Þjóðviljinn - 04.10.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis og verkalýdshreyfingar
KLIPPT OG SKQRIÐ
Framb'ð
Þýskalands
Á síðustu vikum hafa þúsundir manna frá DDR, Austur-
Þýskalandi, flúið til Vestur-Þýskalands einkum um Ung-
verjaland - nú síðast var samið um að þeir sem höfðu leitað
hælast á lóð vesturþýska sendiráðsins í Prag fengju að fara
sömu leið. Austurþýskir fjölmiðlar fara nú, að því er fregnir
herma, hinum hörðustu orðum um þetta fólk. Sá reiðilestur
fær að sjálfsögðu engu um það haggað, að þessi flótta-
mannastraumur er í sjálfu sér hörð gagnrýni á ráðamenn
DDR: Ekkerteralgengaraenflóttafólkið kvartiyfirþvíað það
hafi verið orðið úrkula vonar um að umbætur í átt til blandaðs
hagkerfis, fjölhyggju og málfrelsis, sem hafa þegar breytt
mörgu í Sovétríkjunum, Ungverjalandi og Póllandi, nái til
þess ríkis sem fyrir um það bil 40 árum var gefið nafn Þýska
alþýðulýðveldisins.
Þessi framvinda mála minnir bæði á það hve ólík ríki
Austur-Evrópu eru um margt innbyrðis (og hafa lengi verið)
og svo á sérstöðu einmitt Austur-Þýskalands. Ungverjaland
og Pólland eru fyrst og síðast þjóðríki - þau eru reyndar
hvort með sínum hætti sterk áminning um að þjóðernis-
hyggja er mun sterkara afl í samfélögum en bæði marxismi
og frjálshyggja gerðu ráð fyrir. Austur-Þýskaland eða DDR
varð hinsvegar til upp úr þeirri staðreynd að sigurvegararnir í
stríðinu gegn Hitler skiptu Þýskalandi í hernámssvæði og
gátu ekki komið sér saman um pólitíska framtíð þess. DDR
hafði á lofti þá réttlætingu að þar væri verið að byggja upp
sósíalisma sem hefði ýmsa yfirburði yfir vesturþýskan kapít-
alisma. Sá málflutningur hefur fengið mjög holan hljóm, ekki
síst á síðastliðnum árum stöðnunarí austurþýsku efnahags-
lífi. Og gangi þróun i álfunni allri einkum í þá átt, að smám
saman dragi úr mun á stjórnsýslu og efnahagskerfum
austurs og vesturs, þá leiðir það af sjálfu sér að þær stoðir
rýrna verulega sem DDR hefur hvílt á.
Þessi staða útskýrir að nokkru, hvers vegna ráðamenn
DDR eru íhaldssamari en flestir aðrir í þeirra heimshluta á
það flokksræði sem við lýði hefur verið. Þeir eiga enn erfið-
ara en t.d ungverskir og pólskir kommúnistaforingjar að fóta
sig í þeirri þróun sem við tekur þegar valdseinokuninni i
sleppir.
En um leið kemur upp annað mál: ef að tilvistargrund- i
völlur DDR rýrnar, er þá endursameining Þýskalands ekki j
komin aftur á dagskrá? Það var siður fyrst eftir stríð að gjalda |
varaþjónustu þeirri hugmynd að vitaskuld ætti Þýskaland að
sameinast. Lítil alvara fylgdi svo því máli - svo lítil, að það
varð seinna viðurkenndur mælikvarði á raunsæi að viður-
kenna að þýsku ríkin væru tvö og yrðu tvö. Þetta stafaði m.a.
af því að tvískiptingin var bæði austri og vestri í hag. Sovét-
ríkin héldu herstöðvum i hjarta Evrópu, Vesturveldin eignuö-
ust í Vestur-Þýskalandi sterkan bandamann, sem var samt
sem áður ekki svo sterkur að við hann yrði ekki ráðið.
Það sem nú síðast var nefnt er ástæða fyrir því að banda-
ríska vikuritið Time kallaði á dögunum drauminn um endur-
sameiningu Þýskalands „martröð fyrir alla“. Blátt áfram
vegna þess að vesturþýskt efnahagslíf er hið öflugasta í j
Vestur-Evrópu og austurþýskt er hið afkastamesta í Austur- 1
Evrópu. Ef þessi ríki næðu saman í eitt eða tengdust í náið !
bandalag, þá mundi það ráða lögum og lofum í þeirri Evrópu
sem gerir sig líklega til að verða risaveldið þriðja. Af þessu
eru Frakkar lítt hrifnir eða Bretar, og Bandaríkjamenn eru
þegar farnar að hafa af því miklar áhyggjur hvað slík samein-
ingarþróun gæti þýtt bæði fyrir þeirra viðskiptahagsmuni í
Evrópu og fyrir framtíð Nató.
ÁB
Gleðin yfir
samkeppninni.
Það er fastur liður í guðsótta og
góðum siðum þeirra sem fyrir-
tækjum stjórna að játa trúna á
blessunarríka samkeppni. Þegar
nýir aðilar koma fram og segjast
ætla að gera allt betur en þeir sem
fyrir voru, þá er það skylda að
setja upp fallegt bros og segja:
Að sjálfsögðu fögnum við
aukinni samkeppni.
Sá sem skerst úr leik í þessu,
hann hefur brotið gegn þeirri
helgu trú, að samkeppnin sé
alltaf af hinu góða fyrir neytand-
ann. En allir eru, samkvæmt
leiksins reglum, skyldugir til að
láta sem þeir elski neytandann
ekki eins og sjálfan sig, heldur
meir en sjálfan sig.
En um leið og menn hafa lokið
því af að fara með blessunarorðin
rjúka þeir af stað í leit að skjót-
virkum ráðum til að koma
heittelskuðum keppinaut fyrir
kattarnef og lengra ef hægt er.
Indælt gosstríð.
Nú verður því ekki neitað, að
samkeppnin milli framleiðenda
og frambjóðanda þjónustu er
nokkur vörn neytandanum gegn
þeim yfirgangi sem oftast nær er
fólginn í einokuninni. Oftast nær
sögðum við, vegna þess að sam-
keppnin er tvíbent í sínum afleið-
ingum og til eru þau svið þar sem
kostir hennar verða mjög rýrir en
gallarnir þeim mun stærri.
Til dæmis að taka má það vel
vera, að neytendur geti glaðst yfir
gosstríðinu mikla sem nú er háð
milli Vifilfells og Sanitas með
harðorðum yfirlýsingum um yfir-
gang og ólöglega viðskiptahætti.
Maður verður að sönnu meir
hissa en hrifinn yfir því firna-
magni af gostegundum og pakkn-
ingum sem upp hlaðast í verslun-
um: okkur gæti jafnvel dottið í
huga að óttast að bráðum yrði
ekki pláss fyrir annað en gos í
hinum smærri búðum. En sem
sagt: allt er það í lagi svo lengi
sem þeir drepa ekki húskarla
hver fyrir öðrum, eins og Njálu-
stórveldin gerðu á sinni tíð.
Kæruleysi um
rásastríð
En aftur á móti er annað
stríð... og það er háð um útvarps-
bylgjur og sjónvarpsrásir. Ut-
varpsstöðvar deyja og rísa upp á
þriðja degi og það er verið að
halda því fram að þrjár nýjar
sjónvarpsrásir ætli senn að skera
íslenskt Ioft. Mesta alvaran sýnist
vera í áformum Sýnar hf. um
helgarsjónvarp.
Það skrýtna við þetta stríð er,
að það er eins og notendur kæri
sig kollótta um það hver aðila fær
sár eða bana. Þetta er ofur
skiljanlegt með útvarpsstöðvarn-
ar frjálsu - menn eru hættir að
gera sér rellu út af þeim, hvort
sem þeir eru sjálfir vandlætingar-
fullir menningarvitar eða popp-
vinir: Menn vita sem er, að form-
úlan fyrir þessum stöðvum öllum
verður á endanum ósköp svipuð
og má einu gilda hvort þær eru
ein eða fimm: framboðið er nóg.
Og þótt það sé í sjáifu sér ekki
slæm formúla sem Sýnarmenn
bera á borð (þeir eru að lofa
„gæðasjónvarpi" um helgar) þá
fer enginn að ræða dagskrármál
þeirrar stöðvar eða annarra í al-
vöru. Miklu heldur að menn hafi
áhuga á að fylgjast með því,
hverjir eiga hvað og hverjir eru
að kaupa hvaða menn upp og þar
fram eftir götum.
Meira af því sama
Þetta kæruleysi stafar líklega af
því, að fólk trúir ekki lengur á
það, að meira framboð og meiri
samkeppni á sviði sjónvarps leiði
til þeirrar fjölbreytni sem öll sam-
keppni lofar. Það sannast hér
sem annarsstaðar, að því meira
sem framboð er í ljósvakanum,
þeim mun meir dregur hver rásin
dám af annarri. Auk þess vitum
við að íslenskur markaður er afar
lakmarkaður: við höfum ekki trú
á því að nýjar rásir eigi eitthvað
sem heitir aflögu í íslenska dag-
skrárgerð (fyrir utan kannski
ódýra spjallþæti og spurninga-
hasar). Og við nennum því
ómögulega að hafa áhuga á því til
eða frá, hvort tvær eða fjórar rás-
ir bjóði upp á tuttugu eða fjörtíu
bandarískar meðalkvikmyndir
eða formúlulanglokur á viku.
Misskilningur um
ríkisútvarpið
Það er stundum verið að kvarta
yfir því (síðast í leiðara DV á
mánudaginn) að dagskrár einka-
stöðva ýmiskonar séu lélegri en
skyldi vegna þess að Ríkisútvarp-
ið hafi svo mikil forréttindi fram
yfir þær: bæði afnotagjöld og að-
gang að auglýsingamarkaði.
Vissulega er það mikið forskot -
og megum við heldur ekki
gleyma því að Ríkisútvarpið -
hljóðvarp og sjónvarp - hefur
líka fleiri skyldum að gegna en
einkastöðvar. Hitt er svo algjör
misskilningur, sem stundum er
haldið fram, að ef Ríkisútvarpinu
væri bannað að safna auglýsing-
um, þá mundu „frjálsu" stöðv-
arnar hressast að mun og þær
standa sig mun betur í þeirri inn-
lendu dagskrárgerð, sem allir
segjast vilja efla svo þjóðin verði
langlíf í landinu.
Við vitum af reynslunni að á
íslandi gera allir út á hverja gróð-
avon sem vettlingi geta valdið og
tíu í viðbót. Ef Ríkisútvarpið væri
rekið út af auglýsingamarkaði
gerðist þetta hér: Við mundum
borga hærri afnotagjöld og fá í
staðinn rýrari dagskrárgerð á
ríkisrásum - blátt áfram vegna
þess að það munar svo miklu um
auglýsingatekjurnar. Auglýsing-
atekjurnar mundu náttúrlega
vaxa hjá einkastöðvunum - en
þær mundu samt ekki duga til að
breyta dagskrárstefnunni að ráði
- blátt áfram vegna þess að stöðv-
unum mundi fjölga upp fyrir það
sem markaðurinn ber.
Og við sætum eftir með meiri
samkeppni - og verra útvarp og
verrasjónvarp. Af þeirri einföldu
ástæðu að menningarstarfsemi
passar ekki inn í kenningar þeirra
sem trúa því að í hlýðni við mark-
aðslögmálin sé allra meina bót.
Allra síst menningarstarfsemi á
borð við sjónvarpsrekstur fyrir
250 þúsund sálir.
ÁB.
ÞiÓÐVILIINN
Síðumúla 6 • 108 Reykjavík
Sími: 68133
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
FramkvœmdastjóriiHallurPállJónsson.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart(ljósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmars-
son (íþr.), Þröstur Haraldsson. '
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Agústsdóttir.
Simavarsia: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglý8ingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í iausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 4. október 1989