Þjóðviljinn - 30.08.1989, Blaðsíða 4

þJOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Lafontaine
alvöm krati
Óskar Lafontaine, sem af mörgum er talinn næsta kansl-
araefni vesturþýskra krata, hefur vakiö á sér athygli fyrir
pólitískar skoöanir sínar og hugmyndir um samfélag fram-
tíðarinnar.
Grunntónninn, sem byggir á stööugt auknum hagvexti,
hljóti að bera dauðann í sér. Hann bendir á aö orkusóun í
þróuðum iðnríkjum sýni að aldrei geti náðst efnalegur jöfn-
uður meðal jarðarbúa sem fólginn sé í því að allt mannkyn
komist á það neyslustig sem ríkir í Norður-Evrópu og Amer-
íku. Ef t.d. Kínverjar eyddu orku í hlutfallslega sama mæli og
Vestur-Þjóðverjar, yröi mengunin það mikil að ekki yrði líft á
jörðunni.
Minna er betra en meira, segir Lafontaine og undirstrikar
þau gömlu sannindi að lífshamingja manna eykst ekki endi-
lega í réttu hlutfalli við neyslustigið, þótt lágmarksneysla sé
að sjálfsögðu nauðsynleg til að mannskepnan eigi einhverja
möguleika á að geta notið lífsins.
Keimlíkar skoðanir hafa svo sem áður heyrst á vinstri
kantinum í íslenskri pólitík. Um áratugaskeið hefurt.d. Þjóð-
viljinn birt greinar og hugleiðingar um að krafa auðmagnsins
um stöðugt aukinn hagvöxt hljóti að leiðatil glötunar. Hitt er
nýtt að íslendingar fái að heyra málsmetandi krata flytja
slíkan boðskap. Forysta íslenskra krata er langt frá því að
vera samstíga framsæknum hugmyndum innan sósíal-
demókratíunnar í Evrópu.
Það stingur óneitanlega í stúf við skoðanir íslenskra krata-
höfðingja á auknum vígbúnaði Bandaríkjahers á íslandi, að
heyra Lafontaine halda því fram að best sé að vesturþýski
herinn hætti stríðsleikjum og snúi sér að umhverfisvernd.
Hættán á slysi vegna ýmiss konar kjarnorkutóla í Þýskalandi
sé meiri en innrásarhættan frá austri. Á meðan þýskir kratar
hafna þeim möguleika að kjarnorkuvopnum sé beitt, stjórn-
ar oddviti íslenskra flokksbræðra þeirra því ráðuneyti sem
sér um samskipti við bandárísku herstöðina á Miðnesheiði.
Þar er keppst við að byggja sprengjuhelda stjórnstöð sem
nota á í kjarnorkustríði.
Vissulega svipar hjörtum mannanna saman í Súdan og
Grímsnesinu, en samt virðist forystusveit íslenskra krata
hafa allt aðrar skoðanir á heimsmálum en framsæknir
Evrópukratar.
Patreksfjörður
Á mánudag misstu Patreksfirðingar tvö skip burt úr bæn-
um. Fyrr á þessu ári sáu þeir einnig á eftir skipi. Á nokkrum
mánuðum hafa þeir misst meir en tvo þriðju hluta af kvóta
sínum. Til þess að Patreksfjörður leggist ekki í auðn verða
íbúar þar að ná í nýtt skip, helst fleiri en eitt, og það skip
verður að hafa kvóta.
Það fyrirkomulag að veiðiheimildir fylgi skipum hefur leitt
til þess að verð á fiskiskipum hefur rokið upp úr öllu valdi.
Reikna má með því að fyrir 15 ára togara þurfi að greiða um
250 miljónir króna. Miðað við verð á skipum fyrir nokkrum
árum ætti slíkt skip að kosta 150 miljónir. 100 miljón króna
hækkun er til komin vegna kvótans. Útgerð slíks skips
stendur ekki undir sér ef aflinn er seldur á skráðu fiskverði.
Þar verður að koma til fisksala á markaði, annaðhvort innan
lands eða erlendis.
Taliðerað arðsemi útgerðarykistum4-7% ef fiskiskipum
fækkaði um 10%. Kvótakerfið hefursíðuren svoleitttil þess
að fiskiskipastóllinn minnkaði, þvert á móti. Sýna má fram á
að stóraukin veiði togara er fiskistofnunum hættulegri en
netaveiði. Engu að síður hefur mikill kvóti verið færður frá
bátum á togara.
Kvótakerfið siglir í strand. Þar dugar ekki það eitt til að
afnema sóknarmarkið.
Hvað á fólkið á Patreksfirði að gera? Treysta stjórnvöld
sér til að gefa því einhver ráð önnur en hvetja það til óarð-
bærra fjárfestinga?
Er ekki orðið tímabært að líta á hugmyndir Alþýðubanda-
lagsins um byggðakvóta?
KLIPPT OG SKQRIÐ
Hugmyndir Óskars Lafontaine hins þýska njóta mikilla vinsælda hjá
vinstrimönnum af öllum sortum. Mynd: Kristinn.
Að flýja solskinið
A laugardaginn hélt Birting
fund á Gauki á Stöng þar sem
ræða skyldi um framtíð flokka
jafnaðarmanna. Fundarboðend-
um leist nú ekki meira en svo á
veðrið, það var glampandi sól-
skin og blíða og viðbúið að
Reykvíkingar, langþreyttir á
sólarleysinu, fyndu sér annað til
dundurs en að ræða um pólitík
innandyra. En það fór betur en á
horfðist því húsfyllir varð og á
annað hundrað manns mættu á
svæðið.
Þessir ljósfælnu fundargestir
fengu nokkuð fyrir sinn snúð því
erindi þeirra Einars Karls Har-
aldssonar ritstjóra, Einars
Heimissonar sagnfræðinema og
Svans Kristjánssonar prófessors
voru hin fróðlegustu. Og það svo
að fólk virtist ekki setja það fyrir
sig þótt þeir færu allir langt fram
úr auglýstum ræðutíma.
5 sænskar
meginreglur
Fyrstur talaði Einar Karl og
tók sér fyrir hendur að svara
spurningunni hvort fslendingar
ættu að reyna að slá heimsmet
Svía í kratisma. í síðasta helgar-
blaði var viðtal við Einar og því
kannski ástæðulaust að tíunda
nákvæmlega það sem hano sagði.
Hann lýsti nokkuð stjórnarhátt-
um sænskra krata og þeirri hug-
mynd þeirra að fólk sem byggi við
félagslegt öryggi og góða
menntun væri líklegra til að
tryggja hagvöxt og góða afkomu
samfélagsins en þeir sem ekki
byggju við þessi lífsgæði.
Einar Karl sagði að á áratuga-
löngum valdaferli sænskra krata
hefðu fimm meginhugmyndir
ráðið ferðinni: I fyrsta lagi
áhersla á skólun verkafólks til
þátttöku í þjóðlífinu; í öðru lagi
hugmyndin um þjóðarheimilið -
Folkhemmet - þar sem deilumál
eru leyst með friðsamlegum
hætti; í þriðja lagi að félagslegur
jöfnuður sé forsenda hagvaxtar; í
fjórða lagi að sterkt samfélag sé
forsenda fyrir frelsi einstakling-
anna; og í fimmta lagi að hafa
taumhald á fyrirtækjunum. Fyrir-
tækin skulu ekki þjóðnýtt en það
gilda fastmótaðar reglur um af-
skipti ríkisvaldsins af rekstri
þeirra. í Svíþjóð fá fyrirtæki að-
stoð ef þau eiga í vandræðum en
sú aðstoð fylgir ströngum reglum
og þar er ekkert sem heitir að
þjóðnýta hallareksturinn eins og í
vissum samfélögum.
Lafontaine og verka-
lyðsforystan
Einar Heimisson eyddi mestu
af sínu púðri í hugmyndir vest-
urþýskra krata, einkum þó
„frelsarans frá Saar“, Óskars
Lafontaine sem fór af landinu í
gær. Einar greindi frá hugmynd-
um hans um styttingu vinnu-
tímans jafnhliða því að laun í efri
hluta launastigans væru lækkuð
en lægri laun fryst. Þetta hefur
leitt til átaka við verkalýðsforyst-
una sem auk þess hefur orðið ber
að þröngri hagsmunagæslu í
tengslum við umhverfisverndar-
mál.
Af þessu dró Einar þá ályktun
að það væri úrelt starfsaðferð að
spyrða saman stjórnmálaflokka
og hagsmunasamtök á borð við
stéttarfélögin.
Einar bar hugmyndir þýskra
krata saman við stefnu frjáls-
hyggjuafla og tók dæmi af stefnu
Thatchers hinnar bresku. Sagði
hann að kjarninn í stefnu frjáls-
hyggjunnar væri í raun valdboðið
og gegn því ættu vinstrimenn að
setja frelsið og hefðbundið frjáls-
lyndi. Þeir mættu þó vara sig á því
að leggjast í einhliða vörn fyrir
velferðarkerfið, það þyrfti ekki
endilega að vera þeim mun betra
sem það væri dýrara. Og í lokin
vék Einar að málefnum hér á
heimaslóðum þar sem hann sagði
að brýnasta verkefni vinstri-
manna væri að koma á sameigin-
legu framboði gegn íhaldinu í
næstu borgarstjórnarkosningum.
Tvenns konar
jafnaðarmenn
Svanur Kristjánsson liélt sig
hka á heimavelli og hóf mál sitt á
að fullyrða að róttæk umbóta-
hreyfing sem notið hefði fjölda-
hylli hefði aldrei orðið til hér á
landi. Hins vegar hefðu orðið hér
til tvenns konar jafnaðarmenn.
Annars vegar væru þeir sem hann
nefndi forsjárhyggju jafnaðar-
menn en þeir skiptust í tvær
undirdeildir, þá sem aðhylltust
ríkisforsjá og hina sem vildu að
flokkurinn hefði vit fyrir fólki.
Hins vegar væru svo þeir sem
Svanur nefndi uppreisnarjafnað-
armenn, fólk sem risið hefði gegn
kerfinu á ýmsan hátt. Þar í flokk
mætti setja Kommúnistaflokkinn
sáluga, Samtök frjálslyndra og
vinstrimanna og 68-kynslóðina
sem kristallaðist í uppreisn Vil-
mundar heitins Gylfasonar.
Svanur talaði að sjálfsögðu
eins og atvinnumaður og sagði að
það ruglaði mikið myndina af ís-
lenskum stjórnmálum að íslend-
ingar hefðu svo ólíkt viðhorf til
stjórnmálaflokka og aðrar þjóð-
ir. íslendingar líta ekki á þá sem
lýðræðisleg tæki heldur sem
hagsmunagæslutæki, sagði hann.
Þess vegna væru aðeins tvær
manngerðir í flokkunum: hinir
„pólitísku ofvitar" eins og hann
nefndi forystumennina og svo
skjólstæðingar þeirra sem leita til
flokkanna vegna þess að þeir
þurfa á því að halda að vera inn-
undir í kerfinu.
Miðstyring andspænis
valddreifingu
Af þessum ástæðum vantar ís-
lendinga alla reynslu í því að
vinna í pólitík. Það er oftast
innan við tugur manns sem mótar
stefnu flokkanna og það gerist
vanalega fyrir kosningar. Þess
vegna sveiflast þeir svo til sem
raun ber vitni. I einum kosning-
um er Framsóknarflokkurinn
mesti umhverfisverndarflokkur
sem til er, í þeim næstu er um-
hverfisvernd ekki nefnd á nafn.
Það vantar alla festu í
stjórnmálaflokkana.
Meginniðurstaða Svans var sú'
að íslenska valdakerfið væri ótrú-
lega miðstýrt og að þar ætti sér
stað valdasamþjöppun sem vart
ætti sinn líka í öðrum löndum. Til
dæmis væru íslenskir ráðherrar
allt að því einráðir í sínum mála-
flokki. Hins vegar hefði orðið
mikil breyting úti í samfélaginu á
undanförnum áratugum. Þar
hefði átt sér stað valddreifing og
fólk réði meiru um sín mál - um-
hverfi sitt, vinnustað, skóla - en
fyrir 20-30 árum.
í þessu misræmi felst kreppan
sem herjar á íslenskt samfélag,
sagði Svanur. Það er engin efna-
hagskreppa og heldur ekki fé-
lagsleg kreppa. Hér ríkir kreppa
hins pólitíska valdakerfis. En
vegna þess hve óvanir íslending-
ar eru því að vinna í pólitík er
mest nöldrað um að það sé sami
rassinn undir öllum þessum
flokkum og pólitíkusum, þeir séu
allir vondir. Það væri verkefni
vinstrimanna að finna leiðir til að
vinna gegn þessu hugarfari og
dreifa hinu pólitíska valdi svo
jafnvægi kæmist á í samfélaginu.
Eftir erindi Svans urðu nokkr-
ar umræður og einhverjir þóttust
greina muldur frá viðstöddum
pólitíkusum um að sitthvað mætti
nú að kenningum prófessorsins
finna. En vonandi heldur Birting
áfram að halda svona skemmti-
lega fundi, ekki veitir af í öllu því
efnahagslega svartagallsrausi
sem vor daglega pólitík er hel-
tekin af.
-ÞH
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 ‘ 108 Reykjavík
Sími: 68133
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjór I: Arni Bergmann.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaöamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ólafur Gíslason. Sigurður Á. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Ómarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
FramkvæmdastjórhHallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýslngastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkeyrsla, afgreiösla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33& 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskriftarverð á mónuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 30. ágúst 1989