Þjóðviljinn - 25.08.1989, Qupperneq 17
Vantar
kjam-
ann í
þjóð-
félagiö
Einar Karl Haraldsson heldur framsöguerindi á fundi Birt-
ingar umþað hvort íslendingar eigi að keppa við Svía um
heimsmetið í kratisma
allar upplýsingar geymdar á
pappír og eina leiðin til að nálgast
þær var að fara þangað sem þær
voru geymdar og grúska í skjal-
askápunum. Nú liggja flestar
upplýsingar fyrir í tölvutæku
formi.
- En þó svo sé er ekki þar með
sagt að við fáum aðgang að þeim.
- Nei, það er pólitísk ákvörð-
un. Tæknilega hafa allir mögu-
leika á að nálgast allar upplýsing-
ar. Það er hægt að flytja þær um
símakerfið á engum tíma. Þetta
er alveg ný staða og ég er þeirrar
trúar að það sé ekki hægt til
lengdar að útiloka okkur frá þess-
um upplýsingum. Eftir tilkomu
prenttækninnar liðu 2-3 aldir
þangað til fólk fékk að læra að
lesa en þá varð líka alger bylting.
Þekking fólks jókst ævintýralega
hratt og sömuleiðis möguleikar
þess að setja sig inn í alla hluti.
Sú þekking sem hægt er að fá
aðgang að með aðstoð símakerf-
isins er svo umfangsmikil að eina
leiðin til að fá yfirsýn yfir hana er
að nota tölvu. Sá sem fer á bóka-
safnið hefur engan séns á að öðl-
ast sömu yfirsýn.
Við þetta bætist þróunin á sviði
sjónvarps og fjarskipta. Það
sáum við síðast á Torgi hins
himneska friðar í Kína. Maður sá
kínverja á götum Beijing, heyrði
það sem þeir sögðu og sá hvað
sýnt var í kínverska sjónvarpinu
svo til samtímis og það gerðist.
Bandaríska sjónvarpsfyrirtækið
CNN gumar af því að geta verið
mætt á staðinn hvar og hvenær
sem eitthvað merkilegt gerist og
hefja beinar útsendingar þaðan
innan hálftíma. Þetta er líka al-
veg ný staða.
Eg held að okkur gruni ekki
enn hvaða möguleikar eru fólgnir
í sjónvarpinu. Við stöndum í
þeirri trú að það sé eingöngu af-
þreyingartæki. En sjónvarp er
auga sem við getum horft í gegn-
um þegar okkur lystir og séð hvað
er að gerast í heiminum.
Það sem er nýtt í stöðunni er að
við höfum fengið í hendur nýja
tegund fjölmiðla sem við getum
notað öðruvísi en þá sem fyrir
eru. Með aðstoð tölvu get ég
tengst stórum gagnabönkum og
nálgast allar þær upplýsingar sem
ég hef áhuga á. Og í sjónvarpi get
ég stillt mig inn á fréttayfirlit af
landsbyggðinni eða fylgst með
því sem er að gerast á götum Jó-
hannesarborgar. Þessir nýju
miðlar eru klæðskerasaumaðir
fyrir hvern og einn. Dagblaðið er
staðlað og eins hjá öllum.
Ég er á því að baráttan um upp-
lýsingarnar verði í brennidepli
næstu árin. Kannski verður
nauðsynlegt að stofna stéttarfé-
lag hins almenna upplýsinganot-
anda. Tölvuþjófarnir eru alþýðu-
hetjur nútímans, einskonar Hrói
höttur sem stelur upplýsingum
frá þeim ríku og gefur þeim fá-
tæku. Að vísu hirða sumir ekkert
um þá fátæku heldur selja KGB
upplýsingarnar. En ég held að
smám saman munum við öðlast
aðgang að þekkingunni.
Líkin upp
úr lestinni
- Það er þó engan veginn víst.
Kannski fer allt á hinn veginn og
tæknin verður notuð til að fylgj-
ast með gerðum okkar.
- Vissulega er sú hætta fyrir
hendi. Ástandið getur orðið
miklu verra en hjá Orwell og
Huxley. Tæknin er tvíbent og það
sem ræður úrslitum er hver
stjórnar þróuninni. Ég hef enga
skoðun á því hvernig á að koma
því til leiðar að þróunin leiti í rétt-
an farveg. En þegar allt kemur til
alls erum það við sjálf sem allt
veltur á. Meira get ég varla sagt.
Ég vona bara að allt fari vel. Það
sem mér finnst skipta mestu máli
er að hver og einn horfist í augu
við þá ábyrgð sem hann ber á
heimsástandinu. Við getum ekki
lengur látið sem við vitum ekki
hvað er að gerast.
Við sjáum á þróuninni að sí-
fellt fleira er dregið fram í dags-
ljósið og sú þróun nær um allan
heim. Ég get tekið dæmi af
hommunum. Nú eru þeir fjöl-
margir sem lýsa því yfir í
heyranda hljóði að þeir séu homm-
ar. Áður hafði slík uppljóstrun
í för með sér ómældar þjáningar
og jafnvel sjálfsmorð. Sama má
segja um kynferðislegt ofbeldi
gegn börnum. Við erum smám
saman að verða fær um að ræða
um það. Það hefur hins vegar ver-
ið til frá örófi alda og fjöldi
manns misst vitið af þess sökum.
Það hefur bara ekki verið rætt um
það.
Þannig verða fleiri og fleiri lík
dregin upp úr lestinni. Að sjálf-
sögðu tekur þessi þróun tíma og
það verður unnið gegn henni. En
þetta kemur og þá mun margt
breytast. Menn komast nefnilega
ekki upp með hvað sem er þegar
fylgst er með þeim.
Virðing fyrir
manneskjunni
- En það má alveg hugsa sér að
fólk taki þann kost að notfæra sér
ekki möguleikann á að verða ein-
hvers vísari heldur noti tækin ein-
göngu til afþreyingar.
- Vissulega. Tæknin gerir okk-
ur kleift að velja eingöngu það
sem við höfum áhuga á og slíkt
getur leitt til þess að hver einstak-
ur einangrast. En ég vona að áður
en það gerist höfum við komið
okkur upp almennum gildum
sem ríkja um allan heim. Eg held
að við nálgumst æ meir almenna
skilgreiningu á þeirri virðingu
sem manneskjan á rétt á. Frum-
réttur hennar er að fá nóg að
borða, heilbrigði og húsaskjól.
Þar á eftir kemur rétturinn til að
þroskast, afla sér þekkingar, tjá
sig, stofna félög með öðrum og
hafa áhrif á ríkisstjórn sína.
Við vitum að það er hægt að
samþykkja hvað sem er hjá Sam-
einuðu þjóðunum án þess að það
hafi nokkur áhrif. Það sem skiptir
máli er að allir fái að vita og sjá
allt sem gerist. Þetta fannst mér
vera að gerast þegar ég horfði á
beinu útsendingarnar frá Torgi
hins himneska friðar. Þegar við
fáum meira að heyra og verðum
meðvitaðri um okkur sjálf fara
trúarpostularnir, hugmynda-
fræðingarnir og heimspekingarn-
ir að skjálfa. Þeim líkar ekki að
hlutirnir séu dregnir fram í dags-
ljósið, þeir vilja hafa líkin í lest-
inni. Eftir því sem vitneskja okk-
ar um það sem gerist í rauninni
eykst minnka áhrif trúarbragð-
anna og hugmyndafræðinnar.
Það er mín trú.
Frá þessu sjónarhorni skiptir
ekki mál hvort fólk er vinstrisinn-
að eða múhammeðstrúar. Hvort
tveggja eru trúarbrögð. Önnur
segja að til sé guð sem heiti Allah
og að spámaður hans sé Múham-
með. Fyrir hinum er díalektísk
efnishyggja guðdómurinn og
Marx spámaðurinn. Það sem
skilur á milli feigs og ófeigs er
hvort fólk hefur áhuga á að horfa
á heiminn eigin augum eða á
þann hátt sem þeim er sagt að
gera. Það er stöðugt verið að
segja okkur hvernig okkur beri
að horfa á heiminn. Líttu á smá-
börnin sem kunna ekki að skam-
mast sín og spyrja í þaula þangað
til þau fá að vita yfir hverju þau
eiga að skammast sín. Þau kom-
ast að því að sumt á ekki að tala
um. Þannig er þetta á öllum svið-
um. Það er svo margt sem ekki
má tala um og svo margar skoð-
anir sem mótast af því sem okkur
er sagt að halda.
Bíðum og vonum
- En hvaðan eiga þessi al-
mennu gildi að koma?
- Það hef ég ekki hugmynd um!
Um það get ég ekkert sagt því ef
ég segi að eina leiðin til að bæta
þjóðfélagið sé að við finnum okk-
ur sjálf, þá er ég búinn að setja
fram ný trúarbrögð. Ég get bara
sagt: bíðum og sjáum hvað setur.
En mér finnst ég sjá ýmis teikn í
sól og mána um að hlutirnir séu
að breytast. Kannski er það
heimska að vera bjartsýnn...
-ÞH snaraði.
„ Það er f róðlegt fyrir íslend-
inga að skoða hvað jafnaðar-
menn í Svíþjóð hafa gert vel
en það þýðir ekki að við eigum
að apa upp eftir þeim, því
saga þessara tveggja þjóða
og bakgrunnur er svo ólíkur,“
sagði Einar Karl Haraldsson,
ritstjóri Nordisk Kontakt í sam-
tali við Nýja Helgarblaðið, en
Einar Karl mun flytja erindi á
fundi Birtingar á Gauki á
Stöng sem hefst kl. 14 á laug-
ardag.
Erindi sitt nefnir Einar Karl
„Eiga íslendingar að keppa við
Svía um heimsmetið í kratisma?“
Hann sagði að það væri afskap-
lega ólíku saman að jafna, ís-
lenskum og sænskum kratisma,
en þrátt fyrir það gætum við
margt af Svíum lært.
„Því er oft á tíðum haldið fram
hér á landi að Svíar séu svo leiðin-
legir. Þá hlýtur að liggja í hlutar-
ins eðli að íslendingar séu svo
skemmtilegir. En það er alveg
rétt, það er ekki hlæjandi að þjóð
sem hefur fundið upp rennilás-
inn, skiptilykilinn og plastpok-
ann. Til samanburðar er svo
hægt að vitna í Guðsgjafaþulu
Halldórs Laxness, en þar segir
að Islendingar séu eina þjóðin
sem aldrei hefur getað búið
til gler. Þetta er umhugsunar -
efni.
Sammála um
grundvallaratriði
Ef við snúum okkur að erind-
inu þá er fyrst til að taka að valda-
staða jafnaðarmanna í Svíþjóð er
einstök í heiminum. Áratugum
saman hafa kratar setið í ríkis-
stjórn, oftast einir þótt þeir hafi
ekki alltaf haft þingmeirihluta.
Annað einkenni á sænsku
þjóðfélagi er að ekkert annað
land í Norður-Evrópu hefur ekki
átt í stríði í 165 ár. Hlutleysis-
pólitík þeirra sem þróaðist fyrir
og eftir heimsstyrjöldina er
grundvölluð í þjóðfélaginu sem
allir verða að játast undir.
Kannski vegna þess að Svíar
eru í grundvallaratriðum sam-
mála um utanríkispólitíkina varð
baráttan þar á milli kapítalista og
verkalýðs miklu hreinræktaðri en
annarsstaðar. Stéttabaráttan í
Svíþjóð varð mjög skýr og ein-
föld. Afleiðing þess er sú að Svíar
fengu best skipulögðu verkalýðs-
hreyfingu í heimi. Skipulags-
hyggja Svía birtist ekki bara í
ríkisbákninu heldur líka á skipu-
lögðum almannasamtökum sem
skipta verulegu máli og hafa haft
mikil áhrif á þróun stjórnmála.
Þá má benda á það að það er
hefð fyrir því í Svíþjóð að fólk
treystir stjórnvöldum. Svíar eiga
kannski heimsmet í því að koma
þjóðfélagshugmyndum í verk.
Hugmyndirnar reynast vitaskuld
misjafnlega, en það er kostur við
þjóðfélagið að það er sjálfs-
gagnrýnið. Þeir framkvæma því
ýmsa hluti sem aðrir láta sér
nægja að tala um.
Á tímamótum
Ég er með þá kenningu að sæn-
ski jafnaðarmannaflokkurinn sé
á tímamótum. Hann er skipu-
lagður eftir grundvallarreglu iðn-
byltingarinnar, þ.e. miðstýringu
ogfjöldaframleiðslu. Hann erþví
miðstýrður fjöldaflokkur. Kratar
í Svíþjóð eru með um 40% fylgi á
meðan aðrir krataflokkar á
Norðurlöndum hafa tapað fylgi
og t.d. eru kratar í Danmörku og
Noregi bara með um 30% fylgi.
Mín kenning er sú að það sé hæp-
ið að flokkurinn geti haldið þess-
ari stöðu lengi. Ég tel að það
muni koma fram smáflokkar sem
höggvi skörð í fylgið einsog ann-
arsstaðar. Þá skapast ný staða í
sænsku stjórnmálum og verður
gaman að fylgjast með því hvern-
ig þeim tekst þá að prjóna saman
starfshæfan meirihluta, hvort
fram á sjónarsviðið koma menn
einsog Schluter í Danmörku eða
Steingrímur á íslandi.
Þótt sænski jafnaðarmanna-
flokkurinn sé ríkisstjórnarflokk-
ur með margt á sínu syndaregistri
er hann spennandi. Ég þekki
enga aðra pólitíska hreyfingu þar
sem pólitískt starf er jafn vel rækt
og umræðan jafn mikil og lif-
andi.“
Vantar
samstöðu
En hvað getum við lært af Sví-
um?
„Ég held að íslendingar geti
lært það af Svíum að það er
nauðsynlegt að komast að sam-
eiginltgri niðurstöðu um það
hver sé kjarninn í íslensku
þjóðfélagi og grundvöllur þess.
Síðan geta menn tekist á um
framkvæmdaratriðin. Hér ríkir
engin samstaða um utanríkismál,
atvinnu- og efnahagsmál og
þannig mætti lengi telja. í Sví-
þjóð ríkir samstaða um þessi mál
langt út fyrir raðir krata. Ég held
að slíkt sé mjög nauðsynlegt, að
það séu ákveðnar meginreglur á
mikilvægum sviðum sem nánast
allir ganga út frá. Þessi samstaða
getur að einhverju leyti skýrt vel-
gengni Svía.
Pólitíkin hér er stundum svo
alvörulaus. Pólitísk umræða felst
aðallega í skömmum og stóryrð-
um í stað þess að reyna að treysta
grundvöllinn undir íslenskt
þjóðlíf. Við höfum nóg af fram-
kvæmdamönnum á íslandi, en
mjög fáa menn sem hugsa um
pólitík af alvöru, allavega heyrist
alltof lítið frá þeim,“ sagði Einar
Karl.
Auk Einars Karls munu þeir
Einar Heimisson sagnfræðinemi
og Svanur Kristjánsson stjórn-
málafræðingur flytja framsöguer-
indi á fundinum, en síðan verða
almennar umræður. _Sáf
Föstudagur 25. ágúst 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SIÐA 17