Þjóðviljinn - 06.09.1989, Blaðsíða 3

Kjara-
rannsóknanefnd
Enn lýmar
kaupmáttur
Greitt tímakaup land-
verkafólks íASÍhœkk-
aði um 16,2% fráfyrsta
ársfjórðungi 1988 til
samatíma 1989. Miðað
við20% hœkkunfram-
færsluvísitölu á sama
tímabili minnkaði
kaupmátturinn um lið-
lega 3%
Helstu niðurstöður í mati
Kjararannsóknanefndar á
launum og launahækkunum á
fyrsta ársfjórðungi 1989 eru þær
að greitt tímakaup landverka-
fólks í Alþýðusambandi íslands
hefur hækkað um 16,2% frá
sama ársfjórðungi 1988. Sé mið-
að við hækkun framfærsluvísitöl-
unnar á sama tímabili um 20%
hefur kaupmáttur minnkað um
liðlega 3%.
Ef miðað er við hækkun mán-
aðartekna, það er hækkun
heildarlauna með yfirvinnu á
sama tímabili þá hefur kaupmátt-
arminnkunin orðið heldur meiri
eða tæplega 4%. Undanfarin ár
hefur könnun Kjarar-
annsóknarnefndar sýnt fram á al-
menna styttingu á meðalfjölda
vinnustunda fólks í fullu starfi. Á
fyrsta ársfjórðungi 1989 virðist
þróun vinnutíma hins vegar hafa
staðnað við rúmlega 46 stundir á
viku. Kjararannsóknanefnd vek-
ur athygli á því að þetta gerist á
sama tíma og mikill samdráttur á
sér stað í samfélaginu.
Sé aftur á móti litið á þróun
kaupmáttar landverkafólks á
tímabilinu frá fjórða ársfjórðungi
1988 og fyrri hluta fyrsta ársfjórð-
ungs 1989 lækkaði hann um 6%..
Á þessu tímabili voru í gildii
bráðabirgðalög sem runnu úr
gildi 15. febrúar og þá hækkuðu
öll laun um 1,25%. Þetta olli því
að greitt tfmakaup landverka-
fólks innan ASÍ hækkaði aðeins
um 0,5% að meðaltali á milli
þessara fjórðunga. Á sama tíma-
bili hækkaði framfærsluvísitalan
um 4,7% sem skýrir þá miklu;
kaupmáttarýrnun sem varð á
þessum tíma. -grh|
Menntamál
Kennslukvoti
stækkar
Nýlega gaf menntamálaráðu-
neytið út reglur um árganga- og
fagstjórn í grunnskólum, sem
þýðir að á skólaárinu 1989-90 er
grunnskólum heimilt að nota
tvær klukkustundir á nemanda t
skyldunámi á ári umfram venju-
legan kennslukvóta.
Þarna er um að ræða viðbót við
kennslukvóta skólanna, sem
nemur milli 50 til 60 miljónum
króna á ári. Þessi viðbót getur
haft verulega þýðingu fyrir nám
og kennslu og allt skólastarf, því
meginhlutverk árganga- og fag-
stjóra er að vinna að því að bæta
nám og kennslu undir stjórn
skólastjóra.
Sem dæmi má taka skóla með
900 nemendum; hann mun fá sem
svarar einni stöðu í viðbót og 450
nemenda skóli fær viðbót sem
nemur hálfri stöðu. Hvatt er til að
fámennir skólar samnýti kvóta
sinn til að nýta sem best þær við-
bótarstundir sem til þeirra renna.
í aðalnámskrá sem tók gildi í
vor er sjálfræði skólanna aukið til
muna og kröfur til skólanna um
faglega ábyrgð aukin. Með regl-
unum um árgangastjóra og fag-
stjóra ætti skólunum að gefast
tækifæri til að uppfylla þær kröfur
betur. hs*
Fáar listgreinar hafa tekið öðr-
um eins stakkaskiptum sfð-
ustu tíu árin hér á landi og kvik-
myndagerðin. Enda þótt Islend-
ingar hafi búið til kvikmyndir
nær alla öldina er vart hægt að
tala um kvikmyndagerð sem slíka
fyrr en á árinu 1979, eða fyrir
réttum tíu árum. Þá hófst „vorið“
svokallaða og frá þeim tíma hafa
Islendingar framleitt um 30 kvik-
myndir. Þrjár kvikmyndir á ári
getur varla talist mikil fram-
leiðsla, en það sem er jafnvel enn
merkilegra er að í dag framleið-
um við aðeins 2-4 myndir á ári
sem er það sama og hefur verið
gert öll tíu árin. Að því leyti er
enn vor í lofti í íslenskri kvik-
myndagerð en öllu mikilvægara
hlýtur þó að vera hvort einhver
árangur hefur náðst á öðrum
sviðum en afkastagetu íslenskra
kvikmyndagerðarmanna.
Margir áhorfendur
og fáir
Með tilkomu Kvikmyndasjóðs
árið 1978 var loks skapaður
grundvöllur fyrir kvikmyndagerð
á Islandi. Áður höfðu menn þó
átt þess kost að sækja um styrk
frá Menningarsjóði, en einsog
einn kvikmyndagerðarmaðurinn
orðaði það var það nánast glap-
ræði að hljóta skyrkveitingu
vegna þess hve hún var af
skornum skammti.
Um miðjan áttunda áratuginn
hafði Reynir Oddsson reyndar
gert kvikmynd sína, Morðsögu,
en hún hefur alla tíð verið metin
fremur lítils. Burtséð frá gæðum
kvikmyndarinnar má segja að á-
kveðinni hindrun hafi verið rutt
úr vegi með Morðsögu. Það var
greinilega hægt að búa til íslenska
bíómynd og með því að kosta
meira til framleiðslunnar hlyti því
að vera hægt að gera betur.
Fyrsta starfsárið úthlutaði
Kvikmyndasjóður styrk til
þriggja kvikmynda sem allar voru
teknar sumarið 1979. Snemma
ársins 1980 var afraksturinn svo
afhjúpaður þegar Ágúst Guð-
mundsson frumsýndi „fyrstu al-
vöru kvikmyndina", Land og
syni, en í kjölfarið fylgdu Veiðif-
erðin og Oðal feðranna. Vorið
var hafið.
Aðdragandi Kvikmyndasjóðs
hafði verið nokkuð langur og á
þessum tíma voru margir íslend-
ingar við nám erlendis í von um
betri tíma við þessa listgrein.
Mikil gróska einkenndi því fyrstu
ár níunda áratugarins en margir
telja að nokkurt jafnvægi hafi
komist á allra síðustu misseri.
Það sem lagði öðru fremur
grunninn að því að hægt var að
stunda kvikmyndagerð hér á
landi var sú staðreynd að áhorf-
endur létu sig ekki vanta á fyrstu
myndirnar. Þetta var þó
skammgóður vermir og eftir að-
eins 1-2 ár hafði lögmálið um að
fólk færi að sjá íslenskar bíó-
myndir eingöngu vegna þess að
þær væru íslenskar verið brotið.
Þess í stað var orðið fjárhagslega
hættulegt að stunda þessa iðju og
hefur það eflaust haft mikil áhrif
á hversu fáar kvikmyndir eru
framleiddar hér á landi.
Þá hlýtur þessi fjárhagslega
áhætta að hafa haft einhver áhrif
á efnisval kvikmyndagerðar-
manna. Það eru einfaldlega ekki
allir tilbúnir að veðsetja eigur
sínar fyrir verk sem sýnt er að
þeir hljóti fjárhagslegan skaða af
og lái þeim hver sem vill. Þeir
sem teflt hafa á tvær hættur hafa
jafnan tapað miklu vegna þess
hve markaðurinn er smár hér á
landi.
hefur áunnist?
Dæmi um þetta er að þegar
Hrafninn flýgur var sýnd hér á
landi og ljóst var að aðsóknin var
í dræmara lagi sagðist Hrafn
Gunnlaugsson vera hættur að
búa til kvikmyndir. Hann hvarf
reyndar frá þeirri ákvörðun sinni
enda fékk hann fjármagn frá Sví-
þjóð til að gera I skugga
hrafnsins. Sami Hrafn sagði einn-
ig einhvern tíma að Ingmar Ber-
gman hefði aflað sænsku þjóðinni
álíka tekna og Abba, Björn Borg
og Volvo og því skyldu íslenskir
stjórnmálamenn ekki vilja fjárf-
í BRENNIDEPLI
esta í slíkri gullnámu. Málið er að
vísu ekki alveg svo einfalt því
Bergman á sér fáa líka í kvik-
myndasögunni.
Ekki hvort
heldur hvernig
Það ættu allir að vera sammála
um að íslenskar kvikmyndir eru
nauðsynlegur þáttur í nútíma
menningu okkar. Spurningin „Til
hvers þurfum við íslenskar kvik-
myndir?“ er orðin ansi klisju-
kennd og svarið við henni einnig.
Vandamálið er hinsvegar hvernig
standa skuli að eðlilegri fram-
leiðslu kvikmynda.
í viðtali við Nýtt helgarblað
(11. ág. sl.) sagði Þráinn Bertels-
son ma.: „Við höfum til allrar
hamingju efni á að halda hér tvö
atvinnuleikhús, en af einhverjum
ástæðum höfum við ekki efni á að
halda úti íslenskri kvikmynda-
gerð nema einstaklingar séu nógu
óðir til að leggja allt sitt undir, -
og það hvað eftir annað. Þá á ég
fyrir alla muni ekki við það að
það eigi að skerða hlut leikhús-
anna, heldur að það mætti rétta
hlut kvikmyndanna.“
Þráinn hlýtur að hafa talað
fyrir munn margra með þessum
orðum og er kominn tími til að
stjórnmálamenn endurskoði af-
stöðu sína til kvikmyndagerðar
miðað við aðrar listgreinar. Mið-
að við þær skuggalegu tölur sem
nefndar eru við rekstur Þjóðleik-
hússins og tilkomu Borgar-
leikhúss er Kvikmyndasjóður
einsog fló í hundshári. Það skal
þó ítrekað að með þessum orðum
er ekki farið fram á skerðingu
leiklistarinnar eða annarra list-
greina heldur kalla breyttir tímar
á öflugri kvikmyndasjóð. Þá gera
hinar sérstöku markaðsaðstæður
hérlendis (lítill áhorfendahópur,
stutt saga kvikmyndarinnar) enn
frekar kröfu til stærri styrkja.
En þótt hlutur kvikmyndanna
verði færður til betri vegar í ís-
lenskri menningu á næstunni er
ekki víst að samstaða verði um
hvemig staðið skuli að styrkveit-
ingum. Á að veita fáum útvöld-
um stóra styrki og vonast þannig
eftir stórafrekum eða á að stfla á
meiri grósku í íslenskum kvik-
myndaheimi með því að veita;
marga smáa styrki? Starfandi
kvikmyndagerðarmenn eru flest-
ir fylgjandi fyrri tillögunni enda
hefur sú tilhögun borið ríkan
ávöxt í opinberum sjóðum nág-
rannalandanna. Dönsk kvik-
myndagerð, sem staðið hefur í
blóma síðustu árin, er tam. byggð
á mjög fáum styrkveitingum þótt
umsækjendur skipti hundruðum
ár hvert, og svipaða sögu er að
segja af öðrum Evrópulöndum. !
Stutt kvikmyndasaga
Þegar hin stutta saga íslenskrar
kvikmyndagerðar er skoðuð
hlýtur að vera mikilvægt að velta
fyrir sér hvað hefur áunnist á
þessum tíu mögru árum. Hafa
orðið einhverjar verulegar fram-
farir í íslenskri kvikmyndagerð
eða stöndum við í sömu sporum
og fyrir tíu árum?
Nokkuð erfitt er að meta hver
árangurinn hefur orðið og má
segja að 30 kvikmyndir geti aldrei
gefið skýra heildarmynd af ást-
andinu. Með svo fáum titlum er
hægt að álykta nánast hvað sem
er um íslenska kvikmyndasögu
en augljósasta breytingin er að
menn hafa náð nokkuð betra
valdi á tækninni. Við hljótum að
eiga betri tæknimenn til kvik-
myndagerðar nú en árið 1979.
Hinsvegar geta menn tæpast
komið sér saman um hvort höf-
undum kvikmyndanna - hand-
ritshöfundum og leikstjórum -
hefur orðið eitthvað ágengt og
verður alls ekki gerð tilraun til að
skilgreina það hér.
Það vill nú þannig til að for-
sendur góðrar kvikmyndar liggja
í handritinu og vitanlega stjóm-
uninni í framhaldi af því. Fámenn
þjóð með aðeins tíu ára kvik-
myndasögu getur varla búist við
því sama af eigin kvikmynda-
gerðarmönnum og útlendum en
það þarf alls ekki að kasta rýrð á
gerð kvikmynda. Enda hefur það
sýnt sig að íslenskar kvikmyndir
eru jafnan á meðal þeirra vinsæl-
ustu þótt miðaverð sé enn nokk-
uð hærra en gengur og gerist.
Það sem aðrar þjóðir hafa fram
yfir okkur er umfram allt tæplega
aldargömul hefð í gerð kvik-
mynda. Svo aftur sé vitnað í Dani
þá hafa kvikmyndir þeirra gengið
í gegnum ýmsa strauma og stefn-
ur í kvikmyndalistinni og vitan-
lega hafa menn lært ýmislegt á
þeim langa tíma sem liðinn er frá
vorinu þar í landi.
Samanborið við granna okkar
stöndum við væntanlega höllum
fæti en við getum vel staðið uppi í
hárinu á þeim á góðum degi, líkt
og í fótboltanum, einsog einn
kvikmyndagerðarmaður orðaði
það. Og ef miklu er kostað til,
einsog í handboltanum, getum
við jafnvel gert enn betur.
En það verður ekki gert með
peningunum einum og það hljóta
íslenskir kvikmyndagerðarmenn
að vita. Erlendis eru mörg dæmi
um frambærilegar kvikmyndir á
alþjóðamælikvarða sem ekki
kosta skildinginn meira en þær
íslensku. En íslenskar kvikmynd-
ir hafa mun margþættara hlut-
verk en að spjara sig erlendis og
vonandi fá innlendir kvikmynd-
agerðarmenn æ betri tækifæri til
að gera góðar kvikmyndir, sem
umfram allt eru „íslenskar" kvik-
myndir.
-þóm
Spurningin „Tilhversþurfum við ís-
lenskar kvikmyndir? “ er orðin ansi
klisjukennd ogsvarið við henni einnig.
Vandamálið er hinsvegar hvernig
standa skuli að sjálfsagðriframleiðslu
íslenskra kvikmynda
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 3