Þjóðviljinn - 08.09.1989, Blaðsíða 25

Hugvekja um
áfengisvamir
Þegar erfiðleikarnir steðja að
og upplausnin vofir yfir á flestum
sviðum, er rétt að staldra við og
líta aftur til frumherjanna, -
skoða viðhorf þeirra, tillögur og
leiðir til að leysa vandamálin.
Það má heita ótrúlegt hve víða
þeir hafa komið við og gert at-
huganir eða sett fram hugmyndir
sem eiga fullt erindi til nútíma-
manna, og er hægt að nefna
meistara eins og Guðjón
Samúelsson, sem skapaði ís-
lenska byggingarlist tuttugustu
aldarinnar á svo glæsilegan hátt
að það nægði að hann gerði eitt
lítið líkan til að þjóðskáldin
fengju innblástur og færu að
yrkja, eða Guðmund Finnboga-
son, sem fyrstur íslendinga gerði
fræðilega úttekt á bölvi og ragni
þjóðarinnar, en það er vitanlega
einn þýðingarmesti þátturinn í
þjóðlífinu. En meðal hinna
fremstu í flokki frumherjanna var
vitanlega stjórnmálaleiðtoginn
Jónas frá Hriflu, sem lagði fram
margar nytsamar tillögur, og
m.a. eina sem oft hefur verið
nefnd síðan og verður gerð að
umræðuefni hér: hann stakk sem
sé upp á að leysa áfengisvanda-
mál þjóðarinnar með því að fá
vaska kvikmyndatökumenn til að
kvikmynda ölæði og sýna
mönnum svo þegar af þeim væri
runnið.
Fáar hugmyndir eiga meira er-
indi til nútímamanna, en rétt er
að líta nánar á það hvaða gagn
mætti af henni hafa. í tímans rás
hefur verið bent á margar leiðir
til að leysa áfengisvandamálið,
en þó er víst að þær hafa ekki Ieitt
til þess að íslendingar drykkju
minna en áður. En skyldi það yf-
irleitt hafa verið tilgangurinn?
Þegar menn fletta dagblöðum á
þessu herrans ári 1989, kemur
nefnilega í ljós enn skýrar en
nokkru sinni áður að helsta á-
fengisvandamálið, sem þjóðin á
við að stríða, er talsvert annars
eðlis: það er í því fólgið að menn
drekka ekki nógu mikið. Svo
óheppilega vill til, að dómi þeirra
sem láta þetta mál sig varða, að
áfengisneysla þjóðarinnar á þess-
um síðustu og verstu krepputím-
um hefur ekki aukist jafn mikið
og sérfræðingar vonuðust til og
gert var ráð fyrir í fjárlögum, og
hefur af þessu hlotist grátur og
gnístran tanna í fjármálaráðu-
neytinu, svo að það sker innan
eyru sérhvers gæskuríks manns.
• • •
Hvað sem látið er í veðri vaka,
er því ljóst að einu leiðirnar til að
leysa áfengisvandamál þjóðar-
innar eru þær sem stuðla að því á
einhvern hátt og helst eins í-
smeygilegan og falinn almenn-
ingsaugum og auðið er að dryk-
kja manna fari í aukana og áætl-
anir fjárlaga standist. Það væri
nefnilega gagnlegt umhugsuna-
refni fyrir glöggskyggna að íhuga
hvað myndi gerast, ef íslendingar
tækju allt í einu upp á því að
hlusta á viðvaranir manna sem
berjast gegn áfengisneyslu og
hættu að drekka: öll starfsemi
nkisins myndi fljótlega lamast og
grípa yrði til alls kyns sparnaöar-
ráðstafana í skyndingu. Þá yrði
Háskólinn sameinaður Bænda-
skólanum á Hvanneyri, Blóð-
bankinn gerður að deild í Sam-
vinnubankanum, hluti af emb-
ættismannakerfinu lagður niður
og Þjóðkirkjunni falið að sjá um
störf þess, t.d. tækju prófastar að
sér hlutverk sýslumanna, fyrir-
tækinu Tranquillitas yrði falið að
sjá um alla löggæslu, fangelsismál
væru afhent einkafyrirtækjum og
vegabréfaskoðun á Keflavíkur-
flugvelli félli niður, þannig að ís-
land yrði lokað land. Þetta yrði
fljótlega nokkuð erfitt ástand.
Augljóst er að í þessu landi er
áfengið heilagt fljót, hin mikla
Nfl sem frjóvgar með flóðum sín-
um hrjóstrugar lendur hins opin-
bera, og þau flóð mega ekki
sjatna.
Þá komum við aftur að tillögu
Jónasar frá Hriflu. Hvað sem
mönnum kann að virðast í fljótu
bragði, er víst að fáar leiðir eru
betri til að halda mönnum við
efnið þannig að fjárlög standist.
Bacchus konungur má eiga það
að hann fer ekki í manngreinará-
lit og gefur öllum jöfn tækifæri,
og hvað er það sem maður vildi
ekki gera ef hann ætti þannig kost
á að verða filmstjarna? Á þessum
erfiðleikatímum er rétt að velta
því fyrir sér, hvernig ástandið
væri ef menn hefðu haft skynsemi
á sínum tíma til að hrinda tillögu
Jónasar frá Hriflu í framkvæmd.
• • •
Við getum hugsað okkur, les-
andi góður, að okkur yrði gengið
inn í öldurhús, eins og það myndi
þá líta út. En hvflík sjónhverfing
myndi þá mæta augum okkar:
þetta öldurhús væri ekki á nokk-
urn hátt líkt þeim stöðum sem nú
bera þetta heiti, það væri hvorki
meira né minna en kvikmynda-
ver. Strax við innganginn væru
gestirnir reyndar krafðir um
„kvikmyndunargjald“, því vitan-
lega dettur engum í hug að Ríkið
myndi sjálft borga kvikmynda-
tökumönnunum eða bera yfirleitt
nokkurn kostnað af myndatök-
unni, heldur myndu væntanlegir
leikarar verða látnir greiða þetta
úr eigin vasa. Þegar inn væri
komið tækju síðan á móti gestun-
um hárgreiðsludömur, förðunar-
dömur, búningadömur og aðrar
slíkar starfsstúlkur og byðu upp á
þjónustu sína, og þar væru fata-
geymslur, þar sem hægt væri að fá
leigðar alls kyns múnderingar, og
svo einnig rúmgóðir búningsklef-
ar. Áður en gestirnir færu á bar-
inn gætu þeir þannig klætt sig eins
og hugurinn girntist, í samræmi
við persónuleikann, langanirnar,
draumana og drykkjusiðina, og
tekið t.d. á sig gervi Egils Skal-
lagrímssonar, Davíðs fram-
kvæmdastjóra, Djáknans á
Myrká, Steins Elliða, Jónasar
Hallgrímssonar, Drakúlu greifa,
Gissurar Gullrasss, Indiana-
Jones, Óðins í Valhöll, Rambós
eða Ólafs Liljurósar, eða annarra
merkra manna úr samtíð og for-
tíð sem of langt væri að telja.
Fyrir þetta yrðu þeir að greiða
gjald, sem væri fremur vægt svo
eitthvað væri eftir í buddunni
þegar á hólminn væri komið, en
rynni þó að hluta til í Ríkissjóð.
Eftir þetta væri svo komið á
sjálfan barinn, sem væri vitanlega
jafnólíkur þeim börum sem nú
tíðkast og allt annað, því hann
væri sjálft upptökuherbergið:
gestirnir væru kannske á palli
fyrir framan einhver leiktjöld eða
þá í einhverju umhverfi sem þætti
henta, og fyrir framan þá væru
ljósameistarar, hljóðupptöku-
menn og kvikmyndatökumenn
með öll sín tæki, svo og vitanlega
leiktjaldamenn, leikmunaverðir
og aðrir slíkir, reiðubúnir til að
aðstoða við kvikmyndatökuna.
• • •
En hvernig skyldi nú drykkjan
ganga við þessi heldur óvenju-
legu skilyrði? Skyldu menn ekki
vera dálítið feimnir við að lyfta
glösunum sitjandi þarna eða
standandi á einhverjum palli með
ljóskastara framan í sig? Vitan-
lega myndi drykkjan fara fram úr
björtustu vonum fjármálaráðu-
neytisins. í samræmi við hug-
mynd Jónasar frá Hriflu væri
kvikmyndatökuvélunum fyrst og
fremst beint að þeim mönnum
sem hefðu sig eitthvað í frammi,
stæðu sig vel í drykkjunni og færu
ekki í launkofana með það. En
þar sem hver maður áliti sig
nokkurn veginn óhultan í sínu
gervi og með hugsunina umvafða
áfengisgufum, kæmi fljótt til
samkeppni: reyndu menn misk-
unnarlaust að stela senunni hver
af öðrum með því að ganga sífellt
vasklegar fram. Auk þess gætu
öldurhúsin haft í sinni þjónustu
einhvers konar magister bibendi í
gervi leikstjóra, sem hvetti menn
til dáða með góðum leiðbeining-
um og áminningum. Þarna mætti
því t.d. líta Egil Skallagrímsson
með drykkjarhornið í hendi í
hörðum mannjöfnuði við Rambó
og Ólaf Liljurós vera að hugga
Gissur Gullrass og öfugt, meðan
kjarnyrðin og spekin streymdu
svo ört, að hljóðnemarnir væru
næstum því mettaðir.
Með þessari tilhögun gætu
menn verið brosmildir í fjármála-
ráðuneytinu, en þó er þetta ekki
allt og sumt: það er sem sé eftir að
huga að sýningum á þeim kvik-
myndum sem þannig yrðu fram-
leiddar. Til þess þyrfti vitanlega
sérstök ríkisrekin kvikmynda-
hús, sem myndu þá taka fljótlega
til sýningar myndir hverrar helg-
ar og hafa þær viku á dagskrá,
eða jafnvel lengur eftir atvikum.
Ekki þarf mikla þekkingu á skap-
ferli skerbyggjans til að láta sér
koma til hugar að aðsóknin yrði
alveg gífurleg, svo mikil að hún
myndi jafnvel slá út þær íslensku
gamanmyndir sem vinsælastar
hafa orðið. Myndu heilu bæimir
og byggðarlögin koma in corpore
til að skoða improvisasjónir
leikaranna, reyna að bera kennsl
á þá í gervunum og ræða frammi-
stöðu þeirra. Miðaverðið gæti án
nokkurrar áhættu farið eftir
þessu.
Við því er að búast að þessi
tilhugun hefði talsverð áhrif á á-
fengismenninguna: sennilega
yrði hún leikrænni, ef svo má
segja, þannig að drykkjulætin
færðust yfir í ákveðinn histríón-
ískan farveg sem höfðaði meir til
sköpunarhæfileika hvers og eins.
Um áhrifin á þróun íslenskrar
kvikmyndalistar þarf ekki að
ræða: það hefur verið gert áður.
En eitt er samt ótalið: þær kvik-
myndir sem framleiddar væm á
þennan hátt yrðu þegar fram liðu
stundir alveg ómetanlegar heim-
ildir um orðræður, hegðan og sál-
arlíf íslendinga á 20. öld, og
sennilega jafn einstæðar á sínu
sviði og Sturlunga saga á sínu.
e.m.j.
HELGARPISTILL
Föstudagur 8. september 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 25