Þjóðviljinn - 18.08.1989, Side 28

„Bjammennimir" dansa í skrúö-
göngu á jökulinn til að höggva klak-
ann helga.
Helgur
klaki
sóttur
r ■■■■ ■
a jokul
s
A vori hverju koma
tugþúsundir manna
saman til hátíðahalds
í eyðidal uppi undir
jökulrótum í háfjöll-
um Perú, skammt
suðaustur af Cuzco.
Á yfirborðinu er
þetta kristin hátíð í
tilefni Dýradags
(Kristslíkama-
hátíðar) en í raun er
hér um að ræða dýrk-
un indíánskra frjó-
semisgoðmagna
Suöaustanvert í Perú, tvær
dagleiðir frá Cuzco, hinni
fornu höfuðborg Inkaveldis,
er staður nefndur á ketsjúa
(útbreiddasta máli indíána í
Perú) Quollur Rití, en það út-
leggst Stjörnusnjór. Staður-
inn er í dal við rætur Colquep-
unkufjalls, en hæsti tindur
þess rís um 6000 metra yfir
sjávarmál. Sjálfur er dalurinn í
5000 metra hæð yfir yfirborði
sjávar.
Löngu áður en Spánverjar
lögðu undir sig iandið var Quoll-
ur Rití helgistaður, þar sem fólk
kom saman árlega til að tilbiðja
frjósemisgoð. Mánagoðið var þar
á meðal og einnig Pachamama,
móður- og jarðgyðja, sem mun
raunar hafa verið nátengt mána-
goðinu.
Hátíð þessi aflagðist ekki með
komu Spánverja og kaþólskrar
kristni. Enda þótt hin kaþólska
kirkja Spánverja væri mjög
áhugasöm um trúboð og parrak-
aði flesta þá indíána til kristni,,
sem hún náði til, þá sá hún í gegn-
um fingur sér þótt þeir héldu
mörgu úr fyrri átrúnaði, að því
tilskildu að allt svoleiðis væri að
einhverju marki fært í kristinn
dularbúning. Svo t'ór um hátíðina
að Quollur Rití. Nú er látið svo
heita að sú gyðja, sem mest er
tilbeðin á hátíðinni, sé María
guðsmóðir, en í augum indíán-
anna, sem þangað streyma í þús-
undatali árlega, er þar um að
ræða sem fyrr móður- og jarð-
gyðju þeirra ævaforna, þótt nafn-
inu hafi verið breytt og líkneskjur
af henni séu margar gerðar með
Maríumyndir annarsstaðar frá
sem fyrirmyndir.
Opinberlega er einnig látið
heita að hátíðahöldin fari fram í
tilefni Dýradags (Kristslíkama-
hátíðar), þar sem svo hittist á að
hina fomu hátíð indíána þarna
hafði einmitt borið upp á þann
dag.
Þeir sem vanir eru góðu veðri
og þægilegheitum á pílagríma-
stöðum eins og Lourdes í Frakk-
landi og Fatima í Portúgal, geta
vart búist við slíku að Quollur
Riti. Dalurinn við rætur fjallsins,
sem þakið er jökli, er ekkert

nema urð og grjót, og kuldinn þar
meðan hátíðin stendur yfir fer oft
niður í 20 stiga frost. Þangað
kemur ekki heldur nokkur maður
nema meðan hátíðin stendur yfir.
En þá er þarna þeim mun
meira fjör. Um 20,000 manns
safnast þar árlega saman að jafn-
aði. Frá næsta byggða bóli er
þangað átta kílómetra langur
vegur, snarbrattur, örmjór stígur
utan í hömmm og á gljúfurbörm-
um, aðeins fær mönnum og lama-
dýrum. Um þetta leyti árs gengur
þar oft á með hagléljum og þegar
verst lætur brestur í blindbyl.
Þrautavegur er stígur þessi
nefndur og er það víst réttnefni. í
dalnum slær fólk tjöldum eða
hróflar upp einhverskonar
skýlum. Þar eru þá götur og
markaðstorg, veitingaskálar,
söluskálar og gripahús.
Þarna sprettur sem sé í einni
svipan upp heil borg, sem um
margt minnir á slömmin í perúön-
skum borgum. Hún stendur í
fimm daga ár hvert. Fólk hefur
með sér mat, eldivið, eldunar-
tæki, krossa, líkön þorpsdýrlinga
og fóður handa burðardýrum.
Auk þeirra innfæddu er þarna
gjarnan slæðingur af forvitnum
ferðamönnum, fréttamenn í leit
að einhverju æsilegu fyrir stress-
aðan múg „siðmenningarinnar",
mannfræðingar og trúarbragða-
fræðingar í leit að nýjum fróðleik
um helgihald í Perú að fornu og
nýju og klerkar sem leitast við að
snúa hátíðahöldunum sem mest í
átt til kristins siðar.
Öræfaþögnin, sem þarna ríkir
annars allan ársins hring, er þá á
brott í einni svipan. Burtséð frá
nið af skvaldri og hrópum marga
þúsunda ægir þar saman
allrahanda hávaða. Indíánar, ör-
vaðir af því að tyggja kókalauf
eða drekka kókate, blása í hljóð-
pípur og lúðra og berja bumbur,
bæði hver í sínu lagi og í hljóm-
sveitum. Þeir hafa meira að segja
komist upp á lagið með að gera
tómar kókakólaflöskur að blást-
urshljóðfærum. Innan eru svo
klerkar syngjandi sálma.
Með mikilvægt hlutverk í há-
tíðahöidunum fara „bjarnmenn-
irnir" eða Ukukus, eins og þeir
heita á sínu máli. Þeir eru indíán-
ar, sem dulbúa sig með það fyrir
augum að minna á birni. Að
nóttu til fara þeir í dansandi
Indíánsk hjón í hátíðarskapi með barn sitt og helgimynd, sem ætluð er heimilinu
til verndar.
skrúðgöngu upp á jökul, þar sem
þeir biðja goðmögnin um að
unna öllum heima í þorpunum
góðrar heilsu og höggva með
sveðjum stykki úr klakanum,
sem sannheilagur er talinn. Að
þessu eru þeir alla nóttina og
dansa niður í dalinn í birtingu.
Klakastykkin, sem þeir hafa með
sér ofan af jökli, eru brædd og
það vatn sem þannig fæst er talið
til marga hluta nytsamlegt. Það
er sagt hafa lækningarmátt gegn
margvísiegum kvillum og kven-
fólk og búpeningur drekkur það
sér til frjósemi. Nú á tímum er að
vísu orðið algengt að fólk gangi á
jökulinn og nái sér í helgan ís án
þess að dulbúa sig sem birni fyrst.
Hámarki sínu nær hátíðin
undir lokin. Þá stíga pílagrímarn-
ir dans heila nótt á aðaltorgi
„borgarinnar“. í birtingu koma
Ukukus af jöklinum, blásandi í
hljóðpípur og gefandi frá sér
hljóð, sem minnir á kattarmjálm,
til að fæla frá illa anda.
Mannmergðin kemur til móts við
þá og myndar geysilanga prósess-
íu, sem hlykkjast eins og slanga í
áttina að óásjálegri, steinsteyptri
kirkju, sem fyrir skömmu var
byggð á staðnum. Þar ægir ýmsu
saman, indíánum í dularbúning-
um, sem ætlast er til að geri þá
líka lamadýrum, páfagaukum,
kondórum o.s.frv., klerkum,
hippum, vestrænum og japönsk-
Tveir „bjammenn" - víða um heim
bregður fyrir þeirri trú að með því að
líkja eftir vissum dýrum öðlist maður
kraft þeirra goðmagna, sem dýrunum
eru talin tengd.
um ferðamönnum með mynda-
vélar á lofti. Þeirsem eru í gervi
kondóra blaka vængjunum í lík-
ingu við það sem gammar þessir
gera. Þar með dansa auðvitað
líka bjammennirnir, sigri hrós-
andi á svip eftir næturerfiðið og
með klakastykkin, sem þeir
hjuggu um nóttina, bundin á bak
sér.
Hér bregður fyrir hinum og
þessum trúarfyrirbærum, sem
þekkt em víðsvegar um heim.
Þegar á það er litið, kemst maður
ekki hjá því að furða sig á því
hvað hugarfarið er, þrátt fyrir
allt, svipað í Súdan og
Grímsnesinu. Að fjöll séu heilög
og bústaðir meiri eða minni goð-
magna er trú, sem bregður fyrir
svo að segja í veröld allri, og úr
trúarbragðasögu allra heimshluta
er einnig þekkt að klæðast gerv-
um ýmissa dýra í von um að öðl-
ast mátt þeirra goðmagna, sem
dýmnum eru tengd. Móður- og
jarðgyðjan mikla er einnig al-
heimsfyrirbæri eða því sem næst í
ýmsum myndum og María guðs-
móðir í kristni hefur að verulegu
leyti skapast í hennar mynd.
dþ.