Þjóðviljinn - 21.09.1989, Blaðsíða 3

Stóriðjudraumar á krepputímum
Islendingar eru efnahagslega
skringilega í sveit settir fyrir
margra hluta sakir. Þjóðin lifir
nær eingöngu á einni auðlind sem
hefur nægt til að skapa henni
lífsskilyrði á við það sem best ger-
ist í heiminum. Þessi einhæfni í
auðlindum hefur hins vegar í för
með sér einhæft atvinnulíf og
vegna þess að auðlindin er tak-
mörkuð og fiskurinn í sjónum
verður að fá næði til að vaxa og
dafna, hafa alla tíð ríkt miklar
sveiflur í íslensku efnahagslífi.
Samkvæmt öllum spám verður
næsta ár þriðja samdráttarárið í
röð hvað varðar aflabrögð og um
leið þjóðartekjur. Atvinnuleysi er
fyrirbæri sem íslenska þjóðin hef-
ur varla þekkt á undanförnum
áratugum nema sem ástand sem
ríkir úti í heimi, en síðustu miss-
eri hafa verið teikn á lofti um
breytingu þar á. Þegar svona er
komið er ekki óeðlilegt að menn
leiti nýrra leiða og auðlinda sem
skapað geti þjóðinni auknar tekj-
ur og um leið fleiri atvinnutæki-
færi.
Stysta leiðin
í þessari leit er eðlile|a horft til
stjórnmálamanna og rikisstjórn-
ar og ætlast er til að þessir aðilar
finni leið út úr þrengingunum. í
lýðræðisþjóðfélagi, þar sem
stjórnmálamenn eiga samkvæmt
bókstafnum að eiga pólitíska
framtíð sína undir vilja kjósenda
sem dæmi þá af verkum þeirra, er
hætt við að stjórnmálamennirnir
kjósi auðveldustu og stystu
leiðirnar til að kaupa sér tryggð
kjósenda. Oft eru þessar stuttu
leiðir einnig ágætar leiðir en það
kemur líka fyrir að þær eru það
ekki og kostnaðurinn við þær get-
ur reynst þjóðinni afdrifaríkur.
Síðustu misseri hefur verið
reynt að fá erlenda aðila til að
byggja nýtt álver á íslandi eða
stækka það gamla í Straumsvík.
Það getur ekki talist óeðlilegt að
áhugi sé á því í landinu, sérstak-
lega þegar hart er á dalnum eins
og nú, að þær gífurlegu auðlindir
sem liggja í fallvötnum og varma-
orku landsins séu nýttar. Til
skamms tíma skapa allar þær
framkvæmdir sem fylgja upp-
byggingu stóriðju fjölda manns
vinnu og þegar stóriðjan er risin
útvegar hún nokkrum fjölda
manna varanlega vinnu.
En það má ekki gleyma því að
stóriðja og allt sem henni fylgir í
virkjunarframkvæmdum og
öðru, er mjög dýrt fyrirtæki. ís-
lendingar hafa ekki notið nema
örlítils brots af þeim hagnaði sem
er af álbræðslu í Straumsvík. Sá
alþjóðlegi auðhringur sem rekur
þá verksmiðju hefur flutt megnið
af hagnaðinum úr Iandinu.
Auðvitað má færa rök fyrir því að
álverið hafi auðveldað okkur að
ráðast í virkjunarframkvæmdir
en það er líka ljóst að álverið hef-
ur ekki greitt fyrir raforkuna fullt
verð. Eini raunverulegi ávinning-
urinn af álverinu hafa verið þau
atvinnutækifæri sem það hefur
gefið.
Fyrir um fjórum árum var gerð
breyting á samningi um verð á
raforku til álversins. Þessi
breyting var gerð eftir að mikið
hafði gengið á á milli íslenskra
stjórnvalda og hins erlenda
'auðhrings. Fyrir breytinguna
greiddi álverið svo smánarlágt
verð fyrir raforkuna, að jafnvel
hörðustu stuðningsmenn fyrir-
tækisins á íslandi vilja helst
gleyma því. í dag miðast orku-
verðið við heimsmarkaðsverð á
áli innan ákveðins ramma. Verð-
ið getur lægst verið 12,5 mills
fyrir hverja kílóvattstund, en eitt
mills er einn þúsundasti úr
Bandaríkjadollar. Hæst getur
verðið orðið 18 mills.
Sjaldan greitt
toppverð
Samkvæmt upplýsingum Arn-
ar Marinóssonar hjá Landsvirkj-
un hefur verðið aðeins á fjórum
ársfjórðungum farið upp í topp, á
þeim fjórum árum sem nýi samn-
ingurinn hefur verið í gildi. Það
var á fyrstu tveimur ársfjórðung-
um þessa árs og síðustu tveimur á
síðasta ári. Á árinu 1985 greiddi
álverið að meðaltali 12,5 mills,
1986 12,6 mills og á árinu 1987
greiddi það að meðaltali 13,5
mills. Framleiðslukostnaður
Landsvirkjunar á hverja kílóvatt-
stund á síðasta ári var hins vegar
24 mills, þegar allur kostnaður
fyrirtækisins hefur verið tekinn
inn í myndina. Hagnaður Lands-
virkjunar af orkusölu til álversins
á síðasta ári var 1,09 miljarðar
króna.
Þegar íslensk stjórnvöld áttu í
stríði við svissneska auðhringinn,
var Hjörleifur Guttormsson,
þingmaður Alþýðubandalagsins,
iðnaðarráðherra. Hann sagði
Þjóðviljanum að þrátt fyrir þær
breytingar sem gerðar hefðu ver-
ið á verðlagningu raforku til ál-
versins væri það verð sem álverið
greiddi með því lægsta sem
þekktist. Sams konar samningar
úti í heimi væru að vísu af mis-
jöfnum toga, þar sem rekstur raf-
orkuvera og iðnaðarvera væri að-
skilinn. Þegar þessir hlutir væru
ræddir væri mikilvægt að fram
færi víðtækur samanburður á að-
stæðum á milli landa. Alkan ál-
fyrirtækið í Kanada ætti til dæmis
sjálft nokkur raforkuver, þannig
að verð á raforku væri einungis
bókhaldsatriði hjá því og við gæt-
um ekki borið okkur saman við
slíkt.
Hjörleifur sagði að þegar þessi
mál hefðu verið skoðuð í hans
ráðherratíð, hefði verið greint á
milli skyldra og óskyldra aðila
hvað varðar eignarhald á raf-
orkuverum og iðnverum. Þetta
hefði ekki verið gert með
fullnægjandi hætti síðan. Sá hátt-
ur sem hafður hefði verið á, að
selja orkuna einangrað án þess að
að íslendingar ættu í iðnverun-
um, væri rangur. Núna teldu
menn sig vera að keppa við Kana-
da og Ástralíu og fleiri um verð á
raforku en það væri ósköp ein-
faldlega rangt að líta á eitthvert
heimsmarkaðsverð á raforku í
þessum efnum. Skoða yrði dæm-
ið í heild, þ.e. stóriðjuna og ork-
uframleiðsluna.
Að mati Hjörleifs geta íslend-
ingar sjálfir tvímælalaust komið
upp orkufrekum iðnaði. Það
hefðu ekki farið fram sjálfstæðar
athuganir í þeim efnum frá því
Alþýðubandalagið fór með iðn-
aðarráðuneytið. Til að þetta
mætti verða þyrfti að vera til
þekking í landinu varðandi orku-
frekan iðanað. Aðilar ættu að
vera í því að vinna upp þessa
þekkingu og við ættum að byggja
fjárfestingar á þeirri vinnu. „Mér
finnst allt of lítið gert í því að
standa fyrir öflugri þróunar- og
rannsóknarstarfsemi bæði hvað
varðar þann iðnað sem fyrir er í
landinu og varðandi nýjan iðn-
að,“ sagði Hjörleifur. Menn væru
algerlega háðir því að að erlendir
fjárfestingaraðilar sæju sér hag í
því að reisa hér stóriðju.
Hjörleifur benti á að verðgildi
samningsins við álverið hefði
rýrnað um 430 miljónir króna á
árunum 1985-1987, vegna þess
að engin verðtrygging væri á
í BRENNIDEPLI
samningnsrammanum. Það væri
hins vegar eitt af því sem
nauðsynlegt væri að hafa í ramm-
anum, ef menn ætluðu að hagnast
á því að selja stóriðju raforku.
Hann hefði enga trú á því að
menn yrðu ríkir af því að selja
raforkuna hráa. Þá sagði Hjör-
leifur að því hefði verið haldið
fram að stóriðja væri allt of flókið
mál og sá heimur þar sem verslað
væri með afurðir hennar væri of
lokaður til þess að íslendingar
ættu einhverja möguleika á þeim
vettvangi. Þetta sagði Hjörleifur
að væri ekki rétt.
Engin stóriðja,
ekkert virkjað
Jón Sigurðsson iðnaðarráð-
herra hefur viðrað hugmyndir
sínar um stórfelldar stóriðju-
framkvæmdir í náinni framtíð.
Þjóðviljinn átti stutt viðtal við
ráðherrann um þessi mál:
Nú eru uppi hugmyndir um
stóriðju og þú ert nýkominn af
fundum úti á landi þar sem þú
reifaðir hugmyndir um stóriðju á
Austur- eða Norðurlandi. í Ijósi
mögulegrar aukningar á stóriðju-
verum hér á landi, þarf þá ekki
annaðhvort að endurskoða raf-
orkuverð eða skoða möguleika
íslendinga sjálfra á að koma áfót
stóriðju?
„Þetta er náttúrlega stórt mál
sem hér er hreyft. Ég hef á nokkr-
um fundum á Norðurlandi og
Austurlandi og með hluta verka-
lýðshreyfingarinnar hér í Reykja-
vík, reifað hugmyndir um virkj-
anir og iðnaðaráform þeim
tengd. Það er Ijóst að ef ekki
kemur til nýr orkufrekur iðnaður
þá er engin þörf fyrir frekari
virkjanir fyrr en eftir aldamót. Ef
við finnum þörf til að treysta
undirstöður atvinnu í landinu
hljótum við að horfa til orkulind-
anna.
Þetta eru ákaflega fjárfrekar
framkvæmdir og þær koma í stór-
um skömmtum. Ekki af því við
viljum það, heldur vegna þess að
tæknin er þannig. Það sem er
langsamlega hagstæðast fjárhags-
lega í stóriðju um þessar mundir
og fyrirsjáanlega um næstu ár og
áratugi, eftir því sem þeir menn
telja sem hafa kannað markaðs-
möguleikana, er áliðjan.
Tæknin er þannig núna að ef
gæta á fyllstu hagkvæmni og fylls-
tu umhverfisverndarsjónarmiða,
þarf mjög stórar og dýrar verks-
miðjur sem geta framleitt 180-
200 þúsund tonn á ári, eða ef
hægt er að bæta við stærri verk-
smiðjur eins og í Straumsvík, þar
sem verið er að tala um 120 þús-
und tonna viðbót. Þetta þýðir að
það þarf að stórauka raforku-
framleiðsluna. Með þessu er ég
aðeins að vekja athygli á því að ef
við viljum beisla orkuna í
fallvötnunum, verðum við líka að
tryggja markaðinn fyrir orkuna.
Það gerum við eingöngu með
samningum við erlenda sam-
starfsaðila um orkufrekan iðnað.
Ég held að það sé óskynsam-
legt fyrir okkur að fara út í þetta
sjálfir. Ég held að við eigum að
freista þess að fá erlent áhættufé í
fjármagnskostnaðinn við verk-
smiðjurnar, sem er afar hár.
Svona verksmiðja kostar nokkra
tugi miljarða. Við þurfum líka að
fjármagna orkuverin og ég held
að þar eigum við að halda okkur
við regluna um íslenskt eignar-
hald og fjármögnum þau með
lántökum fyrir reikning íslenska
ríkisins eða Landsvirkjunar og fé
sem losnar úr rekstri þessara fyr-
irtækja. En auðvitað er forsend-
an fyrir því að taka slík lán að
maður endurheimti þau með
orkusölu og út á það gengur nátt-
úrlega málið, að hafa tryggt sig
sæmilega fyrir slíkar stórfram-
kvæmdir og það hefur skort á
meðBlöndu. Við verðum bara að
játa að við erum ekki búnir að
selja þá orku sem hún getur fram-
leitt þegar henni verður lokið.
Enda hefur framkvæmdatími
orðið úr hófi fram langur og þar
af leiðandi kostnaður hækkað.
Ég held að það blandist engum
hugur um, sem vill skoða þetta,
að á tímum aflatakmarkana og
atvinnuleysis eða hættu á því,
verðum við að hugsa stórt í þess-
um efnum. Við verðum líka að
hugsa hvernig við getum sætt
byggðasjónarmið í þessu máli.
Ég held að við getum eingöngu
gert þetta með því að stíga það
skref að stækka í Straumsvík, ef
við fáum samninga um það, cg
ákveða að næsta stórvirkjun,
þegar búið er að sjá um orku í
þetta iðjuver, verði utan suðvest-
ursvæðisins og næsta stóriðjuver
sem við gerum samninga um,
hvernig sem þeir verða, verði það
líka.
Þetta er mjög stórt viðfangs-
efni og við eigum ekki bara við
sjálfa okkur í því, við verðum að
ná samningum við aðra til þess,
hvernig sem við stöndum að því.
Frumforsenda er auðvitað að það
hafi tekist samstaða um það í
stjórn landsins og á Alþingi og
reyndar tel ég að byggðasátt sé
mjög mikilvæg í málinu. Þetta er
það sem ég vil vinna að. Þetta er
engin allsherjarlausn en þetta er
hins vegar mjög mikilvægt. Þegar
maður gáir að því að 1 tonn af áli í
útflutningi leggur álíka mikið í
þjóðarbúið og 1 tonn af þorski
upp úr sjó, þá er hægt að sjá hvað
munar um 100 þúsund tonna ál-
ver f okkar búskap. Og það eru
bara blindir menn sem ekki sjá að
þetta er eitt af því sem við hljót-
um að horfa til.“
Ef við mönnum
okkur upp
Pegar horft er til þess að fram-
leiðslukostnaður á raforku er
hœrri en það sem álverið borgar
hœst í dag, verðum við þá ekki að
fá tryggingu fyrir því að fá hœrra
verðfyrir raforkuna?
„Jú, en að sjálfsögðu verðum
við fyrst og fremst að horfa raun-
sætt á málið og skoða hver er
framleiðslukostnaðurinn á jaðr-
inum í okkar raforkukerfi. Hvað
getum við fengið á markaðnum
fyrir hana? Þetta er ekki spurning
um hvað við verðum að fá, heldur
hvað er raunsætt að reikna með
og hvort dæmið gangi þá upp. Ég
er á þeirri skoðun að það geti
gengið upp og það eru skýr
ákvæði um það í lögum að samn-
ingar um orkusölu til stóriðju
megi ekki hækka orkuverð til al-
mennings. Þeirra sjónarmiða
verður að sjálfsögðu gætt í samn-
ingum. En ég vil ekki nefna
neinar tölur eða flétta þetta inní
neitt net staðhæfinga sem fram
« hafa komið í yfirlýsingum manna
í fjölmiðlum og víða.
Ég segi það eitt, að það er mjög
nauðsynlegt til að ná góðum
samningum, að það myndist um
það almennt samkomulag að það
eigi að fara þessa leið og að fram-
kvæmdavaldið fái umboð frá
þinginu til að vinna að slíkum
málum og hafi til þess nægilegt
svigrúm, sem er forsenda þess að
góðir samningar með gagn-
kvæmum hagsmunum geti náðst.
Umboðslausir menn geta aldrei
samið þannig að gagn sé að.“
Ertu bjartsýnn á að fá aðila til
frekari stóriðju eftir að Straums-
vík hefur verið stœkkuð?
„ Já, ég er b j artsýnn á það ef við
mönnum okkur upp og gerum
upp hug okkar í málinu, skil-
greinum umboð handa fram-
kvæmdavaldinu til að ganga í
málið.“ -hmp
Á árinul985greiddi álverið að meðaltali 12,5 mills, 198612,6 mills og
á árinu 1987greiddiþað að meðaltali 13,5 mills. Framleiðslukostnað-
ur Landsvirkjunar á hverja kílóvattstund á síðasta ári var hins vegar24
mills
Fimmtudagur 21. september 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3