Þjóðviljinn - 18.08.1989, Side 16

Eigum við ekki að
reyna bræðralagið?
Fyrir 200 árum bar franska
byltingin fram vígoröin frelsi,
jafnrétti og bræðralag. Menn
hafa verið að reyna að reisa
þjóðfélögin á frelsi (á kostnað
jafnréttis) eða á jafnrétti (á
kostnaðfrelsis). Bræðralagið
hefur svo setið á hakanum.
Gaman væri nú ef okkur Pól-
verjum tækist að gera ein-
hverja þá tilraun í anda
bræðralags, sem væri nýtilegt
veganesti inn ítuttugustu og
fyrstu öldina.
Svo mælir ungur pólskur
leikari, Jacek Godek, og talar
góða íslensku. Ég er áreiðanlega
eini pólski leikarinn, segir hann,
sem kann íslensku. Og hvernig
stendur á því? Jú - J acek var hér á
landi með foreldrum sínum frá
því hann var ellefu ára til sextán
ára aldurs, en faðir hans var
verslunarfulltrúi Póllands í
Reykjavík. Þau fóru héðan fyrir
fimmtán árum. Jacek hefur starf-
að með borgarleikhúsinu í
Gdansk „þar sem hlutirnir ger-
ast“, segir hann.
Lokaæfing
á pólsku
Að vísu er kannski ekki eins
mikið að gerast í leikhúsinu og
maður helst vildi, segir hann. Hér
á árum áður þegar tjáningarfrels-
ið var takmarkað, þá var karinski
hægt að sýna það á sviði sem ekki
mátti segja - og þessi staða efldi
áhuga manna á leikhúsi. Nú geta
menn sagt nokkurnveginn hvað
sem vera skal, en það er eins og
menn kunni ekki á það alminni-
lega. Og svo gerist allt svo hratt...
Jacek kom hingað með pólsk-
um togara til að sjá aftur landið
og heilsa upp á vini og kunningja
og líka til að ná sem bestum sam-
böndum við leiklistarlíf á íslandi.
Mér sýnist líka á blöðunum, segir
hann, að það sé heilmikið að ger-
ast hjá ykkur, ekki síst í leiklist-
inni. Hann vill líka leggja sitt til
menningartengslanna og hefur
gert það, til dæmis með því að
þýða á pólsku leikrit Svövu Jak-
obsdóttur, Lokaæfing, sem var
sýnt í pólska sjónvarpinu. Ég var
erlendis, segir hann, þegar það
var sýnt, en mér heyrist á fólki að
sýningunni hafi verið vel tekið.
Hratt flýgur
stund
Kom þér það á óvart hve mikil
og hröð pólitísk umskipti verða í
Póllandi þessi misserin?
Nei, ég get ekki sagt að mér
komi þetta á óvart. Þjóðin var
farin af stað í þessa átt fyrir níu
árum þegar herlögum var skellt
á, það mátti við því búast að
þráðurinn yrði tekinn upp að
nýju.
En það er rétt, að framvindan
er mjög hröð og ekki hægt um vik
alltaf að átta sig á því, hvað er á
seyði. Tökum til dæmis fréttir af
stjórnarmyndunarviðræðum
(þess skal getið að viðtalið var
tekið daginn eftir að fréttir birt-
ust um að Bændaflokkurinn vildi
ekki styðja forsætisráðherraefni
kommúnista, Kiszczak). Rétt
eftir kosningarnar lýstu Sam-
stöðumenn yfir því, að þeir væru
ekki reiðubúnir til að taka við
stjórnartaumum. Nokkru síðar
birtist í málgangi Samstöðu, sem
Árni Bergmann ræðir við Jacek Godek
leikara, mest um stórtíðindi í Póllandi
heitir blátt áfram Kosningablað-
ið, grein eftir Adam Michnik, þar
sem hann lagði til að Kommún-
istaflokkurinn réði forsetaem-
bættinu en Samstaða myndaði
ríkisstjórn. Um þetta varð snörp
umræða og verulegur ágreiningur
meðal Samstöðumanna sjálfra.
En eftir að Jaruszelski var svo
kosinn forseti, var Samstaða orð-
in pottþétt á því að einmitt hún
ætti að mynda stjórn. Svona ört
breytist þetta.
Og núna kemur þessi uppá-
koma með Bændaflokkinn. Ég
veit satt að segja ekki hvað hann
ætlar sér, hvaða hlutverki hann
ætlar sér að gegna í þessu tafli.
Flokkurinn hefur alltaf verið í
stjórn með kommúnistum, svo ég
trúi varla á meiriháttar stefnu-
breytingu hjá honum. En þetta
getur verið svona taflmennska
hjá þeim til að gera sig gildari.
Samkomulag
á skútunni
- Ég var að lesa viðtal við Ger-
emek ( formann þingflokks Sam-
stöðu á pólska þinginu) þar sem
hann talar um nauðsyn þess að
Pólverjar komi sér saman um
efnahagsstefnu, þeir séu allir á
sama skipi og það sé að sökkva.
Hvað á hann við? Treystir hann
sér til að mæla með því að mark-
aðslögmálin loki t.d. ýmsum stór-
um pólskum fyrirtækjum sem
ekki eru arðbær?
- Mér er satt að segja ekki al-
veg ljóst hvað hann er að fara. Ég
veit að Samstaða er á móti því
t.d. að lokað sé skipasmíðastöðv-
unum í Gdansk, enda er hreyf-
ingin fædd þar. Samstöðumenn
gera sér grein fyrir því, að það
þarf að koma á markaðsverði á
landbúnaðarafurðum - en það er
ekki hægt að skella gífurlegum
verðhækkunum á á einum degi.
Menn eru svo að velta fyrir sér
möguleikum á því að byggja upp
nýjar atvinnugreinar, og til þess
þarf mikla peninga. Þegar Ger-
emek leggur svo mikla áherslu á
samstöðu um efnahagsstefnu,
ætli hann sé þá ekki m. a. að rey na
að lokka að vestrænt fjármagn.
Hann veit sem er, að enginn fer
að leggja fé t.d. í tölvuiðnað í
Póllandi ef ekki verður friður
innanlands.
Trúin á
vestræna aðstoð
- Mér sýnist að Pólverjar (rétt
eins og Ungverjar) geri sér mikl-
ar vonir um vestræna efnahags-
aðstoð. Heldurðu ekki að menn
hafi orðið fyrir vonbrigðum með
það hvað Bush Bandaríkjaforseti
var hlédrægur um þá hluti þegar
hann heimsótti Pólland fyrir
skemmstu?
- Jú, mér fannst það til dæmis
þegar Bush kom að heimsækja
Lech Walesa og Walesa fór að
tala um tíu miljarða dollara sem
Pólverjar þyrftu í lánum. Og
Bush minntist ekki einu orði á
þetta í svarræðu sinni.
En fólkið trúir mikið og heitt á
Bandaríkin og Bush. Ég held að
hvorki fólkið heima né heldur
stjórnvöld séu farin að átta sig á
því, að fjárhagsaðstoð liggur ekki
á lausu, að „bisness er bisness".
Mörgum finnst að við eigum slíka
aðstoð inni, sagan hefur leikið
Pólland svo grátt, landinu hefur
oftar en einu sinni verið fórnað.
Það er kannski ekki nema eðli-
legt að menn hugsi svona, en það
er ekki hægt að byggja upp efna-
Samstöðuverkamenn í Gdansk „þar sem hlutimir gerast1'.
Áður en verðlagseftirliti var létt af matvælum tæmdust allar búðir gjörsamlega.
hagslíf á svona tilfinningum, ég
held að okkur hætti til að búast
við of mikilli hjálp vestrænna
ríkja.
Hvað um
kommúnista?
Hvernig líður svo Kommún-
istaflokknum í þessu umróti?
Hvað segir þú um þessa skiptingu
í íhaldssama og umbótamenn
sem fréttaskýrendur masa mikið
um?
Ég þekki nú ekki mikið til
innviðanna í þeim flokki, sagði
Jacek. Vafalaust hefur hugsunar-
háttur breyst þar tölvert, menn
eru opnari fyrir nýmælum og um-
bótum. En staða flokksins hefur
ekki breyst að ráði - ég meina
staða hans í fyrirtækjum og
verksmiðjum. Og ég veit ekki
hvað ég á að segja um skiptingu í
umbótamenn og íhaldsmenn. Ég
þekki að vísu ýmsa ágæta menn
sem eru í flokknum, sem hafa
reynt að lifa heiðarlega, en það
ber ekki mikið á þeim. Núna hafa
þeir kannski eitthvað meira að
segja, en flokksmenn sýnast
standa saman út á við, svo menn
greina ekki svo gjörla hverjir eru
sauðir og hverjir hafrar í umbóta-
viðleitni.
Flokkar innan
Samstöðu
Það sama á reyndar við um
Samstöðu. Hún er ekki öll af ein-
um lit, öðru nær, þetta eru mjög
litrík samtök. Ég býst við því, að
þegar efnt verður til alveg opinna
og lýðræðislegra kosninga, þá
skiptist Samstöðumenn í ólíkar
fylkingar og Samstaða verður aft-
ur verkamannasamband eins og í
fyrstu. Þarna gætu kristilegir
demókratar farið í eina átt, sósí-
aldemókratar og sósíalistar í
aðra.
En hvað um pólska þjóðernis-
hyggju?
Pólsk þjóðernisstefna á borð
við þá sem var við lýði á milli-
stríðsárunum á varla heima í
landinu í dag. Þó er til hópur sem
telur sig vilja byggja á því skásta
úr þeirri þjóðernishyggju og lítur
m.a. til Pilsudskis sem fyrirmynd-
ar.
- Samstöðumenn hafa ásakað
kommúnista fyrir að nota einka-
væðingu, sem á sér stað á sumum
sviðum, til að afhenda sjálfum sér
ríkiseignir fyrir lítið.
- Já, það hefur maður heyrt.
Ég segi fyrir sjálfan mig: ef ein-
hver hefur starfað við tiltekið fyr-
irtæki og rekið það sæmilega, þá
held ég hann megi taka við því
þótt hann sé í flokknum. En að-
almálið er náttúrlega það að
flokksmenn séu þá ekki teknir
fram yfir aðra verðleikalaust.
Hvaöa leið
er fær?
Fyrirgefðu erfiða spurningu:
en hvaða leið telja menn færa
fyrir Pólverja til að komast út úr
þeirri efnahagskreppu sem þeir
eru í? Það er ekki auðvelt að
komast inn á markaði hjá ríkum
þjóðum - allt virðist mettað.
- Við þurfum vissulega að
greiða niður skuldir okkar er-
lendis, en náttúrlega ekki með
þeim harkalegu aðferðum sem
Ceaucescu notaði í Rúmeníu. En
hvernig það verður gert, það veit
ég satt að segja ekki, ég veit ekki
V
16 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 18. ágúst 1989