Þjóðviljinn - 08.09.1989, Blaðsíða 12

tengslum við hátíðina var líka
haldin að þessu sinni leiklistar-
hátíð norrænu leiklistarskólanna,
sem stóð yfir 11.-16. ágúst. Þar
sýndu leiklistarnemar frá öllum
Norðurlöndum nema frá íslandi
ýmis leikrit. fslensku leiklistari-
nemarnir komu „tómhentir“ til
hátíðarinnar vegna kennaraverk-
fallsins s.l. vor, sem gerði að engu
ráðagerð þeirra um framlag til
hátíðarinnar.
Þessa daga gátu menn því valið
úr 30 leiksýningum, 20 á vegum
leiklistarhátíðarinnar og 10 á veg-
um leiklistarskólanna. Ég sá 10
leiksýningar, þar af eina hjá
leiklistarnemum, sem voru
reyndar ekki nemar lengur, því
þeir voru útskrifaðir úr háskólan-
um í Tampere s.l. vor eftir fjög-
urra ára nám undir leiðsögn Ka-
isu Korhonen.
kaisa, ungir
leikararog
tsjekov
S.l. 4 ár hefur Kaisa Korhonen
starfað sem prófessor við há-
skólann í Tampere, þeirri stofn-
un hans sem lýtur að starfi
leikara. Hún hefur fylgt 15 nem-
endum sínum dyggilega þennan
tíma og afraksturinn, lokaverk-
efni þeirra nú í vor, var Platonov
eftir Tsjekov í leikgerð Kaisu og
Aila Lavaste. Sýningin fór fram í
húsnæði skólans, litlu stúdíói
uppi á 4. hæð, og var aldeilis
óborganleg. Þarna fór ein albesta
leiksýningin, sem ég sá í þessari
ferð, og hvergi að sjá að hér væri
um nýliða að ræða. Ekki aldeilis.
Svo lifandi og blæbrigðank var
sýningin, full af húmor og því
óvænta, óhemju öguð og hreint
út sagt frábær. Leikhús eins og
það gerist best.
Af öllum ólöstuðum var leikar-
inn sem lék Platonov alveg hreint
ótrúlegur. Hannu Valtonen
heitir hann og sjaldan hefur mað-
ur séð leik eins og þessi drengur
sýndi í þessu maraþonhlutverki.
Hann gat gert hvað sem var og
hafði fullkomin tök á því. Allur
skalinn jafn sannur. Hrein upp-
lifun.
Kaisa Korhonen og Anton
Tsjekov hafa mæst áður í leikhúsi
og þau virðast vera í einhverju
sérstöku sambandi. Sýningar
hennar á leikritum Tsjekovs rísa
hæst. Svo mannlegar, hlýjar og
glettnisfullar, samt þrungnar al-
vöru og óvenjuiegri dýpt í tján-
ingu ótal blæbrigða hins mann-
lega eðlis. Óviðjafnanlegar!
lilla teatern
Af þrem sýningum Lilla Teat-
ern átti ég þess kost að sjá tvær:
Ringen og Vaktmástare Nikitas
Teater. Ringen er samsýning
stuttra leikþátta, gerðra eftir sög-
um Solveigar von Schoultz, mjög
fábrotin sýning á dempuðum nót-
um og örstutt. 4 leikárar tóku
þátt í sýningunni, sem lét svo lítið
yfir sér, að hún nánast bað afsök-
unar á sjálfri sér. Sýning, sem
fjallar fyrst og fremst um sam-
skiptavandamál innan fjölskyld-
unnar, einkum lýsing á sambandi
mæðgna, og ristir ekki djúpt, en
var á nokkrum augnablikum
snotur á að horfa í leik.
Hin sýning Lillunnar var hin
mjög svo umrædda og fræga sýn-
ing þeirra á Vaktm. Nikitas Teat-
er, sem Kama nokkur Ginkas frá
Listræna Leikhúsinu í Moskvu
hafði leikgert upp úr sögu Tsjek-
ovs, Deild 6, og leikstýrt.
Leikmyndina vann David Bor-
owsky frá Tagankaleikhúsinu, sá
hinn sami og gerði leikmyndina
við Náttbólið hér í Þjóðleikhús-
inu um árið.
Sagan gerist á rússnesku geð-
veikrahæli og lýsir aðbúnaði og
meðferð geðsjúkra eða þeirra,
sem skilgreindir eru sem slíkir, og
samskiptum þeirra við Iækna og
yfirvöld. Læknir þeirrar deildar,
sem hér um ræðir, Andrej Jefim-
ov, hefur ákveðnar efasemdir um
sjúkdómsgreiningar þær og með-
ferðir, sem beitt er. Hann lendir í
miklu hugarstríði og átökum við
yfirmenn stofnunarinnar og er á
endanum sjálfur lokaður inni á
eigin deild með sjúklingum sín-
um. Spurningin er gamalkunn:
hver er sjúkur og hver ekki? En
þetta er áhrifamikið efni og vel
með farið. Sýningin er vel gjörð
og vel leikin, leikararnir reyndar
hver öðrum betri. Og vissulega
var það líka skemmtilegt að sjá
fslending þarna á sviðinu í Tam-
pere, en Borgar Garðarsson
leikur hlutverk Nikita gæslu-
manns. Meðal annarra leikara
má nefna Asko Sarkola sem
lækninn A.J., Tom Wentzel, sem
skóp alveg stórskemmtilega per-
sónu úr vini læknisins og Marcus
Groth og Jukka Sipilá í hlutverk-
um sjúklinga. Þetta er heilsteypt
og sterk leiksýning, falleg rós í
hnappagat Lilla Teatern.
kom teatteri
KOM leikhópurinn var þarna
með tvær sýningar. Annars vegar
leikgerð eftir sögum rithöfundar-
ins Orvokki Autio, sem bar nafn-
ið Pesárikko, og hins vegar dag-
skrá í tónum og tali, byggða á
ljóðum skáldsins Pentti Saari-
koski, en hún hét svo mikið sem
Jokaisella on támansá eða Hver
og einn verður að hafa sitt þetta.
Leiksýning þeirra f KOM á Pe-
sárikko hefur fengið mjög mikið
lof og frábærar viðtökur. Pekka
Milonoff, leiðtogi hópsins, hefur
gert leikgerðina eftir 3 skáld-
sögum og leikstýrt sýningunni,
sem 7 leikarar taka þátt í. Leikur-
inn spannar mörg ár 6. og 7. ára-
tugarins og fjallar um fólk á til-
teknu svæði í norðvestur Finn-
landi. Fólk, sem býr yfir sterkum
tilfinningum, en sýnir þær ekki.
Þar er það sem skiptir máli að
halda andlitinu flekklausu
gagnvart nágrannanum. f
leiknum er fyrst og fremst rakin
saga Olavi leigubílstjóra og
Armi, konu hans, og nánustu ætt-
menna þeirra, þar sem ástarsam-
bandið situr í forgrunni.
Eigi verður efnisþráður rakinn
sérstaklega hér af eðlilegum
ástæðum og víst þótti mér þetta
nokkuð löng sýning (sú lengsta í
tíma á hátíðinni) sem „mál-
lausum" manni, en spennandi og
skemmtilegt leikhús. Leikurinn
var kraftmikill og agaður. Hér
eru mikil átök og sársauki á ferð,
bældar tilfinningar, sem stundum
gjósa upp af fullum fítonskrafti.
Leikstjórn og lausnir allar voru í
öruggum höndum Pekka Milon-
off og leikaramir stóðu sig allir
frábærlega. Tónlist setti stórt
mark á þessa sýningu, bæði lif-
andi og af bandi, og hafði Kaj
Chydenius veg og vanda af þeirri
hlið mála, en þama var mikið um
tónlist þessa tímabils að ræða.
Áhorfendur tóku þessari sýn-
ingu með eindæmum vel. Við-
brögð þeirra vora svo lifandi og
margbreytileg, að stundum var
eins og þar væri komið annað
leikhús í húsinu. Einnig var
greinilegt að tónlistin og söngv-
arnir, sem vora margir, gegndu
oft markmiði eins konar firringar
eða gagnrýninnar afstöðu til per-
sóna og efnis og virtist hitta beint
í mark.
Og talandi um sönghæfileika
KOM leikaranna, þá fengu þeir
sannarlega að njóta sín í dagskrá
þeirra um Pentti Saarikoski og
ljóð hans undir stjóm Pekka
Milonoff. Pentti Saarikoski (’37-
’83) lifði hátt og hratt og dó út-
brunninn langt fýrir aldur fram.
Hann var utangarðsmaður, en
dáður og elskaður af fólki úr
öllum áttum og á öllum aldri.
Margar bækur voru gefnar út
eftir hann og einnig þýddi hann
mikið, einkum klassík. Á dag-
skrá þessari voru ljóð hans ýmist
flutt af honum sjálfum af segul-
bandi eða af leikurunum, stund-
um lesin, en oftar sungin við lög
margra tónskálda, sem höfðu sér-
staklega samið þau fyrir þessa
dagskrá.
Og KOM leikararnir ekki bara
leika og syngja eins og englar,
heldur leika þau líka öll á einhver
hljóðfæri. Þetta var hrífandi fal-
leg dagskrá, vel upp byggð og
fagleg. Enn ein sönnunin á al-
gjörri sérstöðu þessa leikhóps,
ekki bara í eigin landi, heldur
Norðurlöndunum öllum, ef ekki
víðar!
maya tánge-
berg-
grischin
Mjög svo athyglisverður
leikhúslistamaður er þessi kona,
Maya Tángeberg-Grischin, sem
er fædd í Sviss, en hefur nú unnið
um árabil í Finnlandi. Á Leiklist-
arhátíðinni í Tampere vora 3 sýn-
ingar á boðstólum í hennar leik-
stjórn, allar mjög ólíkar að efni
og stíl: Borgarleikhúsið í Rovani-
emi sýndi Iso Valkoinen Poro
(Stóri hvíti hreinninn), leikrit
byggt á sjamanisma, sem fjallar
um líf Samanna í Norður-
Finnlandi og er eftir þær Maya
Tángeberg-Grischin, Tarja Istala
og Marjaleena Wegelius. Síðan
sýndi einn indverskur leikari og
dansari Krishna Elámá (Líf Kris-
hna) og að lokum sýndi Moby-
Dick hópurinn Moby Dick eli
valkoinen valas (Moby Dick eða
hvíti hvalurinn).
Mér auðnaðist að sjá tvær þær
fyrmefndu og vora þær mjög at-
hyglisverðar. Borgarleikhúsið í
Rovaniemi, sem er nyrsta
atvinnuleikhús í Finnlandi, alveg
við heimskautsbauginn, dró upp
skýra, einfalda og sterka mynd af
lífsháttum Samanna og innrás
fjandsamlegs aðila inn í líf þeirra
og menningarheim. Sterku sam-
bandi við náttúruna og dýrin
(hreindýrin) var komið til skila
með þaulhugsuðum, einföldum
meðulum, en um leið svo áhrifa-
miklum og skemmtilegum, að
unun var á að horfa. Ógleyman-
leg verða atriði eins og fæðing
hreindýrakálfs og fyrstu skref
hans í lífinu eða einvígi hins
stolta, fallega tarfs og utanað-
komandi „villimanns“, sem
skýtur hann að lokum. 6 leikarar
kaisa korhonen
kona sem kann og getur!
„Kaisa Korhonen er orðin goð-
sögn í lifanda lífi hér í Finnlandi,"
sagði einn finnskur leikhúsmaður
við mig hér í Tampere á dögun-
um. Stór orð,enmátilsannsveg-
ar færa. Kaisa Korhonen hefur
sett sitt mark á finnskt leikhúslíf
um nær aldarfjórðungsskeið.
Hún hefur unnið í mörgum
leikhúsum sem leikstjóri fyrst og
fremst, en einnig sem leikhús-
stjóri, leiklistarráðunautur og nú
síðast prófessor. Hún stofnaði
KOM leikhúsið á sínum tíma,
hún starfaði við Svenska Teatern
í Helsinki, hún var um árabil
leikhússtjóri Lilla Teatern og að-
alleikstjóri þess og s.l. 4 ár var
hún prófessor við háskólann í
Tampere auk þess að leikstýra.
Kaisa hefur vakið mikla athygli
fyrir skoðanir sínar, vinnubrögð
og listræna hæfileika. Hún hefur
oft á tíðum mætt andstöðu vissra
valdamanna í samfélaginu, fyrst
og fremst fyrir róttækar skoðanir
sínar, en einnig vegna kynferðis
síns. Það hefur gustað um hana
og verk hennar, en mönnum hef-
ur hvorki tekist að buga hana né
þegja hana í hel. Hún er náttúru-
kraftur, hún er mikil manneskja
og stórkostlegur listamaður,
hreint fágætur. Leikur ekki
nokkur vafi á því, að hún er einn
fremsti leikstjóri Finna og þó
víðar væri leitað.
Leiksýningar Kaisu eru eins og
hún sjálf þrungnar einhverjum
galdri. Þær sýna djúptækan skiln-
ing og stöðuga leit eftir mann-
eskjulegum gildum. Þær eru frjó-
samar, lifandi og sannar, jafn-
framt sem þær era svo fullar af
hlýju og húmor og því óvænta.
Sýningar hennar byggja á innsýn í
margbreytilegt eðli mannsins,
listrænum hæfileikum til að miðla
þeirri innsýn, sem jafnframt er
lituð ást á manninum, ást á list-
inni og þeirri fullvissu, að leiklist-
in geti raunveralega breytt lífi
okkar. Já, víst er þetta ekki lítið
12 SlÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 8. september 1989