Þjóðviljinn - 19.09.1989, Síða 5

VIÐHORF
Atvinnuþróun og vandi fram-
Mikilla breytinga er að vænta í
íslensku atvinnulífi. Það lýsir
ótrúlegri skammsýni að ekki er
búið að móta stefnu um hvernig
við hverfum frá núverandi
framleiðsluhagkerfi yfir til
upplýsingahagkerfis. í framtíð-
inni verður sjávarútvegur áfram
höfuðútflutningsgreinin, en
þekkingar- og þjónustugeirinn
mun taka við flestum sem koma
út á vinnumarkaðinn í framtíð-
inni. Lítið hefur áunnist í
jafnrétti á vinnumarkaðinum.
Form misréttisins á vinnu-
markaðinum hefur aðeins breyst.
Að öllu óbreyttu mun launamun-
ur kynjanna aukast í framtíðinni.
Þáttaskil
íslenskt atvinnulíf stendur á
tímamótum. íslendingar geta
ekki lengur lokað augunum fyrir
nauðsyn þess að hvefa frá fram-
leiðsluhagkerfi þar sem allur hag-
vöxtur byggir á aukinni fram-
leiðslu yfir til upplýsinga-
hagkerfis þar sem þekking, ný
tækni og stóraukin sjálfvirkni
tryggja aukin verðmæti þess sem
framleitt er. Síðustu áratugi hef-
ur uppspretta hagvaxtar verið
aukið aflamagn og hækkandi
verð sjávarafurða erlendis sem
síðan hefur valdið þenslu í öllu
hagkerfinu. Þessi aflaaukning og
erlendar verðhækkanir hafa gert
okkur kleift að njóta mikils hag-
vaxtar á sama tíma og framleiðni
hvers vinnandi manns hefur lítið
sem ekkert aukist. En framleiðni
er aukin til þess að nýta megi á
sem bestan hátt auðlindir, mann-
afla og tæki á hverjum tíma.
Efnahags- og
atvinnustefna
Þróun íslenska hagkerfisins
yfir í upplýsingahagkerfi þar sem
vinnan fer í stórauknum mæli
fram með tölvum og sjálfvirkum
tækjum er nú þegar hafin. Þróun-
in hefur verið hæg og ómarkviss
þar sem hún hefur alfarið byggt á
framsýni og fjárfestingarmögu-
leikum einstakra smárra fyrir-
tækja. Möguleikar smárra fyrir-
tækja til að standast samkeppni
við stór erlend fyrirtæki sem
studd eru beint og óbeint með
virkri efnahagsstjórn viðkom-
andi landa eru takmarkaðir. Jap-
sækinna kvenna
Lilja Mósesdóttir skrifar
anir beina t.d. lánsfjármagni á
lágum vöxtum í þær útflutnings-
greinar sem þeir telja vænlegar til
vaxtar. íslensk stjórnvöld verða
að móta langtíma efnahags- og
atvinnustefnu ef takast á að auka
verðmæti þjóðarframleiðslunnar
og rífa efnahagslífið upp úr nú-
verandi lægð. Það lýsir ótrúlegri
aukinnar fjárfestingar er að um-
talsvert langtíma lánsfjármagn
renni beint til sjávarútvegsins.
Fyrirtæki í sjávarútvegi munu í
framtíðinni færast á færri hendur
og þar með færri byggðarlög
vegna aflasamdráttar og brýnnar
vinnsluhagræðingar. Yfirvofandi
gjaldþrot margra byggðarlaga
vinnslukostnaður sem velt hefur
verið yfir á neytendur og ríkis-
sjóð. Neytendur hafa aftur á móti
sýnt með minnkandi neyslu land-
búnaðarvara að þeir eru ekki til-
búnir lengur að borga hvað sem
er fyrir mjólkina eða lamba-
kjötið. Mikil pólitísk ítök bænda
munu koma í veg fyrir að bænd-
,yAð öllu óbreyttu mun veik samningsstaða
kvenna birtast ísíauknum launamun kynj-
anna. Það eina sem gœti spornað viðþessari
þróun er að konur, hvaða stjórnmálaskoðun-
ar sem þœr eru, sameinist og stofni sér heildar-
samtök á vinnumarkaðinum sem hafa það að
leiðarljósi að bœta stöðu kvenna. “
skammsýni að ekki skuli vera
löngu löngu búið að móta stefnu
um hvernig við hverfum frá nú-
verandi framleiðsluhagkerfi yfir
til upplýsingahagkerfis þar sem
slík umskipti munu koma mis-
jafnlega niður á einstökum
byggðarlögum, fyrirtækjum og
hópum launafólks.
Sjávarútvegur
Engar aðrar útflutningsgreinar
geta nú aflað sambærilegra út-
flutningstekna og sjávarút-
vegurinn. Við þurfum aðeins að
auka verðmæti útfluttra sjávaraf-
urða um 10% til að það skili sér í
7-8% hærri gjaldeyristekjum.
Sjávarútvegur verður því áfram
höfuðútflutningsgreinin, en hann
mun ekki lengur byggja á sí-
aukinni framleiðslu heldur betri
nýtingu og markaðssetningu
aflans ásamt útflutningi sérþekk-
ingar sem safnast hefur upp í
greininni á undanförnum ára-
tugum. Slíkt útheimtir samhæf-
ingu veiða og vinnslu, mikla fjár-
festingu í þekkingu, tækni og
markaðsmálum. Forsenda
munu neyða stjórnvöld til að
móta byggðastefnu þar sem
leitast er við að valda sem
minnstri byggðaröskun og sem
bestri nýtingu vinnuafls, auð-
lindaogfjárfestinga. Mikil tækni-
væðing sjávarútvegsins mun hafa
í för með sér fækkun starfa í
greininni. Aðrar greinar munu
því þurfa að taka við nær öllu
nýju vinnuafli sem kemur út á
markaðinn í framtíðinni.
Landbúnaður
í landbúnaði hefur fram-
leiðslumagnið verið haft að
leiðarljósi fram til þessa. Miklar
tækniframfarir sem stóraukið
hafa framleiðslugetu landbúnað-
arins hafa ekki leitt til eðlilegrar
fækkunar bænda, mjólkurstöðva
og sláturhúsa. Því hefur þurft að
grípa til kvótakerfis sem þýtt hef-
ur að framleiðsla margra búa hef-
ur minnkað þrátt fyrir mikla og
jafnvel aukna afkastagetu. Af-
leiðingar þessarar miklu áherslu
á magnið á öllum stigum
landbúnaðarframleiðslunnar er
síaukinn framleiðslu- og úr-
MINNING
Kveðja
Margrét Björgólfsdóttir
Flvað er hægt að segja? Að lífið
sé ekki sanngjarnt. Spyrja hvers
vegna svo miklu meira er lagt á
sumt fólk en annað, hvers þeir
Aðeins mmur þriðjungur
miðstjómamianna AB
studdi stjómamiyndunina
Athugasemd frá Hjörleifi Guttormssyni
Vegna staðhæfínga um mikinn
°g yfirgnæfandi stuðning
miðstjórnar Alþýðubandalagsins
við stjórnarmyndun með Borgar-
aflokknum tel ég rétt að fram
komi eftirfarandi:
Atkvæðisrétt í fullskipaðri
miðstjórn Alþýðubandalagsins
hafa 106 félagar. Af þeim komu
um 60 (varamenn meðtaldir) á
miðstjórnarfundinn um síðustu
helgi.
Þegar atkvæði voru greidd um
stjórnarmyndunina féllu þau
þannig að 39 voru með, 4 á móti
og nálægt 10 sátu hjá.
Það eru þannig aðeins um 36%
miðstjórnarmanna eða röskur
þriðjungur sem studdi tillöguna
um stjórnarþátttöku. Um 13 %
voru á móti (eða fjórðungur við-
staddra) eða sátu hjá.
Rétt um helmingur mið-
stjórnarmanna sóttu fundinn, þar
sem miðstjórninni var stillt upp
nánast fyrir gerðum hlut. Margir
urðu til að mótmæla þessum
vinnubrögðum á fundinum.
Er ástæða til að miklast yfir
bessum stuðningi eins og allt er í
pottinn búið?
Reykjavfk 14 september
Hjörleifur Guttormsson
eigi að gjalda sem eru öllum góðir
og allt elska.
Daglega nutum við umhyggju
hennar og hlýju. Hún var mat-
selja fyrir hópinn og hugsaði um
velferð hvers og eins. Fyrir utan
að elda ofan í okkur yndislegan
og hollan mat, sá hún til að hver
fengi þau vítamín sem hann þurfti
og hjálpaði fólki að fá bót meina
sinna, hvort sem það var bak-
verkur, kvef eða eitthvað annað.
Við sem höfðum unnið áður
með Möggu vissum að svona var
hún, þessi umhyggja og elska var
henni eðlislæg, og hinir sáu strax
hvern mann hún hafði að geyma.
Eiginmanni hennar, foreldr-
um, öðrum vinum og vanda-
mönnum vottum við samúð okk-
ar.
Við söknum hennar djúpt og
innilega.
Vinir og starfslið við tökur
„Verkstæðisins”
um verði skipað að hætta búskap
án þess að þeim verði boðið upp á
aðra atvinnumöguleika. Mikil
óánægja neytenda mun neyða
stjórnvöld, bændur og úrvinnslu-
aðila til að móta byggðastefnu
strjálbýlis þar sem jafnhliða er
tekið tillit til atvinnumöguleika
bænda, mismunandi framleiðni
býlanna og hagsmuna neytenda.
Öðruvísi verður ekki hægt að
koma í veg fyrir offramleiðslu,
litla framleiðni og léleg gæði vara
úrvinnsluaðila sem seldar eru á
alltof háu verði.
Iðnaður
íslendingar munu aldrei
byggja afkomu sína alfarið á
iðnaðarframleiðslu vegna þess að
hér vantar flest skilyrði slíkrar
framleiðslu eins og miklar og fjöl-
breyttar náttúruauðlindir, stóran
vinnuaflsmarkað og neyslumark-
að. En draumur margra í dag er
einmitt að reisa nýtt stóriðjuver.
Stóriðja er mjög fjármagns-
frekur iðnaður sem hefur lítil
margföldunaráhrif í atvinnu- og
tækniþróun þegar til lengri tíma
er litið. Nýtt stóriðjuver myndi
soga til sín mikið innlent og erlent
lánsfjármagn frá öðrum atvinnu-
greinum og öðrum iðnaði.
Til að hámarka verðmæta-
sköpun iðnaðarframleiðslu í
framtíðinni og útflutning hljóta
innlendir framleiðendur að
leggja höfuðáherslu á framleiðslu
sem byggir á sérþekkingu og þró-
un véla og tækja fyrir fiskveiðar,
hraðfrystiiðnað og sjávarrétta-
framleiðslu. En þar sem fyrir-
tækin eru smá og ekki fær um að
þróa sjálf langtímastefnu hlýtur
ríkisvaldið að leika mikilvægt
hlutverk í langtíma iðnaðarþró-
un. Á innanlandsmarkaði munu
iðnaðarframleiðendur keppast
við að fullnægja fjölbreyttum
sérþörfum/óskum neytenda. En
neytendur munu í framtíðinni
leggja ríkari áherslu á að kaupa
sérframleiddar vörur í stað
fjöldaframleiddra vara og vera
tilbúnir að borga meira fyrir slík-
ar vörur. Til að geta brugðist
hratt við breyttum óskum og
kröfum neytenda verða fyrir-
tækin að vera staðsett nálægt
neytendamörkuðum. fslenski
sérvöruiðnaðurinn mun tak-
markast við innanlandsmarkað
vegna landfræðilegrar stöðu ís-
lands. Þar eð innanlands-
markaður er lítill mun iðnaður
ekki geta tekið við miklum hluta
þess vinnuafls sem kemur út á
markaðinn ár hvert í framtíðinni.
Mikil þensla hefur átt sér stað í
þjónustu- og þekkingargeiranum
á undanförnum tveimur ára-
tugum hvort heldur á vegum
ríkisins eða einkaframtaksins.
Nú vinnur rúmlega helmingur
þjóðarinnar við að selja þjónustu
og þekkingu og mun það hlutfall
eitthvað aukast í framtíðinni þeg-
ar sala á sjávarútvegsþjónustu og
tækni til t.d. eyríkja í Karíbahafi,
Afríku og Asíu hefst fyrir alvöru.
Þessi eyríki eiga gjöful fiskimið
sem þau hafa hingað til ekki haft
fjárhagslegt og tæknilegt bol-
magn til að nýta. Þar sem eyríkin
hafa og munu fá hlutfallslega
mest í þróunarhjálp í framtíðinni
mun eftirspurn þeirra eftir vél-
um, tækniþekkingu og þjónustu
stóraukast í framtíðinni. Þessar
örsmáu þjóðir munu jafnframt
leita að fyrirmyndum um hvernig
reka eigi ríkissjóð, innheimta
skatta, koma á öflugu heilbrigðis-
og menntakerfi í örsmáum hag-
kerfum svo eitthvað sé nefnt.
Ráðgjöf íslendinga mun í það
minnsta felast í upplýsinum um
það sem úrskeiðis hefur farið í
íslensku efnahagslífi. Slíkar upp-
lýsingar gætu komið í veg fyrir að
önnur örsmá eyríki endurtaki
okkar vitleysur sem birtast í tíð-
um og miklum hagsveiflum.
Jafnrétti
vinnumarkaðarins
Þrátt fyrir áratugalanga bar-
áttu kvenna fyrir jafnrétti á
vinnumarkaðinum hefur lítið
áunnist. Stóraukin atvinnuþátt-
taka kvenna og víðtæk jafnréttis-
löggjöf hafa ekki leitt til launa-
jöfnunar. Form misréttisins á
vinnumarkaðinum hefur aðeins
breyst. Til að komast hjá því að
borga konum sömu laun fyrir
sömu vinnu hafa stjórnendur fyr-
irtækja og stofnana gripið til þess
ráðs að breyta skilgreiningu
starfa sem áður voru í höndum
karla þannig að réttlætanlegt
þykir að borga konum lægra
kaup. Allar þekkjum við mann-
inn sem að sögn hefur svo
ábyrgðarmikið starf með hönd-
um að nauðsynlegt er að borga
honum bílastyrk og óunna yfir-
vinnu langt umfram það sem
kona með sambærilega menntun
í hliðstæðu starfi fær. Fjöl-
breyttara náms- og starfsval mun
því ekki nægja til að jafna
launamun í framtíðinni.
Launum fyrir störf sem konur
hafa oftast með höndum hefur
kerfisbundið verið haldið lágum
á undanförnum áratugum. Öðru-
vísi gætu íslensku fram-
leiðslufyrirtækin ekki staðist
samkeppni erlendra fyrirtækja
sem náð hafa margfalt meiri
framleiðni á hvern vinnandi
mann. Ég óttast að staða ís-
lenskra kvenna muni þó lítið
batna í framtíðinni þegar aukin
þekking og ný tækni tryggja
aukin verðmæti þess sem fram-
leitt er. Upplýsingaöldinni fylgir
nefnilega nýtt vinnufyrirkomulag
og nýjar skilgreiningar á störfum
í þjónustu- og þekkingar-
geiranum. Þar sem valdastaða
karla er mun sterkari en kvenna í
atvinnuiífinu er að öllu óbreyttu
líklegt að konur muni bera
skertan hlut frá borði í þeirri þró-
un.
Nýtt vinnufyrir-
komulag
Fyrirtæki í þjónustu- og
þekkingargeiranum starfa á litl-
um og sveiflukenndum heima-
markaði. Þau sækjast því eftir
fólki með ákveðna sérþekkingu
og mikla starfsreynslu. Mjög sér-
hæft og jafnframt fjölþætt starfs-
svið þessa fólks gerir það að verk-
um að verkalýðshreyfingu
gengur illa að ná tökum á þessu
vinnufyrirkomulagi. Það er því
háð samningsstöðu hvers og eins
hvað hann/hún ber úr býtum.
Samningsstaðan ræðst svo af
Framhald á 6 síðu
Þriðjudagur 19. september 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5