Þjóðviljinn - 21.07.1989, Blaðsíða 10

Sextugur
Séra Baldur Vilhelmsson
prófastur í Vatnsfirði
Laugardaginn 22. júlí verður
séra Baldiir Vilhelmsson prófast-
ur í Vatnsfirði sextugur.
í 33 ár hefur hann setið Vatns-
fjörð við ísafjarðardjúp, sem um
aldir var eitt af eftirsóttustu
prestaköllum á íslandi enda að
jafnaði ekki veitt öðrum en þeim,
sem nokkuð áttu undir sér.
Og þarna hefur séra Baldur
unað með fjallið á aðra hönd en
Snæfjallaströndina á hina og stór-
brotna söguna til allra átta. Séra
Baldur er líka þeirrar gerðar, að
honum hæfir slíkur staður, þar
sem stundum hefur þurft að etja
kappi við harðskeytta náttúru og
óhæga bændur, en í Vatnsfirði
hafa prestar jafnan haft í mörg
horn að líta, enda eru viðfangs-
efni slíkra byggða jafn óskyld
færibandavinnunni í prestaköll-
unum við Faxaflóa eins og nóttin
er óskyld degi.
Auk prestskaparins í Vatns-
firði hafa hlunnindi staðarins, svo
sem dúntekja og sellátur, gefið
drjúgt í bú, sér í lagi á meðan
mannafli var nægur til að sinna
slíku og nýta. Og skammt undan
landi er Borgarey með töðugresi
sitt og kjarnmikið fóður.
Vatnsfjarðarprestakall er
mjög víðlent og víða torsótt yfir-
ferðar enda iöng strandlengjan
frá Ögri að Unaðsdal, þar sem
byggðin endar og auðnin ein
tekur við.
Jafnframt prests- og prófasts-
störfum tvö sl. ár hefur séra Bald-
ur gegnt margþættum félagsstörf-
um í sóknum sínum eins og lengi
hefur tíðkast um landsbyggðar-
presta. Um árabil kenndi hann
við Héraðsskólann í Reykjanesi
við góðan orðstír, var skóla-
nefndarformaður, hreppsnefn-
darmaður og sýslunefndarmað-
ur, svo að nokkuð sé nefnt. Kona
hans er Ólafía Salvarsdóttir frá
Reykjarfirði við ísafjarðardjúp.
Hún er afsprengi hinnar kunnu
Reykhólaættar, greind kona,
glaðbeitt og gestrisin heim að
sækja. Börn þeirra eru fimm.
Kynni okkar séra Baldurs og
vinátta hefur staðið allt frá því,
að við sáumst fyrst á túninu fyrir
ofan Menntaskólann á Akureyri
eitt kvöld vorið sem þjóðir Evr-
ópu lögðu niður vopnin eftir sex
ára hildarleik. Þetta var í maí
1945. Ég var þá að basla við utan-
skólapróf upp í annan bekk
menntaskólans, nýkominn vest-
an af fjörðum, en séra Baldur
hafði setið í skólanum vetrarlangt
og þegar tamið sér nokkurt brot
þess persónuleika, er síðan fylgdi,
honum í aðrar sóknir. Hann var
þá þegar heimamaður í Sturl-
ungu, að ekki sé talað um ljóð
ungu skáldanna, Steins Steinars
og annarra slíkra, sem þá voru
vaxtarbroddar nýs ljóðstíls.
Stundum síðar undi hann nátt-
langt við lestur þessara Ijóða og
hafði á hraðbergi. Þessi árin var
Sigurður Guðmundsson enn
skólameistari á Akureyri og betri
borgarar þar í bæ tóku ofan
svörtu hattana sína þegar þeir
mættust í Bótinni eða á Ráðhús-
torgi. Kennararnir þéruðu okkur
og við voguðum okkur varla að
ávarpa þá að fyrra bragði og feng-
um okkur sumir höfuðfat til að
geta líka tekið ofan þegar við
mættum þeim á götu. I sjálfu sér
vorum við miklu nær Hólaskóla
en fjölbraut nútímans. En samt -
þetta voru dagar mikils vors og
vona og kom þar ekki síst til að
ófriðurinn mikli var að baki.
En á þessum tímamótum í ævi
séra Baldurs vil ég fyrst og fremst
þakka honum forn kynni og góð-
an vinskap, þar sem aldrei hefur
borið skugga á. Kynni okkar
urðu vinátta um það bil, sem okk-
ur snjóaði inn í Guðfræðideild
Háskóla Islands, þar sem við átt-
um samleið, en jafnframt vorum
við samstúdentar.
Þessi ár eru fyrir flestra hluta
sakir ógleymanleg - og fáir voru
dagarnir, að við bærum ekki sam-
an bækur okkar. Stundum
spenntum við okkur upp á
morgnana til að heyra prófesso-
rana með áhugaverðum
deildarfélögum, sem flestir urðu
prestar eins og við. Aðrir dagar
voru líka skjótt liðnir við spjall og
umræðu um klukkuverk þessa
heims og annars, þegar leiftrandi
athugasemdir séra Baldurs lyftu
umræðuefninu yfir lágkúruna og
gáfu því frumleik og ferskt
inntak, en hann varð snemma
fundvís á að orða hugsun sína á
annan hátt en við hinir. Og stund-
um náði nóttin degi, þegar lögð
voru á ráð hvernig bjarga skyldi
heimi, sem ógnað var af atóm-
sprengju og köldu stríði.
En örfá háskólaár „eru skjótt
riðin hjá“ - og í maí 1956 gengum
við út í vorið nýbakaðir kandidat-
ar. Nokkrum dögum seinna vígð-
ist Baldur til Vatnsfjarðarpresta-
kalls, þar sem hann hefur setið
síðan.
Þótt vík yrði nú milli vina héld-
um við áfram að rækja forn kynni
og ekki leið á löngu að við
heimsæktum hann vestur. Hann
ók með okkur um prestakaliið,
kynnti okkur fyrir grónum stór-
bændum og sýndi okkur Kalda-
lón. Þá var enn hótel á Arngerð-
areyri og brottflutningur fólks við
ísafjarðardjúp ekki hafinn í
þeirri mynd er síðar varð. Og
næstu árin ferðuðumst við jafnan
saman, nokkrir gamlir félagar og
vinir. Stundum mæltum við okk-
ur mót við séra Baldur og heim-
sóttum byggðir landsins.
Vestfirðir urðu drjúgir, einnig
Norðurland með Skaga sínum og
Skagafirði þar sem séra Baldur
var í heiminn borinn, á Hofsósi,
hinum forna verslunarstað. I
einni slíkri ferð um Skagafjörð
opnaði hann okkur svið Sturl-
ungu af slíkri snilld, að ætíð síðan
get ég lokað augum og horft á þá
Gissur Þorvaldsson þeysa yfir
Héraðsvötn til Örlygsstaða, þar
sem lið þeirra Sighvats og Sturlu
náði vart vopnum sínum.
Stundum heimsóttum við
aldna presta, hlaðheita og lífs-
reynda, sem sumir hverjir borð-
uðu enn þá þrímælt á sumrin.
Minnisstæðust slíkra heimsókna
er koma okkar til séra Sigurðar
heitins Norðlands í Hindisvík,
hins sérstæða gáfumanns, sem las
okkur þýðingar sínar á íslenskum
ljóðum á ensku og vakti síðan at-
hygli okkar á hinni „eilífu sýn til
Stranda", eins og skagfirskt skáld
komst að orði í túni hans.
Já, þannig eru margar myndir
liðinna ára ofnar samveru með
séra Baldri og öðrum góðum vin-
um okkar - og mætti slíkar lengi
skoða, en nú er mál að linni.
Lifðu heill, séra Baldur, góði
vinur. Við væntum þess, félagar
þínir að mega enn hitta þig í
Vatnsfirði - við Djúpið - þótt
ekki væri til annars en standa
með þér á bryggjunni þar, þegar
morgunlognið speglar fjöllin.
Hamingjuóskir og kveðjur frá
okkur hjónum til ykkar í Vatns-
firði.
Sigurjón Einarsson
Vatnsfjarðarstaður við Djúp
var fram til okkar daga talinn eitt
af þremur bestu brauðum lands-
ins. Þar var búsæld mikil bæði til
lands og sjávar. Borgarey liggur
fyrir landi með sitt eyjagagn.
Gjöful fiskimið voru þar í grennd
og á hraunin við Borgareyjark-
lakka var gjaman farið með

haukalóð og mörg væn lúða það-
an dregin. Merkisklerkar munu
alltaf hafa setið Vatnsfjörð þó
fáir kæmu þar ungir að árum, fyrr
en á þessari öld er séra Þorsteinn
Jóhanúesson kom þangað þrí-
tugur að aldri. Yngstur hefur
komið þar til starfa séra Baldur
Vilhelmsson fæddur 22. júlí 1929.
Hann hefur setið staðinn í 33 ár
og ólíklegt að margir hafi verið
þar lengur - þó á hann eftir að
bæta þar við mörgum ámm, ef
honum endist líf og heilsa. Séra
Baldur er talinn eini presturinn
sem hefur verið vígður til Vatns-
fjarðarprestakalls. Prestar þeir
sem þar hafa þjónað á þessari öld
hafa allir gegnt prófastsstörfum
og svo er enn þó prófastsdæmið
nái nú til ísafjarðarsýslu allrar.
Eins og áður sagði kom séra
Baldur í Vatnsfjörð ungur að
árum, og hefur ekki sótt frá okk-
ur þrátt fyrir erfiðar aðstæður. í
Vatnsfjarðarprestakalli em fjór-
ar kirkjur. Vegalengdir em mikl-
ar og oft torsóttar. Leið milli ystu
bæja í prestakallinu eru 175 km.
og ökumælir í bíl séra Baldurs
færist um 200 km. við eina messu-
ferð til Unaðsdals, þ.e.a.s. þegar
hægt er að aka alla leiðina - sem
ekki er nema hluta úr árinu.
Marga ferðina mun hann hafa
gengið á ís yfir Kaldalón og harð-
fenni í Lónseyrarleiti. Þó
skemmra sé til annarra kirkna er
þar um langvegu að fara og vegir
misjafnlega illir yfirferðar. Víða
er þar langt milli bæja, t.d. fyrir
ísafjörð - þar sem hættulegir
svellbólstrar voru oft á leið
prestsins. Ekki hefur séra Baldur
sett þetta fyrir sig - en aldur hefur
ekki orðið bflum hans að meini.
Fyrr á ámm notaði hann oft lítinn
bát í embættisferðum og var þá
jafnan einn á ferð. - Sem betur
fer - vona ég að hann sé hættur
slíkum bátsferðum - nema út í
Borgarey. Landleiðin er hættu-
minni, þó minnist ég þess að seint
á hausti er séra Baldur var á ferð
daginn áður en hann átti að tala
yfir moldum gamals frænda míns
- að hríð var svo dimm á hluta
leiðarinnar að ekki var hægt að
sjá niðurgrafinn vegaslóðann og
Ienti bfllinn útaf. Ók séra Baldur
þá hring á flatlendinu þar sem
hann kom á veginn aftur og gat
fylgt honum eftir það. Fleiri slík-
ar ferðir mun hann hafa farið þó
ekki verði þær taldar hér.
Séra Baldur er skagfirskur að
ætt og þar ólst hann upp á því
gamla góða kjammeti sem gaf
honum þrek sem óneitanlega hef-
ur komið sér vel í ferðum hans
bæði á landi og sjó. Þó við vitum
að séra Baldur á ætt sína í Skaga-
firði, teljum við hann Djúpmann
og Vestfirðing - og ég held hann
telji sig það sjálfur svo vel hefur
honum tekist að festa hér rætur
og aðlaga sig landi og fólki. Hann
hefur lengi staðið í fremstu röð
stuðningsmanna Reykjanes-
skólans og þar með Djúpsins alls.
Um langt árabil gegndi hann
kennslustörfum við skólann og
fórst það vel. Fátt lýsir innri
manni betur en álit barna og ung-
linga er við þá skipta. Þau börn
sem séra Baldur hefur kennt bera
til hans hlýjan hug - segir það
sína sögu.
Eins og að líkum lætur hefur
séra Baldur gegnt mörgum trún-
aðarstörfum í sínu héraði. Þau
störf hefur hann vel af hendi
leyst. Er mér þar ofarlega í huga,
er hann var formaður skólanefn-
dar barnaskólans í mörg ár.
Kirkjusókn er sögð misjöfn í
landinu. Ekki þyrftu prestar að
kvarta undan henni ef hún væri
hlutfallslega eins og hjá séra
Baldri þegar hann messar á Mel-
graseyri. Þar er venja að mæti
hvert einasta sóknarbarn sem á
heimangengt. Það færi vel ef
margir prestar gætu sagt sömu
sögu. Erfitt hefði séra Baldri
reynst að gegna sínu stóra prest-
akalli, ef hann væri ekki vel
kvæntur. Kona hans er Ólafía
Salvarsdóttir frá Reykjarfirði.
Það kom í hennar hlut að búa
hann til ferða og gæta ein bús
þeirra og barna meðan bóndinn
var fjarverandi við embættis-
störf. Að lokum flyt ég Baldri
prófasti í Vatnsfirði, Lóu frænku
minni og þeirra fjölskyldu árnað-
aróskir frá mér og minni fjöl-
skyldu og vinum þeirra á Lauga-
landsbæjunum. Við þökkum vin-
áttu og samstarf að mörgum mál-
um, bæði kirkjulegum og öðrum
er varða heill Djúpsins.
Halldór Þórðarson
Vatnsfjörður við ísafjarðar-
djúp hefur um aldaraðir verið
höfðingjasetur, - kirkjustaður og
prestssetur. Þar hafa prestar tíð-
um haft langa viðdvöl, sjaldan
horfið þaðan burt, vegna óvenju-
legra kosta, sem brauð þetta
hafði fyrir hlunninda sakir. Það
ætlar að sannast á núverandi
presti, að hann fetar í fótspor
þeirra, sem kunnað hafa að meta
þetta góða brauð þar vestra og
gerzt þaulsætnir, því að þar hefur
hann átt setu nú um þriðjung
aldar. Þetta er sr. Baldur Vil-
helmsson, sem þjónað hefur
Vatnsfjarðarprestakalli frá því
um miðja öldina eða frá árinu
1956, en hann á merkisafmæli nú
um þessar mundir, verður sex-
tugur hinn 22. júlí. Af því tilefni
vil ég leyfa mér að minnast
prests, míns gamla, góða vinar á
þessum tímamótum í lífi hans og
færa honum þakkir fyrir allt gam-
alt og gott á liðnum dögum.
Sr. Baldur Vilhelmsson í
Vatnsfirði er Skagfirðingur að
uppruna, fæddur á Hofsósi 22.
júlí 1929, sonur þeirra merkis-
hjóna Vilhelms kaupmanns og
símstöðvarstjóra Erlendssonar,
verzlunarstjóra á Grafarósi, Páls-
sonar, og konu hans, Hallfríðar
Pálmadóttur, prests á Hofsósi,
Þóroddssonar. Þau hjón fluttust
að Blönduósi 1947, þar sem Vil-
helm var póst- og símstöðvar-
stjóri um tíu ára skeið. Móðurafi
sr. Baldurs, sr. Pálmi Þórodds-
son, sem raunar var Suðurnesja-
maður að ætt, þjónaði brauðum í
Skagafirði 1885-1934. Hann var
kvæntur Önnu Hólmfríði,
laundóttur sr. Jóns Hallssonar,
hins alkunna myndarklerks í
Skagafirði á síðari hluta 19.
aldar, síðast í Glaumbæ (d.
1894). Þannig hefur sr. Baldur
ósvikið prestablóð í æðum sínum,
svo að ekki var óeðlilegt, að hon-
um kippti í kynið og hann gengi
þessa sömu embættisbraut. En
hann hefur sem sagt einnig mikið
og gott skagfirzkt blóð í æðum,
fæddur og uppalinn þar í héraði
og dvaldist m.a. sem unglingur
iðulega á Reynistað hjá móður-
systur sinni, Sigrúnu Pálmadótt-
ur, og manni hennar, Jóni Sig-
urðssyni, alþingismanni og óðals-
bónda, sem þar gerðu garðinn
frægan um langt skeið. Þetta
skagfirzka uppeldi hefursr. Bald-
ur talið sér til tekna, enda er hon-
um einlægt Skagafjörður kær og
lofsyngur hann jafnan sem eitt af
meginhéruðum landsins.
Sr. Baldur varð stúdent frá
Menntaskólanum á Akureyri
1950 og lauk guðfræðiprófi frá
Háskóla íslands 30. maí 1956.
Hann fór beint frá prófborði í
prestskap, var settur prestur í
Vatnsfjarðarprestakalli í Norð-
ur-ísafjarðarsýslu 2. júní 1956 og
vígður í dómkirkjunni í Reykja-
vík af biskupnum, sr. Ásmundi
Guðmundssyni, daginn eftir.
Hann hlaut veitingu fyrir Vatns-
firði 4. júní 1958 að undangeng-
inni kosningu. Hann hefur því
verið prestur þar í 33 ár. Jafn-
framt hefur hann þjónað Ögur-
sókn alla tíð frá árinu 1965, en
sóknin var formlega sameinuð
Vatnsfjarðarprestakalli árið
1970. Hefur sr. Baldur þjónað 5
sóknarkirkjum: Vatnsfirði,
Nauteyri, Melgraseyri, Unaðsdal
og Ögri. Þetta er áreiðanlega eitt
víðlendasta prestakall landsins,
strandlengjan frá Ögri, sunnan
Djúps, að Unaðsdal, norðan
Djúps, er á annað hundrað km.
Eins og að líkum lætur er ekkert
sældarbrauð að komast á milli
staða á þessum slóðum, er vetur
sækir að, enda sr. Baldur þurft að
ferðast með margvíslegum hætti:
ýmist aka hina löngu strand-
lengju með fjörðum sínum eða
róa á báti yfir Djúpið í skamm-
degisrökkri, ellegar nota hesta
postulanna á vegleysum. Minnis-
stæð er mér frásögn hans, þá er
hann fór eina slíka för í tungls-
ljósi yfir Kaldalón. Þetta er það
líf, sem prestarnir hafa lifað um
aldir á íslandi, og sr. Baldur hef-
ur kunnað því vel.
Sr. Baldur hefur einnig lagt
drjúgan skerf af mörkum við
uppfræðslu barna og unglinga,
því að þegar fyrsta veturinn þar
vestra gerðist hann kennari við
héraðsskólann í Reykjanesi,
kenndi þar um tíu ára skeið og oft
í forföllum síðan. Hafa nemend-
ur lokið lofsorði á kennslu hans
og uppeldisáhrif, enda hefur
hann ríka hæfileika á þessu sviði.
Með störfum sínum vestra hef-
ur hann tengzt héraðinu og fólki
þess traustum böndum, gerþekk-
ir þar mannlíf til sjávar og sveita,
og hafa verið falin ýmis trúnaðar-
störf, setið í hreppsnefnd, sýslu-
nefnd og skólanefnd m.a. Þess
má geta, að sr. Baldur húsaði
staðinn að nýju upp á eigin spýtur
árið 1967. Þá hefur hann einnig
rekið nokkum fjárbúskap frá
upphafi. Það má segja um sr.
Baldur, að hann hafi orðið „upp-
byggilegur í sinni embættis-
stöðu“, eins og Benedikt prófast-
ur Vigfússon á Hólum komst að
orði um forföður hans, sr. Jón
Hallsson, forðum tíð. Nú síðast
hafa umsvif sr. Baldurs aukizt að
því leyti, að á sl. ári var honum
falið embætti prófasts í ísafjarð-
arprófastsdæmi.
Á þessum langa tíma, sem sr.
Baldur hefur þjónað vestra, hef-
ur hann lifað mikla röskun
byggðar. Kann hann frá mörgu
að segja um mannlíf á stöðum,
þar sem nú er ekkert nema
„eyðingin hljóða“. Er vonandi,
að hann festi á blað eitthvað aí
kynnum sínum við horfið
10 SfÐA-NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 21. júli 1989