Þjóðviljinn - 25.08.1989, Qupperneq 6

Nýr búvöru-
samningur
Nauðsynleg áætlunargerð
eða misskilin byggðastefna?
Staða landbúnaðarins og
stuðningur ríkisvaldsins
við þessa atvinnugrein hefur
verið ofarlega á baugi undan-
farin ár. Neytendur kvarta
undan háu verði og menn sjá
ofsjónum yfir þeim fjárhæðum
sem veittertil landbúnaðarins
í formi niðurgreiðslna, útflutn-
ingsbóta og annarra styrkja.
Þó tók að margra mati
steininn fyrst úr þegar Jón
Helgason þáverandi landbún-
aðarráðherra dreif í gegnum
þingið búvörusamning
skömmu fyrir þingkosningar
vorið 1987, sem batt hendur
komandi landbúnaðarráð-
herra til 1. september 1992.
Nú styttist tíminn óðum í að
þessi búvörusamningur Jóns
Helgasonar renni út og eru því
menn byrjaðir að horfa til
framtíðarinnar. Hvað tekur þá
við?
Þegar hafa fulltrúar bænda og
ríkis fundað þrisvar um nýjan bú-
vörusamning. Á síðasta fundi
þessara aðila lögðu fulltrúar
bændasamtakanna fram hug-
myndir að efnisatriðum nýs bú-
vörusamnings. Þetta erplagg upp
á fimm vélritaðar síður og er þar
sú breyting helst að inn í þessi
drög að nýjum búvörusamningi
eru tekin öll ríkisútgjöld til land-
búnaðarins. Þannig fjallar einn
kaflinn um félagslegar aðgerðir,
annar um séstök átaks- og þróun-
arverkefni á samningstímanum,
um nýja atvinnusköpun í sveit-
um, um aðgerðir til þess að
auðvelda aðlögun, um fjárfest-
ingar, rannsóknir og leiðbeining-
ar og þannig mætti telja áfram.
íhaldssöm
stefna
Þessi samningur á að gilda til
ársins 2000 samkvæmt hugmynd-
um Stéttarsambands bænda.
„Það er mjög mikilvægt að mörk-
uð sé stefna til lengri tíma. Síðast
gjlti samningurinn til fjögurra ára
og var það spor í rétta átt en það
er mjög mikilvægt að það liggi
fyrir rammi til næstu aldamóta,"
sagði Hákon Sigurgrímsson
framkvæmdastjóri Stéttarsam-
bandsins.
Hákon svarar gagnrýni Jóns
Baldvins Hannibalssonar utan-
ríkisráðherra á þá leið að Jón
skilji hvorki upp né niður í bú-
vörusamningnum.
„í fyrri samningnum var samn-
ingsmagnið bundið en í þessum
hugmyndum sem við höfum lagt
fram er samið um ákveðið magn í
upphafi en svo á að taka mið af
markaðsþróuninni árlega," segir
Hákon.
Jón Sigurðsson viðskiptaráð-
herra hefur ýmislegt við þessi
samningsdrög að athuga. „Eg vil
freista þess að ná samkomulagi
um landbúnaðarstefnuna á já-
kvæðum grundvelli í stað þess að
byggja svona mikið á styrkjakerfi
með hefðbundnu sniði einsog
gert er í þessu plaggi Stéttarsam-
bandsins. Þessi stefna sem þarna
er lýst er íhaldssöm stefna."
Hann segist ekki viss um að
svona samningur sé rétta formið
á því að leysa vanda landbúnað-
arins en verði það ofan á að slíkur
samningur verði gerður þá segist
hann telja eðlilegt að það verði
ekki fyrr en að afstöðnum kosn-
ingum 1991. „Það er mjög
óheppilegt að slíkur samningur sé
keyrður í gegn í lok kjörtímabils
einsog gert var síðast.“
Þá hefur Jón ýmislegt við tíma-
lengd samningsins að athuga.
„Það að samningurinn á að gilda í
átta ár finnst mér gefa í skyn afar
hægfara aðlögun að markaðsað-
stæðum. Ég myndi vilja sjá
beinni samsvörun niðurgreiðslna
við markaðsaðstæður næst liðins
árs en í þessum samningsdrögum
er talað um meðalneyslu þriggja
ára. Ég tel ekki skynsamiegt að
festa hlutfall niðurgreiðslna í
mörg ár í senn og tel eðlilegt að
niðurgreiðslumar lækki eftir því
sem líður á aðlögunartímann.“
Aðlögun en
ekki sveðjuhögg
„Ég tel mjög varasamt að
menn einblíni á ártalið. Það er
innihald samkomulagsins sem
gert verður sem skiptir megin
máli,“ sagði Steingrímur J. Sig-
fússon landbúnaðarráðherra.
Steingrímur segist telja eðlilegt
að einhver rammi til lengri tíma
sé settur, sem feli í sér aðlögun
„en það er ekki inni í myndinni af
minni hálfu að samið sé um fast
magn til átta ára.“
Hann segist telja mjög mikil-
vægt að bændur hefji strax að-
gerðir til þess að laga sig að
breyttum aðstæðum og að strax í
haust verði gripið til aðgerða,
enda sé haustið ákveðinn vendi-
punktur hjá bændum. Búast má
við að hann kynni þessar hug-
myndir á aðalfundi Stéttar-
samands bænda sem haldinn
verður að Hvanneyri um næstu
mánaðamót. Hann vildi hinsveg-
ar ekki fara nánar út í þá sálma í
blaðaviðtali áður en hann kynnti
þær bændum.
„Ég tel eðlilegt að bændur lagi
framleiðsluna að markaðsað-
stæðum og þá er ég að tala um
aðlögun en ekki sveðjuhögg.“
Hann benti á að það væri mikil
þörf fyrir hagræðingu í greininni
til að lækka tilkostnað. Einnig
þyrfti að reyna að hafa áhrif á
markaðinn. „Ef hægt er að hafa
verð á landbúnaðarvörum við-
ráðanlegt þá eru neytendur fúsir
til þess að kaupa þær. Ég sé því
fyrir mér fjölþætta áætlun þar
sem allra mögulegra leiða er
leitað til þess að ná þessu mark-
miði.“
Meðal þess sem Steingrímur
minntist á var virðisaukaskattur-
inn. Hann sagðist helst hafa vilj-
að hafa innlendar landbúnaðar-
vörur skattfrjálsar en næst besti
kosturinn sé að hafa þær á lægra
skattstigi.
„Menn verða jafnframt að.
spyrja sig þeirrar spurningar
hvort þeir séu tilbúnir að leggja á
sig þann kostnað sem er samfara
hagræðingu og aðlögun greinar-
innar að breyttum aðstæðum.
Slíkur kostnaður felst m.a. í
stuðningi við uppbyggingu ann-
arra atvinnugreina. Allar svona
skipulagsbreytingar geta kostað
peninga tímabundið þótt þær
skili sér margfalt seinna. Ódýr-
asta leiðin fyrir núverandi ríkis-
stjórn væri að láta bændur setja
sem flestar gimbrar á en það yrði
þá höfuðverkur þeirra sem tækju
við að taka á því vandamáli sem
af því hlytist.“
Markaðslausnir
í stað
miðstýringar
Friðrik Sophusson varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins vildi
leggja áherslu á það að búvöru-
samningurinn 1987 hafi verið
gerður til þess að aðlaga landbún-
aðinn að breyttum tímum og
minni framleiðslu.
„Ég sé ekki að hægt sé að gera
samning sem tekur til jafn margra
þátta og þarna er talað um þótt
vafalaust þurfi að teygja á að-
lögunartímanum. Það sem ég tel
mikilvægast er að verðlag á land-
búnaðarvörum lækki og þá er ég
að tala um að framleiðslukostn-
aður lækki. Það er bráðnauðsyn-
legt. Það verður að leita að mark-
aðslausnum í stað miðstýringar.
Þá á ég við að bústærðin sé með
þeim hætti að menn geti lifað
með góðum hætti á góðum jörð-
um en að aðrir sem ekki eru sam-
keppnisfærir geti á góðum tíma
snúið sér að öðru. Til þess að ná
þessu fram verður ríkið auðvitað
að grípa til stuðningsaðgerða sem
gætu m.a. falist í því að menn
fengju greidd laun án þess að
framleiða.“
Friðrik tók sem dæmi um
hvemig hægt væri að minnka
framleiðslukostnaðinn. Bændur
á þremur bújörðum í Eyjafirði
sem ákváðu að sameina búrek-
sturinn sýndu fram á gífurlegan
spamað með því.
Frjáls
innflutningur
Eitt atriði í samningsdrögun-
um á vafalaust eftir að verða
mjög umdeilt: „að ekki verði á
samningstímanum leyfður inn-
flutningur búvara sem raskað geti
forsendum samningsins." Þannig
má t.d. segja að hrísgrjón og
spaghetti raski forsendunum þar
sem slíkar vömr em oft notaðar í
stað kartaflna.
„Með þessu viljum við koma í
veg fýrir að stjórnlaus innflutn-
ingur á matvælum verði leyfður.
Þannig fer t.d. fjórðungur af
þeirri mjólk sem er framleidd
samkvæmt samningnum í smjör.
Við viljum því koma í veg fyrir að
leyfður verði innflutningur á
mjólkurafurðum og kjöti sem
kippa fótunum undan samningn-
um. Neytendur eiga margra
kosta völ í matvælum og þurfa því
ekki að líða fyrir slíkt,“ sagði
Hákon Sigurgrímsson.
„Fortakslaust bann við inn-
flutningi á búvömm er ekki í takt
við tímann,“ sagði Jón Sigurðs-
son. „Við eigum mikið undir
hvað fríverslun með fiskafurðir
varðar og víða erlendis er litið á
fiskafurðir á sama hátt og land-
búnaðarvömr. Hér em því stærri
hagsmunir í húfi en hagsmunir
landbúnaðarins eins. Svona yfir-
lýsingar tel ég að þjóni ekki ís-
lenskum hagsmunum.“
Friðrik Sophusson vill fara var-
lega í sakimar. „Ég vil skoða í
fyllstu alvöru hvort hugsanlegt sé
að flytja inn einhverjar búvömr
en ég geri mér grein fyrir því að
það verður að fara varlega í þau
mál.“
Friðrik nefndi kjúklinga og
svín sem landbúnaðarafurðir sem
hugsanlegt væri að leyfa innflutn-
ing á þar sem þessar afurðir væm
hvort eð er fóðraðar á innfluttu
fóðri.
Niöurgreiöslan
beint til bænda
„Útekt fari fram á núverandi
kerfi niðurgreiðslna og útflutn-
ingsbóta m.a. með tilliti til þess
hvort hagkvæmt sé að greiða nið-
ur vömverð á fmmstigi fram-
leiðslu, eða taka upp beinar
greiðslur til bænda,“ segir í ein-
um lið samningsdraganna.
Allir viðmælendur blaðsins
vora sammála um að þetta væri
athyglisverð tillaga sem bæri að
skoða gaumgæfilega. Kostirnir
við þetta em þeir að þetta myndi
lækka kostnaðarverð vömnnar
þar sem varan færi ódýrari frá
bændum til milliliðanna sem
leggja ákveðna prósentu á vör-
una. Einnig telja menn að hægt
yrði að stýra framleiðslunni með
þessum hætti meira en nú er
hægt.
Þessi hugmynd er upphaflega
rannin undan rifjum Steingríms
J. Sigfússonar og segist hann bú-
ast við að náist niðurstaða í Gatt
viðræðunum þá verði útkoman sú
að í stað niðurgreiðslna muni
flestir taka upp beina styrki til
bænda.
„Þetta hefur tvennt í för með
sér. Annarsvegar er varan ódýr-
ari í upphafi ferlisins og hinsvegar
gæti þetta orðið virkt stjómkerfi
því hægt væri að stýra fjármagn-
inu í auknum mæli til þeirra
svæða sem hagkvæmt er að
stunda ákveðna framleiðslu á.“
Jón Sigurðsson og Friðrik Sop-
husson tóku í sama streng. „Ég
tel nauðsynlegt að svona úttekt
fari fram, hvort hægt sé að nýta
slíkt kerfi í stjórnunarskyni,"
sagði Jón. Hinsvegar benti hann
á að samkvæmt samningsdrögun-
um væri áfram gert ráð fyrir út-
flutningsbótum en að hans mati
væri viturlegra að nýta þá fjár-
muni í skógrækt eða aðra upp-
byggingu á landsbyggðinni.
„Þetta er mjög athyglisverð
uppástunga," sagði Friðrik. „Það
er full ástæða til þess að athuga
hvort ekki sé hægt að nýta fjár-
magnið betur til uppbyggingar.“
Friðrik benti á önnur atriði í
samningsdrögunum sem honum
fannst orka mjög tvímælis en það
er kaflinn um félagslegar aðgerð-
ir.
„Ég tel mjög slæmt bæði fyrir
byggðastefnuna og landbúnaðar-
stefnuna að verið sé að blanda
saman svo óskyldum málum eins-
og dreifbýlisstyrkjum til nem-
enda úr sveitum og Iandbúnaði.“
Er þá landbúnaðarstefnan mis-
skilin byggðastefna einsog haldið
hefur verið fram?
„Nei alls ekki en það er ekki
hægt að aðskilja þetta tvennt.
Fólk á landsbyggðinni lifir af
sjávarútvegi og landbúnaði og
því verður ekki greint á milli
byggðamála annarsvegar og
þeirra atvinnugreina sem fólkið
lifir af hinsvegar," sagði
Steingrímur.
-Sáf
6 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 25. ágúst 1989