Þjóðviljinn - 06.09.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT QG SKQRIÐ
Ný og þróttmeiri
byggðastefna
Atburöirnir á Patreksfirði, þegar lífsbjörg þúsund manna
byggðarlags var seld á uppboði, hljóta að vekja margar
spurningar. Spurningar sem ekki verður vikist undan að
svara. Spurningar sem reyndar verður að svara áður en
fleiri „Patreksfjarðarmál” koma upp, því að það mega menn
vita að enn er ekki séð fyrir endann á skipasölum í þessu
landi og þar með flutningi á veiðikvóta milli byggðarlaga.
Það virðist vera útbreidd skoðun að það sem beri að gera í
fiskveiðistjórnun íslendinga sé að festa aflakvóta, sem
bundinn er skipum, til langs tíma. Þetta beri að gera með það
fyrir augum m.a. að þangað renni stór hluti kvótans sem
útgerð er hagkvæmust. Með þessu móti muni taka fyrir
fjölgun skipa og þá fyrst verði unnt að ná því marki, sem sett
hefur verið fram í töfraformúlunni um 10% minnkun fiski-
skipastólsins og á að leiða af sér stóraukna hagkvæmni í
útgerð.
En hvað sem líður aðgerðum, sem minnka heildar-
kostnað útgerðar í landinu, þá stendur hitt áfram, að
„Patreksfjarðarmálum” á eftir að fjölga.
Þessu dæmi má að sjálfsögðu stilla upp í einfaldri mynd
og segja sem svo að þjóðarhagur krefjist þess að þeir einir
hafi fiskveiðikvóta sem til þess hafa unnið. Hinir geti étið það
sem úti frýs. Þar með talin heilu byggðarlögin sem af ýmsum
ástæðum sjá á eftir skipum sínum ásamt tilheyrandi kvóta.
Eigendur fiskiskipa eru hinir nýju lénsherrar þessa lands og í
því sambandi skiptir form eignarhaldsins engu. Það að skip
er selt ásamt meðfylgjandi aflakvóta frá byggðarlagi á borð
við Patreksfjörð, verður trúlega eðlilegur atburður í því kerfi
sem áætlað er að festa hér í sessi.
En hvað verður um atvinnu og lífsbjörg manna á Patreks-
firði? Er þetta sú byggðastefna sem Islendingar vilja fylgja?
Erum við tilbúin að segja sem svo: Já, þetta skulum við láta
yfir okkur ganga af því að það er þjóðhagslega hagkvæmt?
Teljum við það eðlilegt að pláss á borð við Patreksfjörð
gangi á vit sögunnar í slóð Djúpavíkur og Ingólfsfjarðar?
Má vera að við séum ekki tilbúin að svara slíkum spurn-
ingum játandi. Þeir eru ugglaust býsna margir sem telja að
leita eigi leiða til að halda uppi byggðastefnu sem tekur tillit
til þess að það getur verið þjóðhagslega arðbært að byggðir
eins og Patreksfjörður leggist ekki í auðn. Og víst er að þeim
fjölgar stöðugt sem vilja að tekin sé ákvörðun um hvaða
stefna skuli vera uppi um byggð á slíkum stöðum.
Sé það í raun og veru talið óhagkvæmt að styrkja byggð í
stórum hluta íslenskra sjávarplássa, ber að sjálfsögðu að
láta þá skoðun í Ijós skýrt og skorinort og haga síðan stjórn
landsins í samræmi við hana. Við skulum þá endilega
merkja þá staði á landinu sem eiga að fá að lifa en gera þá
líka skynsamlegar ráðstafanirtil að sálga hinum á mannúð-
legan hátt.
Sé aftur á móti ekki almennur vilji fyrir því meðal íslend-
inga að láta sérfræðinga, sem sitja við teikniborð sitt með
reglustiku og kvarða, taka um það ákvarðanir hvernig byggð
eigi að þróast, er nauðsynlegt að upp verði tekin ný og
þróttmeiri byggðastefna en fylgt hefur verið um hríð. Ný
byggðastefna verður að byggjast á öðru en því að veita
auknu verðtryggðu lánsfé á himinháum vöxtum til lands-
byggðarinnar. Lánsfé upp átugi og jafnvel hundrað miljónir
króna, sem notað er til að kaupa veiðikvóta, getur ekki skilað
neinu nema tapi eins og í pottinn er búið með útgerð og
fiskvinnslu í flestum sjávarplássum þessa lands.
Alþýðubandalagið hefur hvað eftir annað vakið athygli á
þeirri hættu sem núverandi fyrirkomulag á kvótamálum í
sjávarútvegi hefur í för með sér og hefur nú birst íbúum
Patreksfjarðar á heldur nöturlegan máta. Einhliða tenging
kvóta og veiðiskips er fráleit. Ef menn hafa ekki trúað því
fyrr, mega þeir trúa því nú.
Hugsjónir frönsku
byltingarinnar
Á þessu ári hefur þess verið
minnst víða um heim með alls
kyns hátíðahöldum, bókaútgáfu
og greinaskrifum að tvær aldir
eru liðnar síðan alþýða Parísar-
borgar tók á sitt vald Bastilluna
og franska stjórnarbyltingin
hófst, og hefur þetta afmæli
naumast farið fram hjá nokkrum
manni. Hins vegar er ekki víst að
menn geri sér almennt fulla grein
fyrir því, að vera má að þegar
fram líða stundir verði árið 1989
ekki talið minna tímamótaár en
árið 1789, vegna þeirra róttæku
og nánast ótrúlegu umskipta sem
eru að verða í löndum Austur-
Evrópu - eða hverjum hefði dott-
ið í hug að spá slíkum tíðindum
fyrir aðeins fáum árum?
Þetta skammhlaup ártalanna
er á sinn hátt tákn fyrir merkilega
þróun sem ekki er heldur víst að
allir komi auga á. Eftir rússnesku
byltinguna 1917 var það lenska
meðal þeirra, sem litu svo á að
hún hefði verið sams konar skref
fram á við í sögunni og franska
byltingin á sínum tíma og reyndar
verið framhald af henni, að boða
þá kenningu að hugsjónirnar frá
1789 um lýðræði, jafnrétti og
önnur mannréttindi hefðu ein-
ungis verið „borgaralegt fyrir-
bæri“: giltu þær ekki nema á
valdatíma borgarastéttarinnar og
síðan myndu aðrar hugsjónir
leysa þær af hólmi. Var þá bent á
ýmsa þætti stjórnarfarsins
austantjaids sem dæmi um það
sem koma skyldi. Frá því er
skemmst að segja, að þau um-
skipti sem eru að verða í Austur-
Evrópu afsanna þessa kenningu
eins rækilega og auðið er: enginn
getur haldið því fram lengur að
hugsjónir frönsku byltingarinnar
hafi verið eitthvert stéttarfyrir-
bæri - eða „formlegt lýðræði"
eins og einu sinni var sagt til að
kasta rýrð á þær - og ekkert hefur
komið fram sem dragi úr gildi
þeirra. Á þessu tveggja alda af-
mæli hefur það hins vegar komið
skýrt í Ijós að mannréttindahug-
sjón byltingarinnar hefur al-
mennt gildi og þar sem hún hefur
ekki verið framkvæmd er fyrsta
lausnin á vandanum sú að hverfa
til hennar.
Kardínáli svarar
fullum hálsi
Samt skyldi enginn halda því
fram að leiðin til lýðræðis og
mannréttinda í Austur-Evrópu sé
auðveld og rósum stráð eða
kenna fyrra stjórnarfari einu um
þau vandamál sem kunna að
koma upp, - og hljóta að koma
upp. Nýlega var hér sagt frá þeim
deilum sem gosið hafa upp milli
kaþólsku kirkjunnar í Póllandi og
gyðingasamtaka víða um heim
vegna Karmelítaklaustursins í
Auschwitz. Síðan sú grein var
skrifuð hefur það gerst að Glemp
kardínáli, höfuð pólsku kirkj-
unnar, hefur svarað gyðingum
fullum hálsi: hefur hann talið þá
vera árásaraðilann og gefið
greinilega í skyn að ekki sé á dag-
skrá í bráð að flytja klaustrið.
Jafnframt hefur hann látið hafa
eftir sér að gyðingar telji sig
hafna yfir aðra dauðlega menn,
en slík ummæli geta þeir naumast
túlkað öðru vísi en sem grófa
kynþáttafordóma. Pví hafa þeir
sniðgengið minningarathafnir
um upphaf heimsstyrjaldarinnar
síðari. Þessar deilur hafa komið
leiðtogum Samstöðu í slæma
klípu, og þótt þeir forðist jafnan
að gagnrýna kaþólsku kirkjuna
hafa þeir sýnt gyðingum vinsemd
í málinu. En leiðtogar komm-
únistaflokksins standa hjá og
dilla sér af kæti: allur ágreiningur
milli Samstöðu og kaþólsku
kirkjunnar hljómar sem sætasti
englasöngur í þeirra eyrum og
liggur við að fyrir bragðið hafi
þeir gleymt hve mjög er nú farið
að halla undan fæti fyrir þeim.
Landslag undir jökli
Þegar menn horfa á slétta og
hvelfda jökulbungu dettur þeim
gjarnan í hug, að undir henni sé
kannske tígulegt fjall eða þá jöfn
háslétta. En slíkar hugmyndir eru
oft alrangar: undir jöklinum get-
ur verið fjölskrúðugt landslag
með alls kyns fjöllum, dölum og
sléttum sem öllum er hulið með-
an íshellan þekur það. Á sama
hátt hafa margir haldið að ekki
þurfi annað en koma á lýðræði,
prentfrelsi og öðrum slíkum
mannréttindum í löndum
Austur-Evrópu - létta þar af „ís-
öldinni" - til að þar komist á svip-
að þjóðskipulag og er við lýði um
norðanverða Evrópu. En glögg-
skyggnir fréttaskýrendur hafa
stundum bent á, að stjórnarfarið
austantjalds hafi til þessa breitt
yfir eða jafnvel „fryst“ fjölmörg
vandamál, sem Vesturlandabúar
hafa litlar spurnir af - enda ekki á
dagskrá í löndum þeirra - en
myndu blossa upp um leið og lin-
að væri á tökunum.
Meðal þessara vandamála eru
þjóðernismál af ýmsu tagi. í ýms-
um löndum austantjalds hafa
stjórnvöld gripið til þess ráðs að
æsa upp gyðingahatur meðal al-
mennings sér sjálfum til fram-
dráttar og hefur kommúnistum
verið kennt um þetta. En atburð-
irnir í Póllandi benda nú til þess
að gyðingahatrið þar eigi miklu
dýpri rætur og kunni að grafa um
sig á síst betri hátt en áður þegar
einokun kommúnista á stjórn
landsins er lokið og valda skaða:
það kemur a.m.k. í ljós nú að
viðhorf kaþólsku kirkjunnar og
Samstöðu þurfa ekki alltaf að
fara saman. En ágreiningur milli
þessara tveggja aðila getur sett
strik í reikninginn í þeirri þróun
sem nú er rétt að hefjast.
Deilur í uppsiglingu
Hvert sem litið er austantjalds
blasa við keimlík vandamál og
stundum enn illvígari. Það er t.d.
ógerningur að draga nokkur ótví-
ræð landamæri milli Rúmena og
Ungverja: byggðir Rúmena
mynda n.k. hring í Karpatafjöll-
um, en Transsylvanía, sem er í
miðjunni, er að miklu leyti byggð
Ungverjum sem eru mjög stór
„þjóðernisminnihluti“ í Rúmen-
íu eins og hún er nú. Meðan bæði
ríkin voru undir járnaga í Var-
sjárbandalaginu var öllum
deilum haldið niðri. Nú ganga
hins vegar klögumálin á víxl og
hvernig halda menn að Ungverj-
um í Rúmeníu muni líða undir
stjórn Ceausescus, hins guðum-
líka snillings Karpatafjalla sem
hefur komið landi sínu í kalda-
kol, ef sú þróun sem nú er hafin í
Ungverjalandi heldur áfram, og
hvernig væru Ungverjar báðum
megin landamæranna líklegir til
að bregðast við? En hætt er við að
slíkar deilur í þessum hluta Evr-
ópu myndu gera stjórnvöldum
Ungverjalands erfiðara fyrir og
setja þar líka strik í reikninginn.
Þannig mætti lengi halda
áfram, en einu má bæta við að
lokum: Áratugum saman hvöttu
stjórnvöld Sovétríkjanna Rússa
til að flytjast til Eystrasaltsland-
anna í þeim augljósa tilgangi að
stuðla að forrússun þeirra, og nú
eru þeir sums staðar orðnir um
helmingur íbúanna: Hætt er við
að þessir menn muni ekki una
sérlega vel þeirri stöðu sem þeir
lenda í við aukna sjálfstjórn
Eystrasaltsþjóðanna og hafa þeir
reyndar þegar látið í ljós óánægju
með þróunina.
e.m.j.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 • 108 Reykjavík
Sími: 681333
KVöldsími: 681348
Símfax:681935
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjór I: Arni Bergmann.
Fróttaatjóri: Lúðvík Geirsson.
Aórir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, Ólafur Gíslasorr Sigurður Á. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Ómarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvœmda8t jóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofu8tjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrif8tofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsia: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Eria Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgrelðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreið8la: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarbiaö: 140 kr.
Á8kriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvlkudagur 6. september 1989