Þjóðviljinn - 04.10.1989, Blaðsíða 6

VIÐHORF
MINNING
Framhald af síðu 5
stjórnmálamenn sem afmarkað-
an og meira og minna samstæðan
hóp („sami rassinn undir þeim
öllum”, eins og sagt er). Og til
þess er vissulega ákveðin til-
hneiging hjá atvinnustjórnmála-
mönnum. En stjórnmálamenn
byrja nú yfirleitt sem baráttu-
menn fyrir einhverja hugsjón eða
hagsmuni einhvers hóps eða
stéttar. Að öðru leyti hafa þeir
kannski enga sérstaka ástæðu til
að þjóna eignamönnum, nema
þeir gjörspilltustu. Og auðvitað
eru þeir allir háðir atkvæðum
launþega. Þess vegna er til dæmis
Morgunblaðið mjög mikilvægt
fyrir stjórnmálamenn í Sjálf-
stæðisflokknum, og stærð þess og
útbreiðsla er auðvitað dæmi um
vald auðsins, vaid sem takmarkar
Iýðræðið í raun. Og við vitum
hvernig oft fer fyrir loforðunum:
staða atvinnuveganna krefst þess
osfrv. Ýmis hagsmunamál al-
þýðu, sem okkur finnast sjálf-
sögð nú, tók jafnvel áratugi að fá
samþykkt á alþingi, þingmenn
sósíalista og stundum krata báru
þessi mál upp ár eftir ár, en alltaf
voru þau felld af þeim, sem að
sögn Stefáns höfðu enga ástæðu
til að þjóna eignamönnum og
voru háðir atkvæðum launþega.
Stundum komust þessi mál ekki í
höfn fyrr en eftir harðvítug verk-
föll.
Hér var yfirleitt um að ræða
„saklausar” umbætursem stríddu
ekkert gegn lögmálum hagkerfis-
ins. En bæði íhaldsamir borgara-
legir stjórnmálamenn og um-
bótasinnaðir fulltrúar verkalýðs-
flokkanna reyna alltaf þegar allt
kemur til alls að láta hagkerfið
sem við búum við, auðvalds-
skipulagið ganga sinn gang, hvort
sem það er okkur í hag eða ekki
og hvað sem þeim annars finnst
um lögmál þess. Það er of róttækt
að ráðast til atiögu við þessi
lögmál svo að þau hætti að ráða
yfir okkur. Það er heldur ekki á
færi stjórnmálamannanna einna.
Til þess þarf samstilltan vilja
meirihluta þjóðarinnar, alþýðu-
stéttanna, því að borgarastéttin
mun að sjálfsögðu verja þjóð-
skipulagið. En auk þess er ekkert
þjóðríki einangrað. Við sjáum
það best nú með þvf að líta til
Nicaragua.
Ferskir kratar
og dauðir
Þess vegna vilja umbóta-
sinnaðir stjórnmálamenn á borð
við Oskar Lafontaine halda and-
stæðunum milli launavinnu og
auðmagns, það er andstæðum
stéttanna (og þar með fólksins
sem tilheyrir þessum stéttum), í
skefjum um leið og þeir reyna að
kljást við andstæðurnar milli auð-
magns og umhverfis (sem hvort-
tveggja er ópersónulegt). Því fara
þeir í fyrsta lagi varlega í að beita
róttækum aðgerðum, í öðru lagi
reyna þeir að beita áhrifum sín-
um í verkalýðshreyfingunni og
meðal verkalýðsstéttarinnar til
að halda henni í skefjum, í þriðja
lagi reyna þeir að beita áhrifum
sínum á ríkisvaldið og meðal
borgarastéttarinnar til að ekki
verði gengið of nærri verkalýðs-
stéttinni, og í fjórða lagi snúast
þeir flestir á sveif með borgara-
stéttinni ef upp úr sýður.
Þegar auðvaldsheimurinn
rambaði á barmi heimsstyrjaldar
fyrir tæpum átta áratugum var
Lenín í forsvari fyrir þeim sem
vildu að verkalýðsstéttin hafnaði
þátttöku í stríðinu og sneri afli
sínu þess í stað gegn því þjóð-
skipulagi, sem að þeirra mati
ógnaði heimsfriðnum, og valda-
mönnum þess. Það var ágreining-
ur um það sem gerði útslagið um
klofning verkalýðshreyfingar-
innar milli kommúnista og sósíal-
demókrata. Þeir síðarnefndu
gengu í stríðsbandalag með
borgarastéttinni hver í sínu landi.
Þessa er þeim óhætt að minnast
sem setja Lenín á bás með Hitler.
Osló í lok september 1989
Einar Ólafsson
Eggert Þorbjamarson
Fæddur 26. september 1911 - Dáinn 26. september 1989
Eggert Þorbjarnarson andaðist
26. september sl. Það var raunar
á afmælisdaginn hans að þessi
ötuli baráttumaður kvaddi þenn-
an heim, því hann var fæddur 26.
september 1911 í Vatnsfirði við
ísafjarðardjúp. Foreldrar hans
voru Þorbjörn Eggertsson sjó-
maður í Bolungarvík og konu
hans Rósa Aradóttur og ef raktar
væru ættir hennar kæmi sá ágæti
maður Jón skáld á Bægisá Þor-
láksson við sögu.
Eggert varð ungur hrifinn af
hugsjónum sósíalismans og fékk
oft að kenna á því hvað baráttan
fyrir þeirri hugsjón kostar. Hann
gekk í Menntaskólann á Akur-
eyri en var brátt (1930) rekinn úr
honum er Jónas frá Hriflu hóf of-
sóknir sínar gegn róttækum sósí-
alistum. Ásgeir Blöndal Magnús-
son fór sömu leiðina fyrir grein
sem hann skrifaði í Rétt. Ég held
að Sigurður skólameistari hafi
liðið undir því alla ævi að verða
að framkvæma þessa harðstjórn
Jónasar.
Eggert starfaði löngum bæði í
Æskulýðsfylkingunni, Kommún-
istafloicknum og Sósíalista-
flokknum og gegndi þar bæði
trúnaðar- og forustustörfum.
Hann var í Dagsbrún og kvað að
honum á fundum. Það þoldu
valdhafarnir ekki og var hann
rekinn úr Dagsbrún 1931 ásamt
fleiri kommúnistum. En ofsóknir
dugðu ekki. 1938 sigruðu sam-
fylkingaröflin í Dagsbrún og Egg-
ert varð aftur meðlimur og 1942
ráðsmaður.
En baráttan á íslandi harðnaði
og það var eigi lengur bara við
íslenskt afturhald að fást. 1940
hertók breskur innrásarher ís-
land undir mótmælum ríkis-
stjórnar, Alþingis og þjóðarinn-
ar. í ársbyrjun 1941 höfðu
allmörg verkalýðsfélög hafið
verkföll, þar á meðal Dagsbrún.
En breska innrásarliðið var snar-
lega sent út til að brjóta verkfall
Dagsbrúnar á bak aftur. Var þá
gefinn út dreifimiði til hermann-
anna á ensku og skorað á þá að
láta ekki nota sig sem verkfalls-
brjóta gegn íslenskum verkalýð.
Urðu nú foringjar innrásar-
hersins æfareiðir og þótt þeir
hefðu heitið því að skipta sér ekki
af íslenskum innanríkismálum
tóku þeir við að fangelsa þá
verkamenn er þeir náðu í með
flugmiða. Voru nú handteknir af
Bretum 7 menn: Helgi Guðlaugs-
son, Haraldur Bjarnason, Eggert
Þorbjarnarson, Eðvarð Sigurðs-
son, Ásgeir Pétursson, Guð-
brandur Guðmundsson og Hall-
grímur Hallgrímsson. Voru þeir
allir fluttir í fangelsi Breta á
Kirkjusandi. Þar voru þeir yfir-
heyrðir hver á fætur öðrum, hót-
að að skjóta þá ef þeir segðu ekki
til hver skrifað hefði dreifibréfið.
Mundaði Bretinn í sífellu
skammbyssuna af miklum
myndugieika og gaf þeim tvær
mínútur til að svara. Enginn ís-
lendinganna svaraði öðru en að
þeir vissu það ekki. Bretarnir
þorðu ekki að skjóta og íslenska
ríkisstjórnin var orðið óróleg yfir
þessu ofbeldi. Tókust nú samn-
ingar milli innrásarliðsins og
ríkisstjórnarinnar um að íslend-
ingarnir yrðu afhentir ríkisstjórn-
inni gegn því að hún léti dæma
a.m.k. nokkra þeirra. Aðbúnað-
urinn á Kirkjusandi þá mörgu
daga er þeim var haldið þar var í
alla staði hinn versti auk lífshætt-
unnar sem alltaf vofði yfir þeim.
Þetta gerbreyttist við flutninginn
á Skólavörðustíg og lífshættan
vofði ekki lengur yfir. Fangarnir
voru hver í sínum klefa og eru
þeir engin fyrirmynd.
Þeim Eggert og Hallgrími hug-
kvæmdist að fá að tala saman og
lét dómarinn að óskum þeirra.
Þeir ráðguðust nú um hvað gera
skyldi, því hætta væri á að Bret-
arnir í ofstæki sínu færu að taka
fleiri flokksmenn fasta. Kom
þeim saman um að taka á sig
„sökina“ fyrir að hafa skrifað
dreifibréfið og binda þar með
enda á allar rannsóknir og fang-
elsanir út af þessu máli. Var það í
senn mikil fórnfýsi og ábyrgðar-
tilfinning er þeir félagarnir
sýndu.
Gekk nú allt fljótara, fyrst í
undirrétti og síðan í hæstarétti en
þá kom „játning“ þeirra fram.
Þeir Guðbrandur, Guðmundur,
Helgi og Haraldur voru sýknaðir
í undirrétti. En síðan fór málið í
hæstarétt. Þar hélt Pétur
Magnússon forkunnargóða
ræðu, en hann varði Eggert og
Hallgrím, og kvað þá hafa breytt
sem föðurlandsvini gegn erlendu
árásarveldi. Bað ég Pétur að fá að
birta þá ræðu og Ieyfði hann það.
17. mars kvað hæstiréttur upp
dóminn. Eðvarð og Ásgeir fengu
4 mánaða fangelsi, Eggert og
Hallgrímur 15 mánaða fangelsi.
(Samtímis vorum við blaðamenn
Þjóðviljans dæmdir fyrir að hafa
varið þá og áfellst Bretana, en
það er önnur saga.)
Fangarnir fóru fram á að
kveðja konur sínar en því var öllu
neitað. Framkoma íslenskra yfir-
vaida varð þeim til ævarandi
skammar. Það gekk svo langt að
eftir að þeir félagarnir voru
komnir á Litla-Hraun og fara
varð með Hallgrím til lækningar
einn daginn í kjallara Landspítal-
ans, þá stungu hjúkrunarkonurn-
ar (meðal þeirra var Auður síðar
kona Halldórs Laxness) upp á því
við lækninn að Hallgrímur fengi
að líta upp á fæðingardeildina
augnablik en þar var kona hans
með nýfætt barn þeirra. En því
var þverneitað. Það var harka í
framkomu íslenskra yfirvalda á
þessum árum.
Eftir að við fangarnir í Eng-
landi komum heim tókst að fá
fangavistina ofurlítið stytta og
skyldi séra Bjarni Jónsson vera
„sálargæslumaður“ þeirra á þeim
tíma. Gekk það ágætlega.
En hvað um dreifibréfið sem
þeir urðu að þola svo mikið fyrir?
Það er best að nokkuð af
sannleikanum komi í ljós. Á
þessum árum var mikið um kom-
múnista í Oxford og Cambridge.
Ýmsir þeirra lentu í hernum á ís-
landi og í trúnaðarstörfum. Einn
þessara stúdenta skrifaði bréfið,
því er enskan svo góð. Sá ágæti
félagi féll skömmu síðar í stríðinu
og nafn hans verður ekki gefið
upp svo breskir yfirstéttar-
bandittar geti níðst á því.
Eggert tók til óspilltra starfa
fyrir flokkinn er hann var laus úr
prísundinni. Góðar kveðjur og
þakkir til hans birtust í Þjóðvilj-
anum er hann varð bæði fimm-
tugur og sjötugur. Mér fannst
hinsvegar rétt að rifja upp þessa
sögu frá þrítugs aldri nú, er hann
er allur og hálfrar aldar baráttu
og afrek eru orðin færrum kunn.
Eggert giftist 7. nóvember
1934 Guðrúnu Rafnsdóttur og
lifir hún mann sinn. Hefur hún
reynst honum hin besta stoð og
stytta á stormasamri ævi. Tvö
börn eiga þau: Rafn Þorbjörn og
Rósu Guðrúnu.
Það eykur máske á skilninginn
á hlutskipti þessara kvenna
þeirra Eggerts og Hallgríms að
fyrstu börn þeirra fæddust ein-
mitt er þeirEjáðust í fangavist.
Svona var á Islandi eitt sinn. Við
skulum vona það komi ekki aft-
ur. Alsystur á Eggert eina, Guð-
björgu leikkonu.
Svo skal Eggert kvaddur með
þökkum fyrir fórnfýsi hans og
langt og erfitt starf. Áðstandend-
um hans er vottuð innileg samúð
og þakkir fyrir allt sem þeir voru
honum.
Einar Olgeirsson
P.S.
Þeim sem vilja kynna sér nánar
sögu dreifibréfsmálsins skal bent
á II. bindi af riti Gunnars M.
Magnúss, Virkið í norðri, kafl-
ann „Dreifibréfsmálið" bls. 409-
427.
Látinn er tengdafaðir minn
Eggert Þorbjarnarson Langholts-
vegi 33 Reykjavík.
Eg ætla ekki að rekja ættir hans
né gera æviferli hans skil svo
nokkru nemi af þeirri einföldu
ástæðu að til þess hef ég ekki
næga þekkingu og þar að auki
þarf talsvert meira til en stutta
minningargrein. Ég læt mér
nægja nokkur orð um þann eldri
mann sem ég kynntist árið 1974
og dvaldist síðan hjá í þau mörgu
skipti sem ég hef verið í Reykja-
vík. Mann sem þá hafði fyrir
alllöngu staðið fremstur í flokki
vinstri manna hér á landi, dvalið í
Moskvu og farið til Kína svo
eitthvað sé nefnt. Við okkur
kynni hafði hann hætt öllum af-
skiptum af stjórn- og verkalýð-
smálum, vann í banka og rak
fornbókasölu sem hann starf-
rækti til síðasta dags.
Þegar við Eggert hittumst,
hvort sem það var norðan eða
sunnan heiða, ræddum við málin
eins og það er kallað. Umræðu-
efnin voru mjög margvísleg, um
innlenda atburði og erlenda,
bækur, ferðalög, horfna lífshætti
og framtíð okkar og annarra svo
dæmi séu tekin. Frá þessum
stundum er mér tvennt minnis-
stæðast. Það er hve oft komu upp
bjartari hliðar lífsins og stutt var í
hláturinn og hin góða yfirsýn sem
hann hafði á menn og málefni.
Aldrei man ég til þess að Eggert
hallaði máli á nokkurn mann,
jafnvel ekki þá sem harðast
veittust að honum í verkalýðsbar-
áttunni fyrir á árum. Er það trú
mín að hann hafi alla tíð verið
mjög heiðarlegur baráttumaður
og varið skoðanir sínar af einurð
og rökfestu.
Með rekstri fornbókasölunnar
hafði Eggert undirbúið vel þau
tímamót að láta af störfum sem
bankamaður. Hann hafði mikið
starfsþrek til síðasta dags og
sinnti bóksölunni alla tíð af
kostgæfni. Hann sá til þess að
hafa alltaf nóg fyrir stafni og
stundum þótti okkur aðstand-
endum hans kappið fullmikið og
ótrúlegt hverju hann kom í verk.
En það að hafa mikið umleikis
varð til þess að hann hafði engan
tíma til að eldast, það var aðeins
árafjöldinn sem sagði til um
aldurinn. Sem dæmi um atorku
Eggerts langar mig að nefna að
um sjötugt aflaði hann sér skip-
stjórnarréttinda á báta allt að 30
tonnum.
í gegnum bóksöluna eignaðist
Eggert marga fasta viðskiptavini
víða um land. Við þá hafði hann
samband nokkuð reglulega sem
varð til þess að það voru ekki ein-
göngu fjölmiðlar sem fluttu hon-
um fréttir af landsmálum og hann
einangraðist ekki þótt aldur færð-
ist yfir.
Nú fæ ég ekki lengur sömu
höfðinglegu móttökurnar á
Reykjavíkurflugvelli og síðast
liðin fimmtán ár, en þar var Egg-
ert undantekningarlítið mættur
kæmi ég þá leiðina til höfuð-
borgarinnar. Og ekki hlýt ég hans
hlýlegu kveðjur við brottförina
né boð um að taka nú þær bækur
með norður er hugur stæði til.
Við þessu er ekkert að segja,
þetta er lífsins gangur og það væri
ósanngjarnt að kvarta þegar ald-
raður maður kveður, maður sem
hefur 78 ár að baki og haldið hef-
ur fullri starfsorku til síðasta
dags.
En áfram mun ég heimsækja
Langholtsveginn og njóta ein-
lægrar gestrisni og vináttu minnar
elskulegu tengdamóður, Guð-
rúnar Rafnsdóttur, sem nú hefur
svo mikils misst. Ég sendi henni,
börnum þeirra Eggerts,
systkinum hans og öðrum að-
standendum mínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Gunnar Jónsson
Sólgarði, Eyjafirði
Eggert Halldór Þorbjarnar-
son, fyrrverandi framkvæmda-
stjóri Sósíalistaflokksins, lést á
heimili sínu, Langholtsvegi 33 í
Reykjavík að kvöldi 26. sept-
ember sl. á 78. afmælisdegi sín-
um.
Eggert var fríður sýnum,
prúður í allri framkomu og hjart-
ahlýr maður. Honum vegnaði vel
í öllum störfum sem hann tók að
sér vegna þess að hann var áreið-
anlegur og samviskusamur.
Hann átti hugsjónir um jöfnuð í
þjóðfélaginu og betra mannlíf
þeim til handa sem báru skarðan
hlut frá borði. Hann naut þeirrar
gæfu að geta stærstan hluta af
ævinni helgað sitt starf þeirri hug-
sjón sem hann heillaðist af í
æsku. Til þess lífsverks átti hann
Guðrúnu Rafnsdóttur að
lífsförunaut, sem alla tíð stóð við
hlið hans, skilningsrík og fórnfús.
í þeirra búskap voru tekjur
heimilisins oft óvissar og löngum
vann hún við saumaskap til að
bæta fjárhag heimilisins.
Hann var frá ísafirði og komst
á uppvaxtarárunum þar í kynni
við stjórnmálastefnu jafnaðar-
manna, sem á þeim tíma var bor-
in uppi af Vilmundi Jónssyni, síð-
ar landlækni og fleiri brautryðj-
endum sósíalismans. Þegar Egg-
ert er sendur til Akureyrar 1929
og settist í 2. bekk Mennta-
skólans þar 18 ára gamall, gekk
hann í félag ungra jafnaðar-
manna og sótti leshring um marx-
isk fræði. Þetta gerði líka skóla-
bróðir hans, Ásgeir Blöndal
Magnússon, hinn þekkti fræði-
maður um sósíalisma og síðar
Orðabókarritstjóri. Báðum var
þeim Eggerti og Ásgeiri vikið úr
skóla af menntamálaráðherra og
skólayfirvöldum þeirra tíma fyrir
að „sinna pólitískri starfsemi
utan skólans", sem bannað var
með sérstakri reglugerð. Frá
þessum tíma tekur við samfellt
stjórnmálastarf og verkalýðsbar-
átta hjá Eggerti, sem nær yfir
meira en fjóra áratugi. Um skeið
var hann á stjórnmálaskóla í So-
vétríkjunum. Hann kvæntist
1934 Guðrúnu sem lifir mann
sinn.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 4. október 1989