Þjóðviljinn - 15.08.1989, Síða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Ríkisbáknið
hér og þar
Viö vitum af skoöanakönnunum, aö flestir þegnar lands-
ins vilja aö ríkið auki útgjöld sín til flestra þýöingarmeiri
málaflokka. Viö vitum af sömu könnunum, aö menn telja
ríkisbákniö vera alltof þungt og dýrt og aö þaö ætti aö skera
stórlega niður útgjöld hins opinbera.
Sjálfstæðisflokkurinn, einkum þegar hann er í stjórnar-
andstöðu, hefur reynt aö koma sér þannig fyrir í þessu
þverstæðudæmi, aö hann hamast mjög á nauðsyn þess að
skera niður ríkisútgjöld. Fyrr og síðar bregöur hann á loft
vígorðinu „bákniö burt“. Án þess náttúrlega aö fjalla alltof
mikiö um þaö, hvaö það er sem skera á niður (þaö getur
dregiö úr vinsældum). í áróðursstríðinu er svo spjótum beint
að vinstriflokkum sem svo heita: þaö eru þeir sem hafa
þanið út bákniö og skulu hafa skarpa skömm fyrir.
í þessum áróöri er holur og falskur tónn. (fyrsta lagi vegna
þess, aö menn vita ekki til þess að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
nokkru sinni gert alvöru úr geipi sínu um „báknið burt“,
gengið fram í því að draga úr ríkisútgjöldum. í annan staö er
þaö blátt áfram rangt, að vinstristjórnir á íslandi hafi þanið
bákniö margskammaða út fyrir þann ramma sem tíðkast í
þeim ríkjum sem við helst berum okkur saman við.
Samkvæmt upplýsingum frá Efnahags- og framfarastofn-
uninni í París, sem DV setti upp í línurit nú um helgina, stefnir
í það í ár aö útgjöld ríkissjóðs íslands veröi 28,2 % af
landsframleiðslu. Útgjöld ríkissjóöa allra iðnríkja eru hins-
vegar um 33 prósent - en ef hernaðarútgjöld eru dregin frá,
til að gera samanburðinn við ísland raunhæfari, lækkar
þetta hlutfall niður í 28,9 prósent. ísland er því með útgjöld til
síns „bákns“ tæpu prósenti neðan við meðaltalsútgjöld hins
opinbera í samanlögðum iðnvæddum heimi.
Báknið er heldur engin dæmigerð vinstrivilla. íhaldsstjórn
Margrétar Thatcher í Bretlandi, sem hefur uppi heitasta
svardaga um „báknið burt“ - hún er með sitt útgjaldahlutfall í
röskum 35 prósentum, ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar á langt í land með að ná henni. Ef menn svo líta til
Bandaríkjanna, þá er ríkissjóður þar miklu fyrirferðarminni,
hann nær sem svarar 18,2 % af þjóðarframleiðslu. Ekki
vitum við að hve miklu leyti þetta hltufall er lægra þar í landi
vegna verkaskiptingar milli alríkis og einstakra fylkja. En í
þessari hlutfallstölu er líka að finna ábyrgðarleysi
stjórnvalda sem fáir vilja eftir líkja. Það ábyrgðarleysi, sem
skar niður stórlega útgjöld til gloppótts velferðarkerfis í tíð
Reagans, það ábyrgðarleysi sem hefur slegið á frest endur-
nýjun kjarnorkuvera landsins og safnað þar upp óleystum
vanda upp á marga tugi miljarða dollara, sem greiða verður,
þótt seinna verði.
Skilji enginn þessi samanburðarfræði sem svo, að hvergi
megi skera niður hjá ríkissjóði íslands. Vissulega verður að
koma í veg fyrir margskonar sjálfvirkt útstreymi úr honum,
sem truflar allar ráðagerðir í ríkisfjármálum. Til dæmis má
taka dapurlegan vítahring útflutningsuppbóta á kjöti, þrútn-
andi kostnað af lyfjasölu og sérfræðingaþjónustu í heilbrigð-
iskerfinu. En menn skuli ekki halda að sæmilegur árangur í
slíkum niðurskurði mundi breyta að ráði stærð okkar sam-
eiginlegu sjóða. Um leið og hverjar hundrað miljónir losna
mun á þær kallað til brýnna þarfa úr öðrum stað - saman-
burður sá við iðnríki heims sem áðan var um getið minnir
okkur á það, að sameiginlegar þarfir í samfélögum af okkar
gerö eru stærð sem tilteknar ríkisstjórnir breyta ekki miklu
um.
ÁB
KLIPPT OG SKORIÐ
Blóðbað
á vegum úti
Það er ekki margt sem allir eru
sammála um. AUir þykjast þó
sammála um að það eigi að ríkja
öryggi í umferðinni. Allir eru vel-
viljaðir átaki til að efla þetta ör-
yggi, hvort sem það er gert með
aðstoð skemmtikrafta í enda-
lausum útvarpsörleikritum eða
með því að virkja frægðarmenn
úr pólitíkinni, sem horfa á al-
menning ábyrgum augum af sjón-
varpsskermi og segja honum að
aka varlega, því flas sé ekki til
fagnaðar.
Og við skulum vona að menn
hlusti á þetta allt saman og taki
það til sín.
Banvæn umferðarslys eru að
sjálfsögðu alþjóðlegt vandamál.
Bandaríkjamenn missa um
fimmtíu þúsundir manna á hverju
ári í umferðarslysum - gott ef það
er ekki á við allt mannfall þeirra í
Víetnamstríðinu. Vesturþjóð-
verjar fækka sér um 8000 manns á
ári í sinni feiknahröðu umferð.
Frakkar, sem eru álika margir og
Vesturþjóðverjar og eiga álíka
marga bfla, eru enn meiri öku-
fantar: þar farast 10500 manns á
ári í umferðinni. Það er víst til-
tölulega (miðað við ekna kfló-
metra á mannsbarn) meira en
umferðarblóðbaðið í Bandaríkj-
unum.
Variö ykkur:
hér kem ég!
Því er ekki nema von að Frakk-
ar eigi sér færa sérfræðinga í því,
hvernig á því stendur að svo
margir - og þá ekki síst ungir
karlmenn - verða stórhættulegir
við stýri. Einn þeirra heitir Pierre
Karli. Hann hefur skrifað bók um
„Hinn árásargjarna mann“ og
segir þar, að margir ökumenn
freistist til að nota bílana sína til
að láta í ljós það uppþembda álit
sem þeir hafa á sjálfum sér og það
litla álit sem þeir hafa á öðrum.
Hann segir og á þessa leið:
„Eitt af því sem ýtir undir of-
beldi á vegum úti er það, að öku-
maðurinn er eins og verndaður
með tvöföldu nafnleysi. Enginn
veit hver hann er - og þá finnst
honum hann geta leyft sér að gera
hluti sem hann mundi skammast
sín fyrir ef hann væri í sínum
venjulega hópi“. M.ö.o. - hegð-
un ökufanta verður tilbrigði við
vísuna frægu:
par sem enginn þekkir mann
þar er gott að vera
því að allan andskotann
er þar hægt að gera.
Höfundur heldur áfram:
„í öðru lagi er ökumaður í
næsta bfl líka nafnlaus, óþekkt
stærð, og því er hann tilvalinn
sökudólgur ef eitthvað kemur
fyrir, hann er hinn sanni tíkar-
sonur".
Margt fleira ber til þess aö
menn aki sem óðir væru. Sumt af
því er „sammannlegt“ - við getum
til dæmis vel hugsað okkur að
„tvöfalda nafnleysið“ eigi alveg
eins vel við á íslandi og Frakk-
landi. í öðrum greinum verður á
þjóðamunur: til dæmis er afar
erfitt að fá Frakka til að viður-
kenna að bjór- og víndrykkja hafi
áhrif á þeirra aksturslag. í annan
stað eru Frakkar slæmir með að
telja, að þótt svo ólíklega vilji til
að þeir verði gómaðir fyrir öku-
fantaskap, þá muni þeir geta
skotið sér undan sektum og refs-
ingu með réttum samböndum -
til dæmis með því að láta þing-
manninn sinn koma sér á næsta
sakaruppgjafarlista. Hugsa ís-
lenskir ökufantar einnig þannig?
- það væri fróðlegt að vita.
Hnignun
njósnara
Enn eru að koma upp njósna-
mál. En það er með það svið eins
og önnur: heimur versnandi fer.
Menn sakna nú vinar í stað þar
sem var hugsjónanjósnarinn,
sem ætlaði upp á eigin spýtur að
breyta veröldinni eða efla friðinn
með sínu athæfi sem aðrir töldu
kannski landráð. En nú mega
bandarískar þingnefndir klóra
sér í höfði yfir því, að dæmigerð-
ur njósnari samtímans er bara
eins og hver annar skoðanalaus
embættismaður hjá hernum eða
ríkinu, sem selur Sovétmönnum
leyndarmál fyrir peninga. Það vill
nefnilega svo illa til að það er
miklu erfiðara að góma slíka
menn en hugsjónamennina.
Reyndar er það alltaf svolítið
tvíbent að tala um hugsjóna-
mennsku í sambandi við njósn-
ara. En samt er það ekki út í hött.
Inn á þessa hluti er komið í ný-
legu viðtali við meistara njósn-
araskáldsögunnar, John Le
Carré, sem nýlega hefur skrifað
enn eina bók, sem mótuð er af
kynnum hans af Sovétríkjum
glasnosttímans. (En það er einn
liður í glasnost að Sovétmenn eru
farnir að gefa út bækur þessa höf-
undar sem áður var kallaður
svívirðilegur erindreki heims-
valdastefnunnar).
Meial
reglubræðra
John Le Carré starfaði sjálfur í
bresku leyniþjónustunni. Og
hann segir, að þegar hann gekk til
þess leiks hafí hann haft mjög
rómantískar hugmyndir um að
hann væri að þjóna æðri mark-
miðum, auk þess sú hugsun
freistaði hans, að hann væri á leið
inn í leynilegt bræðralag útvaldra
sem kynnu svör við gátum sam-
tímans. Hann viðurkennir að
ýmsum njósnurum verði njósn-
irnar einskonar staðgengill trúar-
bragða: „maður verður að trúa á
dyggð æðri máttar" segir hann.
En nú er hann ekki eins rómant-
ískur og segist reyndar skammast
sín fyrir margt sem hann gerði
með góðri samvisku í starfi. Og
hann neitar því að njósnari hljóti
að vera föðurlandsvinur fyrst og
fremst:
„Njósnir eru spegilmynd af
heiminum öllum, innan þeirra
komast allar hvatir fyrir. Menn
geta njósnað fyrir ástar sakir eða
haturs, í nafni ættjarðarástar, út
úr vonbrigðum, sér til gamans
vegna þess hve lífið er leiðinlegt,
eða blátt áfram vegna þess að
maður telur sig yfir annað fólk
hafinn“.
Þetta er allt nokkuð fróðlegt.
Og að lokum þetta: John Le
Carré var að því spurður, hvort
hann teldi að afbragðsmenn (eins
og sovéski eðlisfræðingurinn
Andrei Sakharov, sem hann
kynntist nýlega í Moskvu) ættu
að stjórna heiminum. Hann taldi
svo ekki vera:
„Heimurinn getur, þegar á
heildina er litið, verið öruggari
um sig, ef honum er stjómað af
meðalmönnum“.
Jamm, það er nú svo. Eins gott
að á þeim verður seint skortur.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 - 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
RiUtjóri: Árni Bergmann.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrlr blaftamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ólafurGíslason. SigurðurÁ. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Omarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkv»mda8tjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrlfstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjórl: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóftir: Eria Lárusdóttir
Útbreiftslu- og afgrelðalustjórl: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgrelðsla, ritstjóm:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýslngar:Sfðumúla6,símar681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasólu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskrlftarverð á mánuðl: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN j Þriftjudagur 15. ágúst 1989