsaáhrif ósoneyðingu, skógarhöggíþriðja heiminum, súrtregn
ördauða vötn og eitraðar ár. Ekkertvarákveðið og ekkert verður gert
Time: Reikistjarna árs-
insogöskuhaugur
mannkyns.
vissulega að skynsamir menn
hefðu sett saman áætlun sem fæli
í sér að notkun klórflórkolefnis
(ósoneyðisins) yrði hætt fyrir
aldamót en þeir sáu enga ástæðu
til þess að hrinda þeirri áætlun í
framkvæmd. Einsog sakir standa
er í gildi fjölþjóðasamningur um
að minnka notkun þessa skaðlega
efnis um helming fyrir árið 1998.
í lokaályktuninni er farið al-
mennum orðum um nauðsyn þess
að „fyllsta öryggis sé gætt“ í
kjarnorkuverum og að brýnt sé
að efla „alþjóðlegt samstarf um
öryggismál kjarnorkuvera og
skaðlausa losun kjarnorkuúr-
gangs“.
Ekki er heldur hægt að festa
hendur á neinu þegar sögunni
víkur að hinum svonefndu gróð-
urhúsaáhrifum. Sem kunnugt er
hafa sérfræðingar spáð því að
meðalhitastig jarðar hækki um
1,5-4,5 gráður á selsíus á næstu 60
árum. Þetta muni valda því að
heimskautajöklar bráðni og yfir-
borð sjávar hækki um 20 cm
minnst og einn og hálfan metra
mest. Orsök þessa sé stóraukið
magn þriggja skaðlegra
loftteguna í andrúmsloftinu:
koltvísýrings, klórflórkolefnis og
metans.
í þessum efnum er bæði við
vestrænar iðnaðarþjóðir og þriðj-
aheimsríki að sakast, hin fyrr-
nefndu vegna gífulegrar notkun-
ar jarðefnaeldsneytis, clíu, kola
og jarðgass, en hin síðarnefndu
(einkum í Afríku og Rómönsku
Ameríku) vegna eyðingar hita-
beltisskóganna (hermt er að einni
ekru skógar sé að meðaltali eytt á
sekúndu hverri í hitabeltisríkj-
um. Til þessa má rekja um 20 af
hundraði koltvísýrings sem berst
út í andrúmsloftið og mikinn
hluta metansins).
í ályktun sjömenninganna
segir að „alvarleg ógn“ steðji að
lífríkinu vegna eyðingar óson-
lagsins, koltvísýrings og annarra
efna sem berist í ríkum mæh út í
andrúmsloftið og valdi gróður-
húsaáhrifum. Þeir hafa áhyggjur
af mengun í lofti, ám, vötnum,
úthöfum og innhöfum, súru
regni, útþenslu eyðimarka og
skógareyðingu. „Grípa þarf taf-
arlaust til ráðstafana til þess að
auka þekkingu manna á hinu við-
kvæma jafnvægi í vistkerfi jarðar-
innar og til þess að vemda það.“
Leiðtogarnir eru sammála um að
iðnfyrirtækjum og iðnríkjum beri
að grípa til aðgerða gegn mengun
og þeir skora á leiðtoga hitabelt-
isríkja að draga úr skógarhöggi.
Þeir hyggjast ennfremur verja
auknum fjármunum til reksturs
umhverfisstofnana og samtaka
sem starfi innan vébanda Sam-
einuðu þjóðanna.
Grænfriðungar voru ekki
ánægðir með þessa rýru eftir-
tekju leiðtogafundarins. „Þeir
höfðu gullið tækifæri til þess að
koma sér saman um leiðir til þess
að draga úr taumlausri losun
koltvísýrings út í andrúmsloftið
en klúðruðu því,“ sagði Sue
Adams, málsvari Grænfriðunga í
Lundúnum.
Raymond van Ermen, aðalrit-
ari Evrópsku umhverfismálamið-
stöðvarinnar, vék að öðru:
leiðtogamir hefðu hliðrað sér hjá
því að horfast í augu við tvíþættan
efnahags- og umhverfisvanda
þriðjaheimsríkja. Alls skuldi þau
1.300 miljarða dollara og hafi því
fæst efni á því að fjárfesta í dýrum
hreinsiútbúnaði fyrir iðnað eða
hætta skógarhöggi því timbur og
aðrar trjáafurðir afli þeim tekna
sem fari í það að greiða bönkum á
Vesturlöndum vexti og afborgan-
ir af lánum. „Bilið á milli orða og
athafna heldur áfram að breikka
og ástand umhverfismála í þriðja
heiminum mun enn fara
versnandi."
Sóöalegt heimili
Eftir á að hyggja sætir það
varla furðu þótt sjömenningamir
geri fátt sem megi verða til þess
að stuðla að umhverfisvernd í
heiminum, þeir taka ekki einu
sinni til hendinni heima hjá sér.
Fjórir af iðnrisunum sjö eru evr-
ópskir og allir meðlimir í Evrópu-
bandalaginu: Bretland, V.-
Þýskaland, Frakkland og Ítalía.
Og Evrópubandalagið hefur ekki
úr háum söðli að detta hvað um-
hverfismál varðar. Þótt mengun
sé mikið vandamál í aðildarríkj-
um þess er lítíð að gert en þeim
mun meiri orku eytt í karp manna
um hvað sé hverjum að kenna og
hvaða mælieiningar og skil-
greiningar eigi að nota. Banda-
lagið hefur komið sér upp Stjórn-
ráði umhverfismála í höfúðstöðv-
um sínum í Briissel en til reksturs
þess ver það tæplega einum sjö-
hundraðasta tekna sinna.
Meðan þessu fer fram færist
nábúakrytur vegna umhverfis-
spjalla í vöxt innan EB og í Bruss-
el ganga klögumálin á víxl. Nóg
er af dæmum. Pappírsverksmiðja
í Strassborg dælir þremur smál-
estum af eitruðum úrgangi í Rín-
arfljót á degi hverjum. Rín fellur
um Belgíu í Norðursjó. Belgísk
trjákvoðuverksmiðja við landa-
mærin að Frakklandi veitir eit-
ruðum úrgangi út í ánna Ton en í
hana sækja íbúar franska bæjar-
ins Mommedy drykkjarvatn. í
fyrrasumar drápust þúsundur
sela í Norðursjó og hræin rak
uppá strendur Danmerkur og V.-
Þýskalands. Stjórnvöld í þessum
ríkjum báru Bretum sóðaskap á
brýn, þeir bæru höfuðábyrgð á
því hvernig komið væri fyrir
Norðursjó. Umhverfismáiaráð-
herra Thatcherstjórnarinnar,
Nicholas Ridley, yppti bara öxl-
um og sagðist ekki vita betur en
að Norðursjór „væri við hesta-
heilsu“.
Umhverfisvernd
fyrir
skuldaívilnanir
Frá iðnrisunum sjö, sem eru
auk Evrópuríkjanna fjögurra
Bandaríkin, Japan og Kanada,
berast út í andrúmsloftið 40 af
hundraði koltvísýringsins sem
orsakar væntanlegar veðurfars-
breytingar og frá hitabeltisríkjum
berst a.m.k. fjórðungur og þykir
sýnt að þeirra hlutur vaxi á næstu
árum. Allir virðast eiga sameigin-
legra hagsmuna að gæta við að
stemma stigu við þessu.
Maður að nafni James Gustav
Speth, sérfræðingur í umhverfis-
og þróunarmálefnum þriðja-
heimsríkja, ritaði grein í banda-
ríska stórblaðið „Washington
Post“ fáeinum dögum áður en
Parísarfundurinn hófst. Hann
bendir á að rányrkja og umhverf-
ismengun séu komin á það stig að
sjömenningamir eigi ekki annars
úrkosti en að grípa þegar í stað til
róttækra ráðstafana. Og ef ein-
hver árangur eigi áð nást verði
ríki á norður- og suðurhveli jarð-
ar að taka höndum saman.
Stöndugar þjóðir að veita þeim
snauðu af gnægtaborði auðæfa
sinna og létta á skuldabyrði
þeirra en gæta þess að fénu sé
varið til skynsamlegra fjárfest-
inga og jöfnum höndum tekið til-
lit til umhverfisverndarsjónar-
miða og bættra kjara alþýðu
manna.
Speth bendir á að ýmsir lánar-
drottnar ríkja í þriðja heiminum
hafi þegar náð samkomulagi við
þau um létta greiðslubyrði eða
gefa þeim upp skuidir gegn því að
þau taki sér tak í umhverfismál-
um. Hann vill að þetta verði stór-
aukið enda þjóni þetta hagsmun-
um allra aðilja. Þannig sé mál
með vexti að 14 ríki skuldi helm-
ing þeirra 1.300 miljarða dollara
sem vestrænir bankar eigi úti-
standandi. í þessum sömu 14 ríkj-
um hafi skógareyðing verið lang-
mest að undanförnu.
Skuldareigendur gætu sett þau
skiiyrði að umhverfisverndar-
stofnanir á vegum Sameinuðu
þjóðanna fengju að fylgjast með
gerð umhverfisáætlana og hefðu
neitunarvald ef stjómvöld hygð-
ust hefja framkvæmdir sem hefðu
mikið náitúrurask í för með sér.
Samskonar skilmálar fylgdu nýj-
um lánum frá Alþjóðabankanum
og öðrum fjármagnseigendum.
Auk þessa leggur Speth til að
allt kapp verði lagt á að hægja á
gróðurhúsaáhrifum með sam-
eiginlegu átaki ríkja heims. Hann
bendir á að engin þjóð veiti jafn
miklum koltvísýringi út í and-
rúmsloftið og Bandaríkjamenn,
það geri hin gífurlega notkun
þeirra á olíu, gasi og kolum, og
því beri brýna nauðsyn til að þeir
sýni gott fordæmi. Speth vill að
sérstakur skattur verði lagður á
þessa orkugjafa. Það myndi
hvetja menn til þess að draga úr
bmðli með þá og afla fjár sem
varið yrði til umhverfisvemdar.
Speth leggur til að allt verði
aukið í senn, fjárhags- og tækni-
aðstoð við ríki þriðja heimsins
sem geri þeim kleift að ná tökum
á skógareyðingunni og bæta kjör
almennings. I þessu sambandi
stingur hann uppá því að stofnað-
ur verði alþjóðlegur umhverfis-
málasjóður og segist binda vonir
við vaxandi áhuga Japana á því
að leggja umhverfisvemdarsinn-
um lið. ks
Fjölmargir höfðu gert sér vonir
um að leiðtogar sjö öflugustu
iðnvelda heims myndu taka af
skarið á Parísarfundinum og
setja saman áætlun um neyðar-
ráðstafanir í umhverflsmálum.
Þeir urðu fyrir miklum vonbrigð-
um. Þótt þjóðhöfðingjarnir hafi
eytt drjúgum tíma í að ræða þær
miklu hættur sem steðja að lífrfki
jarðar vegna mengunar og um-
hverfisspjalla og þau mál skipi
veglegan sess í lokaályktun fund-
arins (10 síður af 28) frá því á
sunnudag þá vantar með öllu að
þar sé vandinn skilgreindur með
hlutlægum hætti, hvað þá að
menn hafi ákveðið að venda sínu
kvæði í kross og grípa til róttækra
aðgerða.
Leiötogarnir fögnuðu því
Iðnrisarnir sjö í París: Fjallið tók jóðsótt og það fæddist lítil mús.
Tækifæríð gekk þeim úr greipum
Föstudagur 21. júlf 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7