Þjóðviljinn - 26.09.1989, Page 4
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Friðarverðlaun
til forsetans
í fyrri viku geröust þau tíðindi, aö Vigdís Finnbogadóttir
forseti íslands var sæmd friðarverðlaunum frá stofnuninni
Together for Peace Foundation. Tvær merkiskonur aðrar
eru sæmdar verðlaunum þessum, þær Nancy Reagan
fyrrum forsetafrú og Raísa Gorbatsjova forsetafrú í Sovét-
ríkjunum. Þegar verðlaunin voru afhent tengdi frú Fanfani,
fulltrúi þeirra sem verðlaunin veita, þau ekki síst við leiðtoga-
fundinn í Reykjavík 1986 en með þeim fundi hefði hafist nýtt
tímabil í samskiptum austurs og vesturs og friðarþróun í
heiminum.
Ætla mætti að hér hefðu þau tíðindi gerst sem eru fyrir-
varalaust talin jákvæð og uppörvandi og ekki efni í deilur. En
nú er ekki því að heilsa. Ástæðan er sú að í fyrri viku birti
Morgunblaðið leiðarastúf þar sem lagt er út af þessari verð-
launaveitingu á mjög ósmekklegan hátt. Þar segir:
„Vigdís Finnbogadóttir fær að sjálfsögðu verðlaunin
vegna þess að hún er forseti íslands, ríkis sem er aðili að
Atlantshafsbandalaginu (NATO). Með aðild sinni að banda-
laginu hafa íslendingar lagt sinn skerf af mörkum til sam-
starfs ríkja í öflugustu friðarhreyfingu , sem hefur verið kom-
ið á fót.“
Málgagni utanríkisráðherra, Alþýðublaðinu, fór sem
fleirum: því blöskraði þessi túlkun. í leiðarastúf sagði blaðið
að nær væri Morgunblaðinu að biðja forsetann afsökunar á
þessari klausu því blaðið hefði „látið að því liggja að mál-
flutningur forsetans sé ekki sjálfstætt framlag hennar til
eflingar friðar á jörðunni. “ En Morgunblaðið vísar því frá sér
með nokkru yfirlæti í nýjum leiðarastúf um helgina að
eitthvað sé við túlkun þess að athuga og ítrekar þann skiln-
ing að forsetinn fái verðlaun í viðurkenningarskyni fyrir þá
utanríkisstefnu sem byggir á aðiid að Nató. „Vér einir vitum“
stendur þar.
Þetta væri allt hlægilegt ef það væri ekki ógn dapurlegt um
leið. í fyrsta lagi er það meira en skrýtin kenning að telja að
Gorbatsjov og Reagan hafi valið (sland að fundarstað vegna
þess að íslendingar voru góðir strákar í Nató. (Nýjar fregnir í
Morgunblaðinu greina reyndar frá því, að trú bandarísku
forsetahjónanna á stjörnuspár hafi ráðið miklu um það.) í
annan stað: eigum við að halda áfram túlkuninni og segja að
ef Vigdís forseti fær friðarverðlaun sem í raun eru verðlaun til
íslenska ríkisins fyrir að vera í friðarbandalaginu Nató - fær
Raísa forsetafrú þá hliðstæð verðlaun í viðurkenningarskyni
fyrir að hennar ríki hefur forystu fyrir Varsjárbandalaginu -
sem hlýtur þá að vera friðargæslufélag líka?
Það er hlægilegt hve langt Morgunblaðið er enn reiðubúið
að ganga til að minna í tíma og ótíma á þá eftirlætiskenningu
sína að Nató sé mesta friðarhreyfing í heiminum. Og þetta
upphlaup núna síðast verður vart skýrt með öðru en því, að
leiðarahöfundur blaðsins sé undarlegum harmi sleginn yfir
því að sú friðarþróun sem var að hefjast á Reykjavíkurfund-
inum 1986 sé með einum og öðrum hætti að grafa undan
þeim forsendum sem hernaðarbandalögin tvö hafa vísað til
sér og vígbúnaði sínum til réttlætingar. Enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst hefur varð einhverjum að orði þegar búið
var að kippa andskotanum út úr sálmabók íslensku þjóðkir-
kjunnar.
En það er dapurlegt að með þessum útleggingum sínum
gerir Morgunblaðið í raun lítið úr framgöngu Vigdísar forseta
á alþjóðlegum vettvangi - bæði þegar hún var æðstur
gestgjafi leiðtogafundarins fyrir þrem árum og þegar hún
hefur með öðrum hætti lagt því frumkvæði lið sem stuðlar að
menningarlegri og friðsamlegri sambúð þjóða. Það er gert
lítið úr forsetaembættinu sem einskonar vélrænu viðhengi
við utanríkisstefnu misviturra ríkisstjórna. Og það er líka gert
lítið úr okkur öllum sem fannst að þjóðin öll, með Vigdísi í
broddi fylkingar, væri gestgjafi mestu valdamanna heims
fyrir þrem árum - hvað sem mönnum annars fannst um eðli
og atferli hernaðarbandalaga.
KLIPPT OG SKORIÐ
Ustastefoa^\)ýð«-
„„..dalagstasfehn
ut í nafiw «kisu
ban
B.HErlAJJZB
Tveggja heiöurs-
höfunda saknað
Nýlega gaf menntamálaráðu-
neytið út bækling á ensku, um
þrjátíu síður, og er hann ætlaður
til kynningar á íslenskum bók-
menntum erlendis. Þar fara fyrst
nokkrar greinar en aftast í bækl-
ingnum er listi yfir nokkra helstu
rithöfunda og skáld á hverju
tímabili íslenskrar bókmennta-
sögu og segir reyndar ekki annað
af þeim en nöfn þeirra eru nefnd.
Nú ber það til tíðinda að tveir
höfundar í heiðurslaunaflokki al-
þingis, þeir Guðmundur Daníels-
son og Indriði G. Þorsteinsson
eru ekki á þeim lista og hefur
þetta orðið að hitamáli, fyrst í
Tímanum og svo Morgunblað-
inu.
Að vísu tekur Guðmundur
Daníelsson þessari uppákomu
með gamansemi: hann segir á þá
leið í stuttu viðtali við Morgun-
blaðið að líklega hafi stórmenni
eins og þeir Indriði ekki komist
fyrir í svo litlu kveri og væntan-
Iega verði gefið út sérstakt kver
um þá síðar. Indriði G. Þorsteins-
son er aftur á móti öllu myrkari í
máli: honum þykir þetta nafna-
mál svo stórt að hann slær því
fram í viðtali að hér sé í fyrsta lagi
út gefin á bæklingi „stefna Al-
þýðubandalagsins í listum". Og í
öðru lagi segir Indriði að engu sé
líkara en sjálft einræðið illt og
grimmt sem sé nú á hröðum flótta
úr kommúnistaríkjunum hafi
leitað hingað til íslands og sest að
í bókmenntabæklingi Svavars
menntamálaráðherra.
Það er ekki lengi verið að gifta
hana Möngu.
Má nú klippari áður en Iengra
er haldið trufla svolítið þennan
harmleik: það er ekki lengi gert
að finna þriðja skáldið úr
„heiðurslaunaflokki Alþingis"
sem vantar á fyrrgreindan lista -
sem vissulega er gloppóttur. En
það er nafn hins ágæta skálds
Jóns Helgasonar. Og verður erf-
itt að flokka hann með þeim
„borgaralegu" skáldum sem Ind-
riði G. heldur að kommar alls-
konar vilji þegja í hel.
Annars lítur sú röksemda-
færsla, að í bæklingnum hafi
kommar fylkt sér gegn „borgara-
legum“ höfundum, út á þessa
leið, eins og Morgunblaðið mat-
reiðir hana eftir Tímanum: „í
dagblaðinu Tímanum á laugar-
daginn kom fram að í nýju riti
menntamálaráðuneytisins á
ensku til kynningar á íslenskum
bókmenntum, sé hlutur borgara-
legra rithöfunda fyrir borð bor-
inn og meira gert úr hlut vinstri-
sinnaðra rithöfunda. Til dæmis sé
hvergi getið í ritinu tveggja höf-
unda sem eru í heiðurslauna-
flokki Alþingis, Guðmundar
Daníelssonar og Indriða G. Þor-'
steinssonar, og aðeins lítillega
minnst á látna öndvegishöfunda
eins og Tómas Guðmundsson,
Guðmund G. Hagalín og Gunnar
Gunnarsson.“
Lítið lagðist fyrir kappana á
Morgunblaðinu að þurfa að láta
Tímann miðla sér þessari visku.
En hvað um það: hér er um ásak-
anir að ræða sem eru gjörsamlega
út í hött og lengra en það. Og ekki
bara vegna þess sem fyrr segir um
listann sem á vantar Indriða,
Guðmund og Jón Helgason.
Ekki niðursoðin
bókmenntasaga
Það er reyndar alveg rétt, að
það er aðeins lftillega minnst á
Tómas, Hagalín og Gunnar
Gunnarsson í greinum í marg-
nefndu kynningarkveri. Réttara
sagt: það er ekkert um þá fjallað,
þeir eru barasta nefndir á nafn.
En svo er og um ótal höfunda
aðra - og kemur það ekki málinu
við hvort þeir eru „borgaralegir“
eða andborgaralegir eða hvar
annarsstaðar menn vilja raða
þeim undir bókmenntasólunni.
Það er heldur ekkert fjallað um
Þórberg Þórðarson, Jóhannes úr
Kötlum eða Guðmund Böðvars-
son í þessu kveri. Það er minnst á
Ólaf Jóhann Sigurðsson í einni
setningu. Það er hvorki fjallað
um Jón úr Vör né Matthías Jo-
hannessen, hvorki um Stein
Steinarr né Hannes Sigfússon.
Vangaveltur um að mönnum
sé gert í kveri þessu hátt eða lágt
undir höfði eftir einhverjum pól-
itískum lit ná því hvergi fótfestu.
Blátt áfram vegna þess að höf-
undar ritsins eru bersýnilega ekki
að gera minnstu tilraun til þess að
sjóða niður íslenska bókmennta-
sögu á svosem 30 blaðsíðum. í
kverinu er ein grein um fornbók-
menntir okkar, önnur um Hall-
dór Laxness og tvær fjalla mestan
part um umbrot í íslenskri skáld-
sagnagerð á seinni áratugum,
hefð og módernisma og það allt.
Síðan er örstutt grein um barna-
bókmenntir. Þetta þýðir m.a. að
þjóðskáld 19. aldar eru ekki á
dagskrá, heldur ekki neitt að ráði
íslenskar bókmenntir á fyrri hluta
okkar aldar (nema Halldór Lax-
ness), leikritagerð er sleppt,
ljóðagerð er mjög víkjandi fyrir
prósa, og það sem sagt er um
skáldsagnagerð lýtur mest að
þeim sem hafa sagt skilið við
raunsæishefðina eða beinlínis ris-
ið gegn henni.
Fleiri leiðir,
vitanlega
Það hefur vafalaust verið alveg
rétt hjá aðstandendum þessa
bæklings að hafna því fyrirfram
að reyna að sjóða niður bók-
menntasöguna í þetta litla pláss
sem þeir höfðu og kæfa allt í
skylduupptalningum á öllum
þeim mætu höfundum sem við
sögu hafa komið. Þar með er vit-
anlega ekki sagt, að þeir hafi val-
ið hina einu réttu leið til að minna
útlenda aðila á íslenskar bók-
menntir - að sjálfsögðu er hægt
að nálgast það verkefni á margan
annan hátt en hér hefur verið
gerður. Nýjungar andspænis hefð
- þetta er vitaskuld mikið eftir-
lætisviðfangsefni hjá bókmennta-
fræðingum, en það getur verið
leiðingjarnt að einblína um of á
það. En hvað sem þvf líður: mikl-
ar rokur um það, að í þessu kynn-
ingarkveri sé rekinn skæruhern-
aður hinna rauðu gegn borgara-
legum höfundum - þær eru svona
álíka nærri sanni og ef einhverj-
um hefði dottið í hug að mikil
pólitísk hægrisveifla hefði riðið
yfir landið þegar horfið var frá
vinstrihandarakstri í umferðinni
hér um árið. AB
þJÖÐVILJINN
Síðumúla 6'108 Reykjavík
Simi: 68133
Kvöldsími:681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjóri: Árni Bergmann.
Fróttastjóri: SiguröurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guömundur
Rúnar Heiöarsson, Heimir Már Pótursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart (Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ólafurGíslason.Þorfinnurómars-
son (íþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrlfstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrif8tofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbroiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verft r lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Askriftarverð á mánuðl: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN' Þriðjudagur 26. september 1989