Þjóðviljinn - 01.09.1989, Blaðsíða 13

og heimsbókmenntimar
Lars Forssell: Auðvitað er sjálf hugmyndin að
baki Bókmenntaverðlaunum Nóbels gjörsam-
lega út í hött
honum til verölaunanna, en það
væru þá einu undantekningarnar.
- Pablo Neruda fékk Nóbels-
verðlaunin þótt hann væri yfir-
lýstur stalínisti og Márquez, sem
er kommúnisti, fékk þau líka.
Það var einfaldlega vegna þess að
okkur fundust verk þeirra vera
verðlaunanna virði. En við get-
um auðvitað ekki komið í veg
fyrir að menn noti verðlaunin
pólitískum hugmyndum sínum til
framdráttar til að mynda gátum
við vissulega ekki séð fyrir að
Márquez myndi breyta verð-
launaafhendingunni í sigurhátíð
byltingarinnar.
Skemmtilegast
þegar heitt
er í kolunum
Breytti það einhverju fyrir Ak-
ademíuna að Sartre skyldi neita
að taka á móti verðlaununum á
sínum tíma? Fóru menn þá að
velta fyrir sér hver gæti hugsan-
lega neitað eða eitthvað í þá átt-
ina?
- Nei, og Sartre er á listanum
yfir þá sem hlotið hafa bók-
menntaverðlaun Nóbels þótt
hann hafi ekki tekið við verð-
laununum. Alveg eins og Past-
emak, sem gat ekki tekið á móti
sínum. Það sem Sartre gekk til
var að gefa pólitíska yfirlýsingu
með þessu móti. Hann var þá á
kafi í ‘68-hreyfingunni. En í hans
spomm hefði ég tekið á móti pen-
ingunum og svo gefið heiminum
langt nef með því að gefa þá til
einhverrar hreyfingar sem ég
vildi styrkja. Hann hefði til dæm-
is getað gefið víetnömskum skær-
uliðum peningana svo þeir gætu
keypt sér vopn fyrir þá. Það hefði
verið mun áhrifaríkara. - Og
gagnlegra fyrir málstaðinn hefði
maður haldið.
Er citthvað til í þvi að þið hygl-
ið meira einu menningarsvæði en
öðru?
- í það minnsta ekki vitandi
vits. Við reynum með öllum
mögulegum ráðum að ná yfir öll
menningarsvæði heims. Við
erum með alls konar fræðinga á
okkar vegum til að upplýsa okkur
um hvort að það séu til dæmis
skrifaðar bókmenntir á Indlandi
eða í löndum sem við höfum tæp-
lega heyrt nefnd. Á tímabili
fengu margir Bandaríkjamenn
verðlaunin, það fannst mörgum
vera tákn um undirlægjuhátt við
stórveldin eða pólitíska afstöðu
Akademíunnar. Sannleikurinn
er hinsvegar sá að Bandaríkin eru
fjölmennt ríki þar sem fjöldi rit-
höfunda .er meiri en hjá minni
þjóðum. Þessir höfundar áttu
einfaldlega skilið að fá verð-
launin að mati Akademíunnar.
Sama er að segja um suðuramer-
ísku höfundana. Þetta er stórt
menningarsvæði sem á fjöldann
allan af góðum rithöfundum.
- Akademían hefur oft vakið
athygli á góðum höfundum, sem
jafnvel hafa verið lítt þekktir í
heimalandi sínu. Það gildir til
dæmis um Faulkner. Það voru
ekki margir Bandaríkjamenn
sem höfðu heyrt hann nefndan
þegar hann fékk verðlaunin en ég
hef ekki heyrt neinn halda því
fram að hann hafi ekki átt skilið
að fá þau. Það hefur verið talað
um það að menn eins og Graham
Green hafi ekki fengið verð-
launin, en hann þarf engin verð-
laun, hvorki til að vekja á sér at-
hygli né til þess að geta sinnt sínu
starfi. Nú, Heinesen hefur verið
nefndur sem einhver sem við höf-
um hundsað vegna þess að hann
tilheyri smáþjóð, en hann hefur
nýlega fengið stór skandinavísk
verðlaun eins og menn vita.
- Auðvitað er sjálf hugmyndin
að baki bókmenntaverðlaunum
Nóbels gjörsamlega út í hött, en
það er ekki mér að kenna. Mér
finnst líka skrítið að við sem veit-
um bókmenntaverðlaunin
skulum vera þeir einu sem erum
stöðugt gagnrýndir fyrir það sem
við erum að gera. Kannski er það
vegna þess að við getum ekki
leyft okkur að segja við fólk að
það skilji þetta ekki eða hafi ekki
vit á því. Það gegnir öðru máli um
til dæmis verðlaunin í læknisfræði
eða vísindum. Þá fá menn
gjaman verðlaun fyrir einhverjar
flóknar rannsóknir sem kannski
einn af hverjum tíu skilur, og ef
einhver dregur mikilvægi þeirra í
efa er einfaldlega hægt að svara
viðkomandi því til að hann hafi
ekkert vit á því.
- Að vísu var tímabilið 1920 til
30 slæmur tími í sögu þessara
verðlaunaveitinga. En það er
best að fara varlega með slíkar
yfirlýsingar, kannski er þetta
tímabil sem ég sit líka slæmt.
Kannski hefur okkur skjátlast í
okkar vali án þess að við gerum
okkur grein fyrir því. Okkur hef-
ur kannski yfirsést það sem öllu
máli skiptir í bókmenntum nú-
tímans, en við reynum í það
minnsta að gera okkar besta. Við
erum með heilmikið apparat á
okkar vegum, greinahöfunda,
þýðendur og fræðimenn, sem
kynna okkur feril höfunda og að-
stoða okkur við að fylgjast með í
bókmenntum mismunandi
menningarsvæða eða landa. Við
getum ekki gert okkur vonir um
að finna og þekkja besta rit-
höfund í heimi í það og það sinn-
ið, verðum bara að láta okkur
nægja að okkur finnist þeir góðir.
- Svo er það annað, sem marg-
ir gera sér ekki grein fyrir og það
er að til þess að vera útnefndur
verðlaunahafi þarf viðkomandi
bara að vinna með eins atkvæðis
mun. Það kemur fyrir að staðan
er níu á móti níu, og þá hefjast
miklir flokkadrættir, því þá er
hvorum hópi nóg að snúa bara
einum úr hinum. Við byrjum
með lista yfir 200 manns, sem
geta komið til greina og honum er
síðan komið niður í 100 nöfn.
Eftir það sjá nokkrir meðlimir
um að skera listann niður í fimm
til sex nöfn og um þann lista
sláumst við öll, byrjum 15. sept-
ember. Það getur orðið býsna
heitt í kolunum, liggur oft á tíð-
um við að til handalögmáls komi í
rifrildinu og það er það
skemmtilegasta. Að rífast þang-
að til logamir leika um veggina.
Hef aldrei hitt
afturhaldsmann
í Akademíunni
En hvernig er það, nú man ég i
svipinn ekki eftir öðrum konum
en Selmu Lagerlöf, sem hafa feng-
ið bókmenntaverðlaun Nóbels.
Eru konur þá lélegri rithöfundar
er karlmenn?
- Þær em nú fleiri en Lagerlöf,
sem hafa fengið verðlaunin og
verið stungið upp á mun fleiri
konum en hafa verið útnefndar.
En við getum ekki verið með ein-
hvem kynjakvóta. Ég gæti vel
ímyndað mér að til dæmis í Sví-
þjóð verði konur í næstu kynslóð
rithöfunda betri en karlmennim-
ir. Það er ýmislegt sem bendir til
þess, svo ég held að fleiri konur
komi til með að fá bókmennta-
verðlaun Nóbels þegar fram líða
stundir.
Marguerite Yourcenar var val-
in inn í Frönsku Akademíuna
fyrir um fjórum árum eftir mikl-
ar innbyrðis deilur. Mörgum
karlanna fannst algjör óhæfa að
veita kvenmanni þennan sess.
Hefur svipað viðhorf ríkt í
Sænsku akademíunni?
- Nei, ég veit ekki til þess. Ég
get að vísu ekki útilokað að það
hafi verið einhverjar karlrembur
á móti Lagerlöf þegar hún varð
meðlimur árið 1914, en ég held
að í dag hvarfli ekki að nokkmm
manni að vera eitthvað að fetta
fingur út í slíkt. Konur hafa átt
sæti í Sænsku akademíunni í
gegnum árin þótt ekki séu þær
margar, en þær em allavega tvær
núna, sem er reyndar met, svo
margar konur hafa aldrei áður átt
þar sæti samtímis. En þeim á
vafalaust eftir að fjölga, nú em
uppgangstímar hjá konum í rit-
höfundastétt. Hinsvegar hafa
konur ( öðmm greinum en bók-
menntum ekki enn átt sæti í aka-
demíunni.
- Konur eiga langt í land í sam-
keppni við karlana í ýmsum
greinum, til dæmis í tónlistinni.
Ég er hræddur um að við verðum
að bíða þess enn um stund að
fram komi kvenkyns tónskáld
sem er samkeppnisfært við karl-
mennina; þær em svo fáar.
Er eitthvað hæft f þvf sem
heyrst hefur fleigt, að þið í aka-
demíunni séuð afturhaldsseggir
upp til hópa?
- Ég hef aldrei hitt afturhalds-
mann í akademíunni. En íhalds-
menn hef ég hitt þar, sem og fuil-
trúa annarra pólitískra strauma.
Sjálfur er ég þekktur fyrir að vera
vinstrisinnaður. Við veljum sjálf
okkar meðlimi og enginn hefur
vald til að skipta sér að því hvem
við veljum og það hefur ekki
tíðkast að pólitískar skoðanir
fólks séu látnar ráða hvort það
verði fyrir valinu eða ekki. Ekki
frekar en við veltum pólitískum
skoðunum fólks fyrir okkur við
verðlaunaveitingar. Stjórnmála-
menn geta ekki haft nein áhrif á
okkur því við emm sjálfstæð
stofnun, íjárhagslega sjálfstæð og
fáum enga styrki frá
stjórnvöldum og emm þar af
leiðandi óháð bæði þeim og
stjórnmálaflokkum. Við þurfum
ekki að beygja okkur fyrir
neinum pólitískum kröfum. Að
vísu er konungur verndari Aka-
demíunnar, en það þýðir ekki að
hann hafi þar áhrif eða völd.
- Þegar talað er um afturhald
er kannski átt við að við séum öll
af léttasta skeiði. Meðalaldurinn
er orðinn nokkuð hár sem stend-
ur, við verðum öll svo gömul. Það
má vera að okkar tími, tími stofn-
unar eins og akademíunnar, sé
liðinn og sú stund ekki langt
undan að hún verði lögð niður.
Við emm ekki svo óskaplega
stórt númer. Margir vita meira að
segja ekki að það er Sænska Aka-
demfan sem veitir Bókmennta-
verðlaun Nóbels. Við fáum iðu-
lega bréf skrifuð til sænsku Nó-
belsnefndarinnar. Ég myndi
auðvitað sakna akademíunnar ef
svo færi að hún yrði lögð niður,
ég hef nú einu sinni vanist þessu.
En ég kæmi svosem ekki til með
að gráta það.
LG
Föstudagur 1. september 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SIÐA 13