Þjóðviljinn - 21.07.1989, Blaðsíða 21

HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
Ég reyni að
festa hendur
á henni veröld
Um nýja ljóðabók eftir Þorstein frá Hamri
Ég tók upp strá,
brá því hreykinn upp í sólar-
Ijósið
og sagði:
Nú skil ég...
Pá
var tvísýnt um heill
tungu minnar.
Segið ekki
of margt
Að leita vissunnar og viður-
kenna um leið að hún verður ekki
höndum gripin, þessi hugsun er
mjög virk í þessum skáldskap.
Enda er allt líf brothætt, einnig líf
þeirra sem dáðir drýgðu og við
heilsum með miklu lofi sem
„Heiðursgestum“ (svo nefnist
það kvæði sem nú er að vikið) í
samtíð okkar. Meira en svo:
einnig þeirra eilífð, orðstírinn
sem átti víst aldregi að deyja, er
brothættur og viðkvæmur - aðgát
skal höfð:
Pví dáðir höfðu þeir drýgt...
Já, drýgt að sönnu - hangandi
í þrœðinum,
álagaþrœðinum,
veikasta þræðinum,svo veikum
að hann hrekkur í tvennt
ef talað er um hann.
Af ósóma
heimsins
Væri nú ekki ráð að bregða á
háð í bland við efann í öllum þess-
um tilvistarvanda, svo hann kaf-
færi okkur ekki með öllu? Víst er
það hægt og Þorsteinn frá Hamri
tekur þann kost og vinnur úr hon-
um af mikilli prýði. Að vísu er ég
ekki með öllu sáttur við kvæði
sem „Viðmót“ heitir og lýsir því
líkast til, hve óvelkomin ein-
lægnin er í okkar stofum.
(Kannski vegna þess að mér sýn-
ist að orð sem líkt er við „böm í
reifum“ geti ekki í næstu andrá
hörfað fyrir „háðskum gný
vitsmunahlátranna“, svona getur
lesarinn verið leiðinlegur og
smámunasamur). En vel gengur
okkur í skrokk kvæðið um Vel-
ferðina, sem er líkt við það að
skrópa í ferðina sem heitið var
„til fundar við spámanninn" - í
stað ferðalagsins er hengdur upp
krókur í dyrastafinn heima fyrir
tilfallandi hugsanatetur. Reynd-
ar er það svo, að þegar Þorsteinn
fer í þessu kveri með heimsó-
sóma, þá er hann opinskárri en
oft áður, erindi hans er ekki í
þeim mæli og fyrr fléttað saman
við tilvísanir í sögu og sögn, sem
mönnum er misratað um eins og
gengur. Nefnum til dæmis um
Nú les ég nýja Ijóðabók
Þorsteins frá Hamri, hún heitir
„Vatns götur og blóðs“ og Ið-
unn gefur hana út á þessu
kalda sumri. Og enn slær mig
sú vitneskja hve erfitt er að
skrifa um Ijóðabók: hvert Ijóð
er heimur fyrir sig sem vill að
við sig sé staldrað, en þó
tengt við öll önnur, hvaða
merkingu ætlar þú að lesa úr
því samhengi?
Ekki sækja öll ljóðin í þessari
bók jafn fast á lesandann (þó ekki
væri), kannski áttar hann sig ekki
á sumum eins og gengur eða finn-
ur ekki púðrið (t.d. í „Varnar-
skjali“). Það kemur fyrir að
skáldskapurinn verður eins og
um of „almenns eðlis“ - til dæmis
í kvæði sem heitir „Myndin“ og
líkir ævi manns á jörðu við flökt-
andi mynd með óljóst dregnum
útlínum. En einnig í þeim dæm-
um hittum við skáld fyrir sem
heldur reisn sinni, flækir sig ekki í
lágkúru, yrkir vel.
Efans hundar
í kvæðinu „Skammdegi“ fer
Þorsteinn styrkum höndum um
þá heiðarlegu og síungu list að
láta hringrás náttúrunnar segja
tíðindi af innlöndum:
.......Rökkur
nálgast með atfylgi efans hunda
og tvístrar
hjörtum á dreif um hjarnfölan
éljavang.
Efans hundar eru reyndar
víðar á kreiki í þessu kveri, sem
hvað eftir annað dýfir okkur nið-
ur í þann vanda að vera maður og
skáld og koðna ekki niður og vita
af öðrum. „Reyndu aldrei að
ráða gátuna - hver það sé sem
sáir fræjum sköpunarinnar" segir
í ofur fallegum texta um sköpun-
ina og gerast ekki margar aðrar
sjö línur rúmbetri en einmitt þær.
I “Línur“ tekur Þorsteinn skáld
undir með þeim sem fyrr og síðar
hafa komist að þeirri niðurstöðu
að aðeins eitt viti þeir fyrir víst:
að ég veit ekki þegar ég stend
upp af bekknum
hvert leið mín liggur.
Hvergi er þessi efahyggja þó
eftirminnilegri, persónulegri og
betur fest í sýnilegan áþreifan-
leika en í litlu kvæði, sem heitir
„Mannamál“:
Þorsteinn frá Hamri.
þetta „opna“ tal ljóð sem heitir
„Inni“, þar er beðið um veröld
sem er grænni og blárri og hreinni
„en þetta gráa geðskólp“. (Hér er
Þorsteinn enn í góðum félagsskap
og nú jafn ólíkra manna og Jóns
Helgasonar og Jóhannesar úr
Kötlum og Sigfúsar Daðasonar -
og ekki spillir hann selskapnum,
nei öðru nær.)
Margir flúnir
En kannski er heimsósóminn
samt áhrifasterkastur einmitt þar
sem samtíð og saga kallast á eins
og í kvæðinu „Sturlunga“. Það er
líka geysihaglega saman sett -
eins og ólíkir tímar sæki saman til
einingar í áföngum með sínum
vísunum, sínu myndfari, sínu
málfari:
Margir flúnir.
Fáir á hæðinni. Sjálfir
bítum við klakann
bregðum tómlega grönum
segir í upphafi og úr þessum bar-
daga er okkur snarað djarflega og
umsvifalaust inn í lágkúru sam-
tíðarinnar:
við dægurkórnum sem upp-
hefst,
alinn í spreng
á skjalli, hræsni og skrumi:
Ó,hvað mér leiðist!
Og í annarri lotu nálgast þessir
tvennir tímar enn meir og vindast
saman um tvö lykilorð ólíkrar
ættar: „ástand“ og „högg“:
Pið skiljið naumast síðar
að það sem í dag
er sálum ykkar sljótt, áskapað
ástand
var okkur högg
sem bíðum þrjózkir við garð-
inn
nýrra löðrunga
Til þess svo að tímarnir, hinir
harmsögulegu og hinir vesældar-
legu, renni fullkomlega saman í
því sem þeir eiga sameiginlegt:
meðan sveit okkar máist
í móðu sundrungar
út.
A6 yrkja
Ástin, já ástin er ekki hornreka
í þessu safni, en hún hefur hljótt
um sig, segir ekki margt, treystir
á undirylinn djúpvarma - til
dæmis í kvæðinu „Undan snjó“
sem lýkur á þessum orðum hér:
Síðasta vetrardag
sýndi ég þér Ijóð mitt
ogfann að sumarið sem var að
koma
hafði ort það
Enga munum við heldur ljóða-
bók í svipinn sem ekki yrkir um
þann höfuðverk að yrkja. Höfuð-
verkur er kannski full þungt orð:
stundum er það fyrst og fremst
skemmtilegur leikur að yrkja,
partar heimsins eru þarna þér til
skemmtunar, þú gerir við þá
hvað sem þér sýnist:
Á Mýrdalssandi liggur Ijón við
veginn
og lætur sem það hafi gleymt
hver á það
í kvæðinu „Þula“ er látin uppi
sú fróma ósk og von að við getum
kallast á annað veifið „þú og ég
og maðurinn sem fullyrðir stund-
um að sér leiðist ljóð“, en sá karl
á bræður marga eins og við vit-
um, um leið vitum við ekki svo
gjörla hvað við eigum við þá að
gjöra. Við skulum líka leyfa okk-
ur að segja, að ljóðið um „Spor“
sem liggja dreift „og sjaldnast að
settu marki" sé einnig um skáld-
skaparvandann eilífa. Já, um
þessi spor er ljóðmælandinn að
hugsa sitt:
og hvort sum rati samt ekki
örugglega
inní hug manneskju
eins þótt hún þvertaki fyrir
að hafa heyrt umgang
Einkamál
Vitanlega vonum við það,
hvað getum við annað gert?
Reyndar kemur það fyrir lesanda
þegar hann flettir blöðum í ljóða-
bók skálds sem stendur honum
nær (ekki geta öll skáld gert það,
þótt gáfuð séu, slfkt er lauslæti)
að honum finnst komið á mjög
persónulegt og leynilegt sam-
band við skáldið. Eitt slíkt dæmi
verður nú hjá þessum lesanda hér
þegar hann les ljóðið „Bráðabug-
ur“:
Dag nokkurn
kom mér að óvörum við hús-
horn
forðum hugstæður
en löngu kirfilega kviksettur
grunur.
Og gerast síðan í ljóðinu ýmis
tíðindi sem verða að skilaboðum
sem þessi lesandi hér tekur til sín,
en fær sig ekki til að tala um frek-
ar - þetta eru einkamál. Já og svo
er það spéhræðslan, gleymum
ekki þeirri kerlingu, skilaboðin
gætu verið misskilningur, annað
eins hefur nú gerst.
Föstudagur 21. júlf 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21