Þjóðviljinn - 07.09.1989, Blaðsíða 5

Carter fyrrum Bandaríkjaforseti
Aftur í sviðsljósið
Hann öðlaðist miklafrægð sem mannasættir í alþjóðamálum er hon-
um tókst að koma í kring Camp David-samningi Egyptalands og
Israels. Nú vinnur hann aðþvíað sætta Eþíópíustjórn og eritreanska
Arin 1977-80, þegar Jimmy
Carter, fyrrum hnetubóndi í
Georgíu, var forseti Bandaríkj-
anna, leið varla svo dagur að
hann væri ekki í heimsfréttunum.
Eftir að hann hrökklaðist úr for-
setastól fyrir Reagan gerðist
hljótt um hann, en nú er hann sem
óðast að komast í sviðsljósið á ný.
Því fór fjarri að Carter, sem nú
er 64 ára, settist í helgan stein
þótt hann félli í forsetakosning-
um. Eins og óteljandi mann-
eskjur aðrar tók hann til við að
skrifa æviminningar sínar, auk
þess sem hann kenndi í sunnu-
dagaskólum hjá baptistum, trú-
bræðrum sínum, stóð að ráðstöf-
unum til að útvega fátæklingum
húsnæði og vann að því að koma
á laggirnar rannsóknastofnun
mikilli um stjórnarstefnur. Er sú
stofnun, þar sem starfsemi var
hafin fyrir þremur árum, til húsa í
Atlanta.
Einstaklingsframtak
í alþjóðamálum
Rannsóknastöð þessi er aðal-
bækistöð Carters á nýjum ferli
hans. Hann er gamalkunnur al-
þjóðamálum frá forsetatíð sinni
og hefur síðan haldið áfram af-
uppreisnarmenn
skiptum af þeim á grundvelli ein-
staklingsframtaks, að kalla má.
Þótt hann hætti í Hvíta húsinu,
hélt hann kunningsskap við hina
og þessa háttsetta erienda
stjórnmálamenn, sem hann hafði
kynnst í forsetaembætti, og beitti
sér fyrir framgangi ýmissa mála
en gegn öðrum.
Hann kveðst um árabil hafa
unnið að því að mynda starfshóp,
sem í eru að sögn allmargir virtir
stjórnmálamenn, og á að vinna
að því að binda enda á illdeilur,
þar á meðal borgarastríð, sem
fjölþjóða- og alþjóðasamtök eins
og Sameinuðu þjóðimar eiga erf-
itt með að hafa afskipti af, af því
að þau teljast ekki hafa löggiltan
rétt til þess. Sjálfur er Carter
oddviti hópsins.
Kosningaeftirlit
í Mið-Ameríku
í maí s.l. var hann formaður
alþjóðlegs hóps, sem fór til Pan-
ama þeirra erinda að fylgjast með
kosningum þar. Úrskurðaði hóp-
urinn að Noriega, þekktur og al-
ræmdur her- og harðstjóri þar-
lendis, hefði falsað kosningaúrs-
litin sér í vil. Nú er afráðið að
Carter hafi samskonar eftirlit
með kosningum, sem fram eiga
að fara í Níkaragva snemma
næsta ár. Tók hann það að sér að
beiðni bæði stjórnar og stjómar-
andstæðinga þarlendis.
Nú eru að hefjast í Atlanta við-
ræður milli Eþíópíustjórnar og
uppreisnarmanna í Eritreu, og
tekur Carter þátt í þeim sem mál-
amiðlari. Hann ferðaðist til Afr-
íku s.l. ár og tókst þá að fá stríðs-
aðila í Eþíópíu til að samþykkja
að hefja friðarviðræður þessar.
Tilgangurinn er að binda enda á
það af stríðum Afríku, sem staðið
hefur lengst, eða frá því í byrjun
7. áratugar og valdið mannskaða
og eyðileggingu sem enginn fær
tölum talið með vissu. Er svo litið
á að þetta sé mesta framtak Cart-
ers í alþjóðamálum til þessa, frá
því að hann flutti úr Hvíta hús-
inu.
Nýtur trausts í Afríku
Á forsetatíð Carters vom engir
kærleikar með stjórnum Banda-
ríkjanna og Eþíópíu en hann nýt-
ur eigi að síður trausts í Afríku
yfirleitt, vegna eindreginnar and-
stöðu sinnar við apartheidstefnu
Suður-Afríkustjórnar og hlut-
deildar Bandaríkjastjórnar á
ríkisárum hans að því að koma á
Carter - tekst honum enn að sætta svama féndur?
friði í Zimbabwe. Þar að auki
hlaut hann alþjóðafrægð sem
sáttasemjari er honum tókst að
sætta Egyptaland og ísrael í
Camp David-viðræðunum 1979.
Þeir Reagan voru aldrei neinir
vinir, en Carter segir Bush for-
seta velviljaðan starfsemi sinni.
Carter hehir þar að auki komið
sér í kynni við erlenda menn, sem
risið hafa til mikilla áhrifa í
heimsstjórnmálum frá því að
hann lét af völdum, þar á meðal
Gorbatsjov.
Búist er við að viðræður stríðs-
aðila í Eþíópíu verði langar og
strangar, og Carter og aðstoðar-
menn hans vara sjálfir eindregið
við yfirdrifinni bjartsýni um ár-
.angur. Þeir segjast á fyrsta skeiði
viðræðnanna einkum ætla að
stuðla að því að gagnkvæmt
traust skapist milli stríðsaðila, og
má reikna með að ekki verði
þrautalaust að koma því til
leiðar. En með Camp David-
samninginn í huga binda þó
margir talsverðar vonir við Cart-
er sem líklegan mann til að sætta
svarna féndur. Reuter/-dþ.
Kvikmyndir
Nokkur kærkomin gullkom
FarandsýningAlþjóðasamtaka kvikmyndasafna er*~ nú hér á landi
Oszkár Beregi og Gábor Rajnai í hlurverkum sínum i Rauða hálfmána
Alexanders Korda.
Nýhafin er í Regnboganum far-
andsýning á vegum Alþjóða-
samtaka kvikmyndasafna, FIAF,
þarsem sýndar verða 9 af eldri
meistaraverkum kvikmyndasög-
unnar. Sýningin er í tiiefni 50 ára
Dagskrá
farandsýn-
ingarínnar
Fimmtudagur 7. sept.
kl. 17.00 Aftur til lands guðs og
Myndir úr Iffi Maóra á Austur-
ströndinni.
kl. 19.00 Erotikon.
Föstudagur 8. sept.
kl. 17.00 Acto de Primavera.
kl. 19.15 Rauði hálfmáninn.
Laugardagur 9. sept.
kl. 21.00 Horfin sjónarmið.
kl. 23.15 Morðið á greifanum af
Guise og Skósmiður þorpsins.
Sunnudagur 10. sept.
kl. 21.00 Hin gömlu lög.
kl. 23.15 Erotikon.
Mánudagur 11. sept.
kl. 17.00 Hin gömlu lög.
kl. 19.15 Aftur til lands guðs og
Myndir úr lífi Maóra á Austur-
ströndinni.
Þriðjudagur 12. sept.
Óákveðið.
afmælis samtakanna og stendur
6.-12. september.
Kvikmyndirnar sem um ræðir
eru flestar þöglar myndir frá upp-
hafi kvikmyndasögunnar. Kvik-
myndasöfn víðs vegar um heim
hafa bjargað þessum myndum frá
eyðileggingu og endurgert sem
næst upphaflegri gerð. Þetta ætti
að vera kvikmyndaáhuga-
mönnum kærkomið tækifæri til
að sjá þessi einstöku verk því lík-
legt er að þessar myndir verði
ekki sýndar aftur hér á landi á
næstunni.
Eitt þekktasta verk sýningar-
i innar er bandaríska kvikmyndin
j Lost Horizon frá árinu 1937.
I Leikstjórinn, Frank Capra, var
einn virtasti og jafnframt vinsæl-
asti kvikmyndagerðarmaður
gullaldartímabils Hollywood á
fjórða og fimmta áratugnum. Á
árunum 1934-38 vann hann td.
þrjá óskara fyrir leikstjórn og
hefur enginn náð að leika það
eftir honum. Kvikmyndin Lost
Horizon er gerð eftir samnefndri
sögu James Hilton sem segir frá
fjórum Evrópumönnum í Tíbet.
Þeir eru upphaflega á flótta í ind-
versku uppreisninni en er síðan
rænt og farið með þá í einang-
raðan fjalladal, Shangri-La. Þar
ríkir friður og spekt og mannlegt
samfélag er með öllu ólíkt því
sem þau eiga að venjast. Aðal-
hlutverk eru í höndum Ronald
Colman, Sam Jaffe, Jane Wyatt
og Thomas Mitchell. Myndin var
endurgerð með Peter Finch, Liv
Ullman og fleiri stjörnum í hræði-
legri söngleikjaútfærslu árið
1973.
Einn merkasti leikstjóri Þjóð-
verja á þriðja áratugnum,
Edwald André Dupond, á eitt
verk á sýningunni. Það kallast
Das alte Gesetz, eða Hin gömlu
lög, og er frá árinu 1923. Kvik-
myndin segir frá rabbínasyni
nokkrum, leiknum af Emst De-
utsch, sem fer að heiman og ger-
ist leikari í óþökk föður síns. Sög-
una þekkja margir frá kvikmynd-
inni The Jazz Singer, fyrstu tal-
myndinni árið 1927. Hún var
reyndar einnig endurgerð (og
það tvívegis) með mjög slökum
árangri.
Ein athyglisverðasta myndin á
sýningunni er hin klassíska Ero-
tikon eftir Mauritz Stiller. Hún er
frá 1920 og hafði mikil áhrif á
aðra kvikmyndagerðarmenn á
þessum tíma, ss. Emst Lubitsch,
Jean Renoir og Charlie Chaplin.
Erotikon þótti móta nýja stefnu í
gerð gamanleikja vegna hins
blíða húmors í stað háðsins sem
áður hafði tíðkast. Aðalhlutverk
eru í höndum Anders de Wahl,
Tora Teje, Karin Molander og
Elin Lagergren.
Kvikmyndin Az arnayember
(Rauði hálfmáninn) verður að-
eins sýnd á einni sýningu. Mynd-
ina gerði Alexander Korda árið
1918 en Korda var þá ásamt Mic-
hael Curtiz í framvarðarsveit
ungverskra kvikmyndagerðar-
manna. Þeir áttu síðar báðir
mikilli velgengni að fagna á öðr-
um vígstöðvum, Korda í Bret-
landi en Curtiz í Hollywood.
Korda var einhver afkastamesti
framleiðandi breskra kvikmynda
og átti hann þátt í mörgum af
gullkornum þess tíma. Hann
gerðist breskur ríkisborgari og
var sleginn til riddara árið 1942.
Elsta verk sýningarinnar er
franska kvikmyndin L'assassinat
du duc de Guise, eða Morðið á
greifanum Guise, frá 1908. Þetta
er mjög merkileg kvikmynd þótt
hún sé aðeins 18 mínútna löng,
því hún er í hópi fyrstu kvik-
mynda sem kenna sig við Film
d'Art, eða listrænar kvikmyndir.
Margar af fyrstu kvikmyndum í
þessa átt þykja í dag vera fremur
lélegar en þessi ku vera ein af
meistaraverkum síns tíma.
Morðið á greifanum verður
sýnd á sömu sýningu og finnska
myndin Nummisuutarii, eða
Skósmiður þorpsins. Hún er frá
1923 og segir frá piparsveini sem
fær ekki stúlkuna sem hann elsk-
ar. Leikstjóri er Erkki Karu en
myndin er byggð á farsakenndri
sögu eftir Alarik Kivi.
Tvær stuttar kvikmyndir frá
Kanada og Nýja Sjálandi - verða
einnig sýndar á einni sýningu.
Kanadíska myndin Back to
God‘s Country er frá 1919 en
leikstjóri er David Hartford. Þess
má geta að annar handritshö-
fundur myndarinnar er James Ol-
iver Curwood, en hann samdi
söguna Björninn sem nú gerir
það gott á almennum sýningum í
Regnboganum. Nýsjálenska
myndin kallast Myndir úr lífi Ma-
óra á Austurströndinni og er
heimildarmynd frá 1923. Einsog
nafnið bendir til lýsir myndin fá-
brotnu lífi frumbyggjanna á
Nýja-Sjálandi.
Yngsta verk farandsýningar-
innar er porúgalska myndin Acto
de Primavera. Manoel de Oli-
veira, sem er einn merkari kvik-
myndagerðarmaður Portúgals
fyrr og síðar, er ekki einungis
leikstjóri heldur sér hann einnig
um handrit, kvikmyndun, klipp-
ingu og hljóð. Myndin er að hluta
byggð á 17. aldar leikriti um písl-
arsögu Krists og að hluta á frétta-
myndum samtímans. Myndin
gerist í þorpi þarsem verið er að
setja upp leikritið og á meðan
sjáum við fréttamyndir af ferðum
til tunglsins. Athygisverð mynd,
sem og allar hinar á sýningunni.
-þóm
Fimmtudagur 7. september 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5