Þjóðviljinn - 02.08.1989, Blaðsíða 3

I
FRÉTTIR
Sveitarfélög
Þau verst
stöddu athuguð
Félagsmálaráðuneytið skiparfimm manna
nefnd til að kanna fjárhagsstöðu sveitarfélaga
og gera tillögur til úrbóta
að er alveg ljóst að þegar árs-
tekjur sveitarfélags eru fastar
í fyrirtækjum sem geta ekki borg-
að bitnar það á þeim með til-
heyrandi afleiðingum, sagði Húti-
bogi Þorsteinsson skrifstofustjóri
félagsmálaráðuneytisins.
Undanfarin ár hefur fjárhagur
margra sveitarfélaga farið mjög
versnandi. Til þess liggja ýmsar
orsakir ma. miklir rekstrarerfið-
leikar atvinnufyrirtækja og stór-
aukin þjónusta sveitarfélaganna
án þess að tilsvarandi tekjuauki
komi á móti.
Félagsmálaráðherra hefur nú
skipað fimm manna nefnd til að
kanna fjárhagsstöðu verst stöddu
sveitarfélaganna og gera tillögur
til úrbóta. Nefndinni er jafnframt
falið að kanna orsakir versnandi
fjárhagsstöðu sveitarfélaganna
almennt og gera tillögur um ráð-
stafanir til lengri tíma.
Félagsmálaráðherra hefur
einnig falið starfsmönnum ráðu-
neytisins að gera úttekt á ýmsum
þáttum sveitarstjórnarmála á
hinum Norðurlöndunum og taka
saman greinargerð þar um þar
sem ma. kemur fram hver
reynslan er þar af fylkjafyrir-
komulagi, en þessari athugun er
ætlað að leiða í ljós hvort ætla
megi að það henti aðstæðum hér
á landi.
í framhaldi af þessari vinnu og
niðurstöðum þeirrar nefndar sem
vinnur að athugun á fjárhags-
stöðu sveitarfélaganna mun fé-
lagsmálaráðherra beita sér fyrir
mótun tillagna um eflingu
sveitarstjórnarstigsins í samráði
við Samband íslenskra sveitarfé-
laga og Byggðastofnun.
-grh
Akureyri
Líf undir leiðarstjömu
Dagana 9. til 12. ágúst n.k.
verður haldin ráðstefna á veg-
um Háskólans á Akureyri sem ber
heitið Líf undir Ieiðarstjörnu.
Efni ráðstefnunnar er mjög víð-
feðmt og meðal þeirra viðfangs-
efna sem tekin verða til umræðu
má nefna heilbrigðisfræði,
rekstrarfræði, sjávarútvegs-
fræði, félagsfræði, stjórnmála-
fræði, mannfræði, bókmenntir
og sagnfræði.
Fjöldi fræðimanna, bæði inn-
lendir og erlendir, munu flytja
fyrirlestur á ráðstefnunni en þeir
erlendu koma frá Kanada,
Bandaríkjunum og Skotlandi.
Ráðstefnan verður sett klukkan
8.30 á miðvikudagsmorgun og
henni lýkur á hádegi, laugardag-
inn 12. ágúst.
- Það er eitt af hlutverkum Há-
skólans að standa fyrir ráðstefn-
um og efni þeirra þarf ekki
nauðsynlega að vera tengt þeim
námsgreinum sem kenndar eru
við skólann. Hér verður fluttur
fjöldi fyrirlestra sem flestir eiga
það sameiginlegt að greina frá
frumrannsóknum á sínum svið-
um sem lítið hafa birst áður, sagði
Haraldur Bessason re.ktor Há-
skólans á Akureyri. Ráðstefn-
an er ætluð jafnt lærðum sem
leikum og aðgangur er ókeypis.
Hún verður haldin að Möðru-
völlum, húsi Menntaskólans á
Akureyri og fyrirlestar verða ým-
ist fluttir á íslensku eða ensku.
•Þ
Tekjutrygging
Lífeyrisþegum
bættur skaðinn
Ríkisstjórnin kemur til móts við elli- og
örorkuþega með sérstökum
tekjutruggingarauka. 30% hœkkun
almannatryggingarbóta -12% hœrri en lág-
markslaun
Ríkisstjórnin hefur afráðið að
ráðstafa 100 miljónum króna
í sérstakan tekjutryggingarauka
til elli- og örorkulífeyrisþega. Þar
með telur ríkisstjórnin sig hafa
komið til móts við þá með hlið-
stæðum hætti og þá sem eru starf-
andi úti á vinnumarkaðnum, þótt
ekki heiti „orlofsuppbót og des-
emberuppbót“ eins og samið var
um í kjarasamningum í vor.
í fréttatilkynningu heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytisins
segir að tekjutryggingin samsvari
um 30% hækkun tækjutrygging-
ar, heimilsuppbótar og sérstakrar
heimilisuppbótar. Upphæðin
verður greidd út í tvennum
jöfnum greiðslum, í september
og í desember.
Greiðslur til elli- og örorkulíf-
eyrisþega sem njóta fullra bóta,
eru nú 39.776 krónur á mánuði.
Til samanburðar má nefna að lág-
markslaun eru nú 35.453 krónur
á mánuði, eða um 12% lægri en
bætur almannatrygginga.
-rk
Fyrir daga kvótans var Patreksfjörður öflugur útgerðarstaður eins og sést á myndinni, en er í dag ekki nema
svipur hjá sjón.
1000 manns á sveitina?
að kemur ekki annað til
greina en að Patreksfjörður
hafi sitt frystihús og viðunandi
kvóta. Staðurinn hefur um ára-
tuga skeið verið einn af okkar
öflugustu og bestu útgerðarstöð-
um og satt best að segja hefur
þjóðarbúið ekki efni á öðru, sagði
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra.
f gær voru málefni Patreks-
fjarðar rædd á ríkisstjórnarfundi
og að sögn forsætisráðherra
stendur ríkisstjórnin einhuga að
því að mæla eindregið með því
við þá sjóði sem þarna geta ráðið
miklu að tryggja að skipin fari
ekki í burtu. - Ég er búinn að
ræða það við Byggðastofnun og
það mun allt verða gert sem unnt
er í því skyni. Á þessu máli er
mikill skilningur og öllum Ijóst að
ef skipin fara þá er þarna orðið
slíkt ástand að erfitt er að sjá
hvernig við það verður ráðið,
sagði Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra.
í dag munu fulltrúar Patreks-
fjarðarhrepps og hraðfrystihúss-
ins ganga á fund forætisráðherra
þar sem hann mun væntanlega
gera þeim grein fyrir afstöðu
ríkisstjórnarinnar og þeim skiln-
ingi sem atvinnuvandmál þorps-
ins hafa hjá Byggðastofnun.
Hvort það mun skila einhverjum
árangri er fullsnemmt að fullyrða
um en hitt er ljóst að eftir 10 mán-
aða bið eftir úrlausn sinna mála
gætir ekki mikillar bjartsýni hjá
íbúum Patreksfjarðar sem eru
um 1000 talsins.
Mikið í húfi
Fyrir Patreksfirðinga er það
nánast spurning um lífið eða
dauðann að opinberir sjóðir
komi byggðarlaginu til bjargar
eftir að stjórn hraðfrystihússins
ákvað að fara fram á það verði
tekið til gjaldþrotaskipta eftir að
Hlutafjársjóður neitaði því um
lán uppá 200 miljónir til fjárhags-
legrar endurskipulagningar á
dögunum. En áður hafði stjórn
Fiskveiðasjóðs neitað að kaupa
hlutdeildarskírteini sjóðsins.
Að sögn Sigurðar Viggóssonar
stjórnarformanns hraðfrystihúss-
ins kom neitun Hlutafjársjóðs á
óvart þegar tillit er tekið til þess
tíma sem stjórn fyrirtækisins er
búin að bíða eftir aðstoð eða í 10
mánuði. Allan þann tíma var við-
kvæðið að sunnan hið sama: Ver-
ið vongóðir. Þetta reddast allt
saman. Á meðan hefur fyrirtækið
verið lokað og afli togarans Sig-
ureyjar og Þryms verið seldur á
fiskmörkuðum syðra eða er-
lendis. Fyrir lokun unnu um 100
manns hjá fyrirtækinu í landi og
um 40 við útgerðina.
Samkvæmt kvótaskýrslu sjáv-
arútvegsráðuneytisins 1989 er
togari hraðfrystihússins Sigurey
BA á sóknarmarki með 1485
tonna þorskkvóta, 550 tonna
karfakvóta og grálúðukvóta uppá
550 tonn. Þrymur BA 7 er flokk-
'aður með togbátum án sérveiða á
sóknarmarki með 431 tonna af
þorskkvóta og 60 tonna rækju-
kvóta. Það eru þessi skip og kvóti
þeirra sem Patreksfirðingar ótt-
ast að verði seld í burtu úr þorp-
inu ef stjórnvöld grípa ekki inn í
með viðeigandi aðstoð. En stuttu
áður en til gjaldþrotsins kom
hafði Jón Magnússon útgerðar-
maður og fiskverkandi misst
fiskiskipið Patrek BA á nauðung-
aruppboði til Fiskveiðasjóðs ís-
lands og kvóta uppá 700 - 800
þorskígildistonn. Fiskveiðasj óð-
ur hefur ekki enn auglýst skipið
til sölu og með öllu óvíst hvort
heimamönnum takist að hreppa
það til baka eða hvort kvótinn sé
endanlega tapaður úr byggðar-
laginu.
Skuldir hraðfrystihússins eru
taldar nema allt að 700 - 800 milj-
ónum króna og viðbúið að gjald-
þrot þess muni hafa í för með sér
víðtæk áhrif á stöðu sveitarsjóðs
og ýmissa þjónustufyrirtækja
vestra. Að sögn Hjörleifs Guð-
mundssonar formanns verkalýðs-
félagsins skuldar fyrirtækið milj-
ónir í laun og launatengd gjöld og
í BRENNIDEPLI
þá á sveitarfélagið inni hjá þrota-
búinu um 14 miljónir króna auk
þeirra fjármuna sem það skuldar
þjónustufyrirtækjum. Að sögn
Ulfars B. Thoroddsens sveitar-
stjóra er talið að sveitarsjóður
muni aðeins tapa um helmingi
þess, en ná hinu inn.
Til að snúa vörn í sókn hafa
heimamenn í huga stofnun
hlutafélags til að kaupa skip og
eignir sem frá þorpinu hafa farið
á undanförnum árum, en ljóst er
að sjálfir hafa þeir ekki bolmagn
til að fjármagna það án utanað-
komandi aðstoðar.
Að sögn Hjörleifs Guðmunds-
sonar formanns verkalýðsfélags-
ins urðu afleiðingar lokunar
hraðfrystihússins ekki eins mikl-
ar og menn óttuðust í fyrstu þar
sem minni fiskverkendur réðu til
sín þó nokkuð af fyrri starfs-
mönnum þess og eins hafa nokkr-
ir unnið á Tálknafirði. Engu að
síður segir Hjörleifur að tekjustig
fiskvinnslufólksins hafi lækkað
frá því sem það var fyrir vegna
minnkandi afla og minni vinnu,
og þar af leiðandi tekjutap fyrir
sveitarfélagið.
Kvótastefna Hall-
dórs Asgrímssonar
sjávarútvegsráð-
herra hefur beðið
endanlegt skipbrot
ogbrýntað af-
nema handhafarétt
útvegsmanna á
kvótanum áður en
það verður hlut-
skipti annarra
sjávarútvegsplássa
aðfara sömu leið
og Patreksfjörður
Saga Hraðfrystihúss Patreks-
fjarðar er sögð vera ein samfelld
hörmungarsaga frá því þáverandi
eigendur, Kaupfélag Patreks-
fjarðar, ákváðu að ráðast í bygg-
ingu hússins uppúr 1971, eftir þá-
verandi frystihúsaáætlun. Á þeim
tíma fór starfsemi margra frysti-
húsa fram í ótölulegum fjölda
viðbygginga sem hróflað hafði
verið saman og á þessum tíma fór
starfsemi hraðfrystihússins fram í
15 - 20 viðbyggingum. Þessi fryst-
ihúsaáætlun um uppbyggingu
vinnslustöðva var gerð til að
koma til móts við hertar kröfur
Bandaríkjamanna um hreinlæti
og aðbúnað til matvælafram-
leiðslunnar.
Þegar hafist var handa stóð
Kaupfélagið ekki á traustum fót-
um fjárhagslega og ma. vegna
þess dróst bygging hússins von úr
viti og lauk ekki fyrr en um áratug
eftir að hún hófst. Þá voru fram-
kvæmdirnar fjármagnaðar að
mestu með lánsfé og hefur sá
skuldaslóði fylgt fyrirtækinu eins
og skugginn æ síðan. Ofan á þetta
bættist síðan missir viðskiptavina
þegar fyrirtækið gat ekki staðið í
skilum með hráefnisverð til
sjálfstæðra útvegsmanna vegna
lélegrar fjárhagsstöðu og fyrir
vikið fékk hraðfrystihúsið æ
minna hráefni til vinnslunnar
nema það sem bátar þess og skip
öfluðu.
í upphafi var gert ráð fyrir að
fyrirtækið fengi allt að 6 þúsund
tonna ársafla til vinnslu sem var í
sjálfu sér ekki vanmat á afla-
brögðum Patreksfirðinga á þeim
tíma. En segja má að með verð-
tryggingu lána auk gildistöku
kvótans fáum árum seinna hafi
verið gert útslagið með rekstur-
inn þó svo hann hafi skrölt allt
fram á haustdaga 1988. í millitíð-
inni hafði Kaupfélagið farið yfir-
um og Samband íslenskra sam-
vinnufélaga eignast 70% í fyrir-
tækinu.
Frá þeim tíma sem liðinn er frá
því kvótinn leit dagsins ljós í
fyrsta sinn 1984 hefur fiskiskipa-
floti Patreksfirðinga dregist sam-
an um allt að helming og aflinn
sem því nemur. Þá voru gerðir út
frá þorpinu um tíu stórir vertíðar-
bátar auk togara. í dag eru þeir
liðlega fimm auk togarans Sigur-
eyjar BA 25. Samhliða þessari
fækkun fiskiskipa hefur kvótinn
minnkað þar sem hann er bund-
inn við skip en ekki viðkomandi
byggðarlag.
Því vilja margir kenna fisk-
veiðistefnu núverandi sjávarút-
vegsráðherra um hvernig komið
er atvinnumálum Patreksfjarðar.
Á meðan kvótinn er eingöngu
bundinn við skip er sú hætta alltaf
fyrir hendi að kvóti tapist frá
sjávarþorpum þegar útgerðar-
maður vill hætta og selur skip, og
þá um leið kvótann til hæstbjóð-
anda. Eða eins og einn ónefndur
orðaði það: Núverandi ástand á
Patreksfirði er skýrasta dæmið
um endanlegt skipsbrot kvótans
og tími til kominn að afnema
handhafarétt útvegsmanna á
sameiginlegri auðlind lands-
manna áður en fleiri sjávarú t
vegsstaðir rambaábarmi gjald-
þrots. _grh
Miðvikudagur 2. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3