Þjóðviljinn - 17.08.1989, Blaðsíða 7

Fiskurinn er vannýtt auðlind
Ragnar Arnason, prófessor ífiskihagfrœði: Með endurbótum á kvótakerfinu getum við náðfram
hagkvæmni semgœti skilað okkurlO til 15 miljarða auknum hagnaði
Ragnar Árnason: Tilflutningur kvóta milli landshluta hefur ekki verið jafn mikill og af er látið og það er hægur vandi að hafa
áhrif á þennan tilflutning ef ástæða er til.
í upphafi þessa mánaðar var
Ragnar Árnason skipaður pró-
fessor í fískihagfræði við Háskóla
íslands. Hann er fyrsti prófessor-
inn á þessu sviði við Háskólann en
hann var lektor við skólann frá
1980 til 1986 og dósent frá 1986.
- Með skipun prófessors í
fiskihagfræði eru stjórnvöld í
raun að segja að nú skuli meiri
áhersla lögð á kennslu og rann-
sóknir á þessu sviði. Nú skapast í
fyrsta skipti vettvangur á há-
skólastigi til þess að framkvæma
merkilegar rannsóknir á fiski-
hagfræðilegum efnum og von-
andi verður það til hagsbóta fyrir
alla þjóðina sem á svo mikið
undir fiskveiðum, sagði Ragnar.
Nú þegar er boðið upp á eitt nám-
skeið í fiskihagfræði og við viljum
gjarnan gera meira á þessu sviði,
ekki bara í fiskihagfræði einni
heldur í hagfræði náttúruauð-
linda yfirleitt, skógarhagfræði,
mengunarhagfræði, hagfræði
hreins vatns og ósnortins land.
Þetta eru allt verðmæti sem gilda
svipuð lögmál um út frá hagfræði-
legu sjónarmiði. Enn sem komið
er hefur lítil áhersla verið lögð á
þessar greinar í viðskipta-
deildinni.
Nýtt síldarœvintýri?
Nú gefst þér væntanlega betra
svigrúm til að sinna rannsókn-
um?
- Ég er nú með allmörg
rannsóknaverkefni í gangi og
mun halda þeim áfram og leitast
við að efla það starf. Um nokk-
urra ára skeið hefur verið í gangi
rannsóknaverkefni varðandi nýt-
ingu á svokölluðum flökkustofn-
um, sfld, loðnu og fleiri stofnum.
Þessi rannsókn er unnin í sam-
vinnu við norska aðila og nýtur
fjárstuðnings frá Norðurlanda -
ráði.Niðurstöður okkar á þessu
stigi varðandi loðnuna eru þær að
spara megi hundruð miljóna
króna á ári með réttri skiptingu
aflans milli þeirra þjóða sem nýta
hann.
Sfldin er einnig vaxandi auð-
lind. Norsk-íslenski síldarstofn-
inn er núna ekki nema 2 til 3 milj-
ónir tonna en var um 10 milljónir
tonna fyrir 25 árum eða svo. Nú
er stofninn ört vaxandi og því er
spáð að hann nái sömu stærð og
fyrr og taki að ganga á íslandsmið
á ný.
Er þá nýtt sfldarævintýri í
uppsiglingu?
- Já, það er hugsanlegt þó enn
sé of snemmt að fullyrða um það.
Hingað til hefur sfldin verið
heimakær við Noreg, en eftir því
sem stofninn stækkar er talið að
lífsrými hans þrengist við Noreg
og því líklegra að hann leiti á nýj-
ar slóðir. Eftir um það bil 3 ár ætti
að vera hægt að segja um hvort
sfldin kemur á íslandsmið.
Aflakvótakerfið er
besta kerfið sem
fundin hefur verið
upp
- Aflakvótakerfið er sennilega
besta kerfið sem fiskifræðingar
hafa fundið og ekki miklar líkur á
að annað betra finnist.
Nokkrar aðrar þjóðir hafa
tekið upp svona kerfi, Nýsjálend-
ingar, Ástralir, Kanadamenn og
Norðmenn. Við erum enn nokk-
uð á eftir bestu þjóðum varðandi
þróun okkar kvótakerfis, en síð-
an því var komið á 1984 hefur það
verið í mótun ár frá ári og á því
gerðar breytingar sem yfirleitt
hafa horft til batnaðar. Enn eru
þó á því nokkrir mjög alvarlegir
meinbugir. Stærsti gallinn er sá
að kvótarnir eru ekki varanlegir.
Það hefur í för með sér að útgerð-
armenn verða að eiga haffær
skip, helst í rekstri, til að eiga von
um að fá úthlutaðan kvóta.
Stærsti vandinn varðandi fisk-
veiðar okkar er of stór skipafloti
og núverandi kvótakerfi hvetur
útgerðarmenn ekki til að minnka
hann. Það eru allir sammála um
það að skipum þurfi að fækka,
tölurnar sem nefndar hafa verið
eru frá 10% upp í 50%. Fiskihag-
fræðilegar mælingar benda frekar
til hærri tölunnar.
Hins vegar felur kvótakerfið í
sér mikla hvatningu til að spara
útgerðarkostnað. Ákveðið afla-
magn er gefið, en með því að lág-
marka kostnað og hámarka afla-
gæðin má hafa áhrif á endanlega
útkomu. Allar mælingar sem
gerðar hafa verið frá árinu 1984
benda til þess að hvort tveggja
hafi gerst í allmiklum mæli und-
anfarin ár.
Nú hefur kvótakerfið m.a. ver-
ið gagnrýnt út frá sjónarmiðum
byggðarstefnu. Það er hægt að
selja kvóta og skip úr byggðarlög-
um og skilja þorpið eftir atvinnu-
laust.
- Já þetta hefur verið notað
sem röksemd gegn kvótakerfinu.
Þetta eru ekki mjög góð rök, því
jafnvel áður en kvótakerfið var
tekið upp stóðu byggðarlög
frammi fyrir svipuðu vandamáli,
útgerðarmaðurinn gat hætt, selt
skip sín og farið. Og það eru til
draugabæir þar sem þetta hefur
gerst. Það eru líka til draugabæir
þar sem fólk hefur flust burtu því
fiskistofnar hrundu og aflinn
dróst mikið saman. Slíkt ætti ekki
að geta gerst með kvótakerfinu ef
skynsamlegar ákvarðanir eru
teknar um hámarksafla.
Það er að ýmsu leyti auðveld-
ara fyrir byggðarlög að ráða sinni
framtíð í kvótakerfinu heldur en í
gamla kerfinu, því ef útgerðar-
maður byggðarlagsins selur skip
sín og kvótann þá getur viðkom-
andi bæjarfélag eða einstaklingar
innan þess keypt kvótann inn aft-
ur og haldið þannig útgerðinni á
staðnum.
í viðskipta- og hagfræði-
deildinni hefur verið gerð úttekt
á tilflutningi kvótanna. Það kem-
ur í ljós að flutningur á milli
landshluta er nú ekki ýkjamikill,
jafnvel þótt skipin séu tekin með í
reikninginn. Átímabilinu 1984 til
1988 hafa megintilfærslurnar ver-
ið þær að 35.700 tonn færðust frá
Reykjanesi og 28.500 tonn bætt-
ust við á Norðurlandi eystra.
Þetta eru smámunir miðað við
aflann í heild og eiginlega tilfærs-
la í samræmi við byggðastefnuna.
Hafa þá einstök dæmi verið
blásin upp meira en tilefni er til
þegar ástandið er skoðað í heild?
- Já, því innan þessara stóru
talna gætu einstök byggðarlög
hafa misst töluvert. En þá verður
að gæta að því, að það er sam-
kvæmt þeirra eigin ákvörðun.
Það er ekki þannig að einhver
hafi tekið aflann frá þeim til
dæmis með ofsókn á miðinn.
Engu að síður er rétt að fylgjast
með þessu og svo langt sem
byggðarsjónarmið eiga að ráða
ferðinni og hugsanlega hindra að
óæskilegir flutningar eigi sér
stað. En það er hægur vandi
innan vébanda kvótakerfisins, til
dæmis með því að stjórnvöld veiti
smávægilega styrki til sveitarfé-
laga sem eru í vanda til þess að
þau geti keypt kvóta eða haldið
honum á staðnum. Auk þess gef-
ur kvótakerfið möguleika á því
að aflanum verði haldið á staðn-
um án þess að gera út skip. Það
ætti að leyfa það að sveitarfélag
eða einstaklingar f sveitarfé-
laginu eigi kvóta og leigi skip til
að veiða þann kvóta og landa á
staðnum.
Getum aukið
verðmœti veiðanna
um 10 til 15 miljarða
- Kvótakerfið getur náð hvaða
verndun fiskistofna sem menn
vilja og það eru flestir sammála
um það að hagkvæmnin verði
mest mest með því að skipta
heildaraflanum niður með þeim
hætti sem nú er gert. En með
breytingum á kvótakerfinu get-
um við skapað enn meiri verð-
mæti úr þeim fiski sem við
veiðum, um 10 til 15 miljarða til
viðbótar á hverju ári. Þetta eru
gífurlega miklir peningar, um 40
þúsund krónur á hvern íslending
ári. Þessu má líkja við fund olíu-
auðlinda í landinu.
Eins og ég sagði áðan þarf að
úthluta kvótanum-til langs tíma,
t.d. 15 ára. Þá geta menn aðlagað
flotann í upphafi tímabils og um
það leyti sem úthlutunin er að
renna út geta menn orðið sér út
um viðbótarskip til að fá nýja út-
hlutun ef það er talið nauðsynlegt
þá.
Auk varanlegra kvóta er mjög
mikilvægt að það verði gert
auðvelt að selja og kaupa kvót-
ana. Núna eru ákveðnar tak-
markanir á kaupum og sölu sem
draga úr viðskiptunum. Til þess
að ná fyllstu hagkvæmni þá eiga
bestu útgerðirnar að veiða sem
allra mest af fiskinum.
Það má skoða þá hugmynd að
koma upp einhvers konar kvót-
amarkaði, alveg eins og hér eru
markaðir fyrir hlutabréf og fisk.
En umfram allt verðum við að
horfa á þessi mál hlutlægt en ekki
vera bundin kreddum og venjum.
Stéttabarátta
framtíðarinnar
-Þótt kvótakerfið nái ákveð-
inni hagkvæmni þá segir það ekk-
ert um tekjudreifingu. Með lang-
tímakvótum er verið að fá út-.
gerðarmönnum í hendur gríðar-
leg framtíðarverðmæti sem einna
helst er hægt að líkja við það þeg-
ar landnámsmenn komu að
landinu og slógu eign sinni á stóra
hluta þess. Útgerðarmenn eru að
eignast öll þessi verðmæti og þá
hlýtur að vakna spurning um það
hvernig kvótunum verði skipt,
hvort og hvernig eigi að skatt-
leggja þá og hvort leyfa skuli sölu
þeirra.
Ég hef lagt áherslu á það að
fyrst og fremst verðum við að ná
fram hagkvæmninni, skapa þessi
verðmæti. Ef það er nauðsynlegt
að útgerðarmenn eignist kvótana
svo að það megi verða þá eigum
við að hafa það þannig. Á hinn
bóginn hef ég sagt að ef okkur er
annt um að tryggja jöfnuð í
landinu þá er í sjálfu sér mjög
eðlilegt að dreifa kvótunum jafnt
á alla landsmenn, hugsanlega
eitthvað meira á sjómenn, út-
gerðarmenn og fiskvinnslufólk. í
því felst jöfnuður af ákveðnu
tagi. Menn þurfa ekki að óttast
að í því felist óhagkvæmni því að
sjálfsögðu munu kvótarnir safn-
ast á hendur þeim sem gera út.
Þeir myndu leigja eða kaupa
kvótana.
Nú er verið að endurskoða
kvótakerfið í nefnd þar sem allir
hagsmunaaðlilar eiga sæti. Að
öllum líkindum leiðir endurskoð-
unin til þess að gerðar verða
verulegar umbætur á kvótakerf-
inu, þar á meðal það að kvótarnir
verða gerðir varanlegir. Núver-
andi sjávarútvegsráðherra hefur
unnið mjög gott starf og við
eigum eftir að þakka honum
mikið þegar fram líða stundir.
Hann hefur mótað stefnuna í
kvótamálunum síðan 1983 og það
hefur miðað mjög vel síðan.
Hann er gagnrýndur af einstök-
um mönnum, enda eru allir ráð-
herrar gagnrýndir, en almennt
held ég að hann njóti mjög víð-
tæks stuðnings aðila sjávarút-
vegs.
Stórkostlegir hagsmuna-
árekstrar munu því ekki koma í
veg fyrir að þessar breytingar nái
fram að ganga?
- Nei, það virðist vera að bæði
sjómenn og útgerðarmenn verði
æ upplýstari um þessi mál og
fylgjandi því að gera kvótakerfið
varanlegra og láta það ná yfir all-
ar tegundir fisks. Það er aðeins
deilt um það hversu framseljan-
legir kvótinn á að vera, sjómenn
eru þar íhaldssamari en útgerðar-
menn. Síðan rífast menn auðvit-
að endalaust um það hverjir eiga
að fá kvótana. Það verður rifrildi
framtíðarinnar því gríðarlegir
fjármunir eru í húfi. Þetta verður
stéttabarátta næstu ára
Hluti afsjálfstæði
þjóðarinnar
Hingað til hefur því alfarið ver-
ið hafnað að samið verið við Evr-
ópubandalagið um fiskveiðar
þess innan íslenskrar lögsögu.
Hver er þín skoðun á þessu máli?
- Já, íslensk fiskimið hafa ekki
verið talin samningsatriði í við-
ræðum við EB. Þessi afstaða
finnst mér mótast nokkuð mikið
af kreddum og sögunni. íslensk
fiskimið eru orðin hluti af sjálf-
stæði þjóðarinnar. En það má
velta fyrir sér þeirri spurningu af
hvaða ástæðu við eigum að gera
greinarmun á fiskveiðum og
lambakjöti, sem við erum reiðu-
búin að selja útlendingum en þeir
vilja ekki kaupa. Við leyfum út-
lendingum að reka fyrirtæki hér á
landi, jafnvel þar sem þeir eiga
meirihluta, og með því ráða þeir
mjög miklu um íslenskt efnahag-s-
iíf Við getum nefnt álverið sem
dæmi.
Ég held að við ættum að endur-
skoða afstöðu okkar til fiskveiða
útlendinga innan landhelginnar
og spyrja okkur hvort að baki
þeim liggi skynsamlegar forsend-
ur eða ekki. Frá sjónarmiði hag-
fræðinnar er ekkert sem mælir á
móti því að leyfa útlendingum að
veiða fiskinn okkar ef þeir eru
reiðubúnir að láta okkur hafa
meira fyrir það en við fengjum ef
við veiddum hann sjálf. Við erum
alltaf að flytja verðmæti úr
landinu vegna þess að útlending-
ar eru reiðubúnir að borga meira
fyrir þau en við sjálf. Ég sé engan
mun á þeim verðmætum sem eru
fólgin í óveiddum fiski eða öðrum
verðmætum.
Ég held að mörg ríki innan EB
væru fús að greiða miklu meira
fyrir að fá að veiða eitthvað af
fisknum okkar heldur en að við
gætum nokkurn tíma fengið fyrir
hann.
í raun erum við þegar farin að
leyfa útlendingum að veiða í okk-
ar landhelgi. Norðmenn og Fær-
eyingar hafa lengi gert það og ný-
lega var stigið stórt skref þegar
við leyfðum þessum þjóðum
ásamt Grænlendingum að veiða
loðnu sem þeir gætu sennilega
ekki veitt annar staðar. Samning-
ar við ríki Evrópubandalagsins
yrðu þannig engin grundvallar-
breyting, heldur aðeins stigsmun-
ur.' iþ
Fimmtudagur 17. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7