Þjóðviljinn - 22.09.1989, Blaðsíða 16

Af hverju heitir Seðlabankinn
ekki Krummaskuö?
Hvað heita holtin og hæðirnar, mýrarnar og móarnir sem höfuðborgin
hefur falið innan um mannvirki sín?
svo vitanlega veitingasalir af
ýmsu tagi, fyrirlestrasalir og
margvísleg þjónusta. Þar sem sú
álma, þar sem fjármálaráðuneyt-
ið var til húsa (það flutti ekki
endanlega fyrr en í sumar), er
ekki enn komin í-notkun, er nú
gengið úr anddyrinu í tvær áttir,
og kemur þá í ljós tilgangur litlu
pýramídanna: þeir lýsa upp.þessa
ganga og rúllustiga. . 1
Tvær leiðir
Úr þessum forsal eru þannig
tvær leiðir að sfingsinum, sem
horfir á þetta allt með sömu dul-
ráðu augum og áður. Önnur
liggur til hægri og kemur upp þar
sem áður var aðalinngangur
safnsins á syðri álmitnni miðri:
geta menn |>ar farið gámalkunna
og hefðbundna leið gegnum sýn-
ingarsalina, framhjá stiganum
þar sem Sigurgyðjan frá Samo-
þrake trónir, upp í „Ianga salinn"
meðfram Signu, eða niður, fram
hjá Venus frá Miló og niður í
hvelfinguna að sfingsinum. Hin
leiðin liggur hins vegar beint
áfram og inn í „undirheimaver-
öldina" með leifunum af kastala
Filipusar Ágústusar frá því um
1200. Þar ganga menn á þeim
stað sem áður var botn síkisins og
horfa upp eftir múrunum: þótt
ekki séu eftir nema undirstöðurn-
ar eru þeir samt sjö metra háir.
Tvær hliðar kastalans eru varð-
veittar í hvelfingunni, og er
gengið fram hjá þeim og síðan í
gegnum múrinn fram hjá undir-
stöðum hins sívala kastalaturns,
og þá er komið inn í gotneskan sal
sem talinn er vera frá dögum
Lúðvíks helga. Á þessari leið sér
maður skyndilega opnast dyr of-
arlega í vegg til hliðar við múrinn,
og blasir þar sfingsinn við.
Endurskipu-
lagning
En þessi leið liggur einnig upp í
efri hæðirnar í byggingunni um-
hverfis „Ferhyrnda garðinn". Þar
er röð af sýningarsölum sem búið
er að endurskipuleggja, en það er
fyrsti liðurinn í mjög umfangs-
mikilli endurskipulagningu sýn-
ingarsalanna yfirleitt. Hafa þessir
salir að geyma franska málaralist
frá miðöldum ogfram á 17. öld og
er lýsingin þar einkum mjög hag-
anlega gerð, en auk þess hafa
orðið þær breytingar frá því sem
áður var, að nú eru sýnd fjölmörg
málverk, sem áður voru í
geymslum safnsins, ekki síst
nokkur mjög stór verk, sem
menn hafa ekki haft mikinn
smekk fyrir að undanförnu en
þörf er á að endurmeta. Fær mað-
ur við þetta talsvert aðra hug-
mynd um þróun franskrar málar-
alistar en maður hafði áður. Við
þetta bætist, að skipuleggjendur'
safnsins hafa leyft sér að hafa
þarna glugga sem almenningur
hafði engan aðgang að áður og
birtist þar alveg nýtt útsýni yfir
höllina og umhverfi hennar.
En þótt hér hafi verið unnið
mikið starf, er þetta aðeins fyrsti
áfanginn. Nú er eftir að ganga frá
nyrðri álmunni, þar sem fjármál-
aráðuneytið var til húsa, og taka
hana í notkun: eiga þar að vera
bæði sýningarsalir og húsnæði
fyrir bókasafn. Og svo er eftir að
Ijúka endurskipulagningu sýn-
ingarsalanna í heild. Gert er ráð
fyrir að þetta verk taki nokkur ár
í viðbót, og er því spáð að næstu
áföngum verði lokið 1992 og
1993, en öllu verkinu ekki fyrr en
1997. Safngestir hafa samt nóg að
skoða í bili, og fleiri geta einnig
þegar tekið til óspilltra málanna:
það er liður í þessari nýsköpun
Louvre-safusins, að rannsókna-
stofur þess hafa fengið fullkomn-
ari tæknibúnað en nokkrar slíkar
stofnanir annars staðar í heimin-
um, og er nú farið að rannsaka
ýmis tæknileg leyndarmál lista-
manna á fyrri tíð.
e.m.j.
Þegar ég var að komast á þann
aldur um 1960 að fá áhuga á
þeim deildum jarðar sem voru
utan seilingarfæris bjó ég við of-
anverðan Laugaveg. Útsýni mitt
takmarkaðist þar við samfellda
húsaröð sem náði nokkurn veg-
inn hringinn upp Hverfisgötu og
Laugaveg frá Hlemmi að Höfða-
túninu þar sem Fíladelfíusöfnuð-
urinn reisti síðan stórhýsi, beygði
svo niður með Skúlagötu þar
sem bæjarblokkirnar voru og hin-
ar blokkirnar, sveigði loks til
suðurs eftir Rauðarárstíg uns
hringurinn lokaðist við Hlemm.
Skúlagötublokkirnar girtu fyrir
sjávar- og fjallasýn til norðurs en
sunnan í móti voru Holtin, heldur
óyndislegt atvinnuhverfi sem
maður átti ekkert erindi inn í
nema þegar maður fór upp á
Framvöll og kom við í leiðinni og
sníkti vínarbrauðsenda í brauð-
gerð Mjólkursamsölunnar. Mað-
ur kunni skil á götum í æ stærri
radíus út frá heimili sínu og svo
fór maður að heyra um fjarlæga
staði eins og Vogahverfið sem
sogaði til sín æ fleiri kunningja,
enda var það breiðholt þess tíma.
Nafnlaust
landslag
Á sumrin fóru sumir í sveit og
þar var allt fullt af örnefnum,
hver mishæð í landslaginu átti sér
nafn. Þetta var alger andstæða
borgarlífsins sem ég ólst upp í.
Þar voru engin örnefni, bara
götuheiti og númer. Að vísu var
til stórt hús niðri við sjó sem við
strákarnir þorðum ekki að nálg-
ast vegna reimleika og hét Höfði
og örfá önnur hús áttu sér nöfn,
svo sem Norðurpóllinn þar sem
Hverfisgatan hverfur inn í Lauga-
veginn og húsið að Rauðará sem
frímúrararnir eru búnir að múra
yfir fyrir löngu.
Einhvern veginn hugsuðum
við strákarnir lítið út í þennan
skort á örnefnum, slík kennileiti
heyrðu sveitinni til. Við höfðum
nóg að gera að fylgjast með vaxt-
arverkjum borgarinnar sem voru
ekki síður átakanlegir en þeir
sem hrjáðu okkur sjálfa.
Löngu seinna fóru þær hugsan-
ir að leita á mig að áður en öll
þessi hús urðu til hafi verið lands-
lag á þessu nesi sem borgin hefur
hægt og bítandi verið að þekja.
Borgaryfirvöld höfðu raunar
tekið upp þann leiða sið að breiða
yfir þessi gömlu kennileiti með
því að gefa þeim ný nöfn eins og
þegar Klambratún breyttist í
Miklatún.
Á þessu má sjá að við þessir
vesalingar sem erum bornir og
barnfæddir Reykvíkingar og
eigum okkur engar minningar um
fjöll og dali í fjarlægri sveit þar
sem alltaf var sól, við máttum
þola það að vera sviptir lands-
laginu sem við uxum upp úr. Og
það sem ekki var hægt að byggja
yfir fékk ný nöfn.
■ Þar sem háir
hólar...
En nú getum við tekið gleði
okkar að nýju því Örn og Örlygur
hafa gefið út heilan fjögurra
binda bókaflokk um Reykjavík
og í Iokabindinu sem er nýkomið
út er ma. að finna loftmyndir af
öllu höfuðborgarlandinu þar sem
merkt eru inn á eldri og yngri ör-
nefni, bæjaheiti og önnur kenni-
leiti. Nú get ég fræðst um það að
þar sem áður stóð hin illræmda
Höfðaborg hét þar áður Rauðar-
ármýri og að skammt þar frá - þar
sem er íþróttasvæði Ármanns -
hafa einhvern tíma verið mó-
grafir því þar heitir Rauðarár-
grafir. Svo sé ég líka að á Hlemmi
hefur áður fyrr verið vatnsþró og
margt tleira ma iesa út úr þessum
loftmyndum.
Ég hafði ekki síður gaman af að
rýna í myndir af hverfinu sem ég
bý í núna, Bakkahverfi í
Breiðholti. Það stendur reyndar
á Móholti og sunnan undir því
holti var Grafarmýri en Lamba-
stekkur norðan til. Og hólarnir
sem ég gekk stundum á þegar ég
var einn af frumbyggjum
Breiðholts og Hólahverfið var
enn á teikniborðinu, þeir heita
Hvarfshólar. Ég heyrði það haft
eftir Magnúsi heitnum Kjart-
anssyni að af þeim hólum hefði
verið mest víðsýni innan borg-
armarkanna, þaðan sást allur
Reykjanesfjallgarðurinn og
-skaginn, Snæfellsnesið, Esjan og
önnur fjöll til norðurs, upp í Mos-
fellssveit og austur í Hengil og
Hellisheiði. Nú sést bara inn um
næsta eldhúsglugga.
Sem leiðir hugann að því að
framar í þessu sama lokabindi er
að finna svonefndar panorama-
myndir af fjallahringnum sem
umkringir borgina, að Snæfells-
nesinu frátöldu. Þar er hver tind-
ur nafngreindur, allt frá Geir-
mundartindi í Ákrafjalli suður
undir Keili (sem þó er ekki hafð-
ur með af einhverjum ástæðum).
Mér sýnist myndirnar vera teknar
úr Hallgrímskirkju og því er til-
valið að fara með bókina þangað
upp og nota hana sem útsýnis-
skífu.
Vaxtarverkirnir
kortlagðir
í bókinni. er líka hægt að fylgj-
ast með áðurnefndum vaxtar-
verkjum höfuðborgarinnar. Þar
eru birt kort, uppdrættir og
myndir frá hinum ýmsu tímum í
sögu borgarinnar, allt frá árinu
1715 þegar Hans Hoffgaard kapt-
einn á íslandsförum teiknaði
uppdrætti af Reykjavík og 20
öðrum höfnum hérlendis. Á
þessum myndum má sjá þróun
byggðarinnar í Kvosinni. Forv-
itnilegast er þó að bera saman
myndir af bæjarhlutum sem tekn-
ar eru fyrir eða í stríðinu annars
vegar og hins vegar meðan bókin
var í vinnslu. Þær myndir sýna vel
hversu stórstígar breytingarnar
hafa verið á borginni á til þess að
gera skömmum tíma.
Loks er í bókinni rakin saga
byggðar í Reykjavík frá tímum
Ingólfs og Hallveigar fram á okk-
ar daga. Og þar er einnig kafli
með myndum af skreytingum
sem finna má á mörgum eldri
húsum í miðborginni.
Eins og áður sagði er þetta lok-
abindið í bókaflokki sem ber
samheitið Reykjavík - Sögustað-
ur við Sund. Fyrstu þrjú bindin
eru uppflettirit þar sem fræðast
má um götur, hús, bæjarhluta og
forn kennileiti sem raðað er upp í
stafrófsröð. Eru þau bindi eftir
Pál Líndal. Þetta síðasta bindi er
hins vegar eftir Einar S. Arnalds
og er það eins konar lykill að hin-
um þremur.
Það var ekki ætlunin að skrifa
gagnrýni um bókina heldur að-
eins að vekja athygli á henni þvf
það er fengur að henni fyrir þá
sem áhuga hafa á fortíð og nútíð
Reykjavíkur. Og þótt hún svari
mörgum spurningum vakna líka
aðrar, svo sem eins og þessi:
Af hverju heitir Seðlabanka-
húsið ekki eftir örnefninu sem
næst því er - Krummaskuð?
-)>H
16 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 22. september 1989