Þjóðviljinn - 21.10.1989, Page 5

___________________FRÉTTASKÝRING_________________
Tmverðugleiki Alþingis
Ríkisendurskoðun getur reynst Alþingi öflugur bakhjarl í eftirliti með fjárveitingarvaldinu. Salome Þorkelsdóttir einn
af forsetum Alþingis: Eðlilegt að forsetar kynni skýrslur Ríkisendurskoðunar fyrstir
Sennilega er engin ein stofnun á
íslandi eins mikið í almennri
umræðu og Alþingi. Þingmenn og
störf þeirra eru stöðugt undir
kastljósi fjöliniðla þannig að
þjóðinni verður tamt að hugsa
um þessa æðstu stofnun lýðveldis-
ins fyrst og fremst sem vettvang
atburða. Alþingi er hins vegar
bæði grunnur og lífæð lýðræðis á
íslandi og hlutverk þess um leið
mjög mikilvægt í að viðhalda
þeim samfélagsreglum sem Is-
lendingar hafa kosið að hafa.
Samkvæmt stjórnarskrá lýðveld-
isins er valdinu þrískipt í þjóðfé-
laginu. Við höfum svið sem kall-
ast löggjafarvald, framkvæmda-
vald og dómsvald. Hugsunin á
bak við þessa þrískiptingu er sú
að hvert eitt svið fylgist með hin-
um þannig að tryggt sé að al-
mennar lýðræðislegar leikreglur
séu hafðar í heiðri.
íslenskt þjóðfélag hefur tekið
geysilegum breytingum frá því
lýðveldið var stofnað 1944. Þessi
þjóðfélagsbreyting hefur að sjálf-
sögðu haft mikil áhrif á hlutverk
Alþingis sem löggjafarsamkomu
og hlutverk þess sem eftirlitsaðila
með framkvæmdavaldinu hefur
vaxið og um leið orðið flóknara.
Geta Alþingis sem stofnunar til
að sinna þessu eftirlitshlutverki
er vafalítið minni nú en oft áður.
Flestir eru þó sammála um að sú
breyting sem framkvæmd var
með lögum 1986, að setja Ríkis-
endurskoðun undir Alþingi, í
stað þess að hafa hana undir
fjármálaráðuneyti, hafi styrkt
þingið gagnvart framkvæmda-
valdinu. Eftirlit stofnunarinnar
með einstökum ráðuneytum og
stofnunum er mjög víðtækt sam-
kvæmt lagabókstafnum. Ríkis-
endurskoðun getur af eigin frum-
kvæði rannsakað rekstur ein-
stakra sjóða, ráðuneyta og stofn-
ana, gert við hann athugasemdir
og sett fram tillögur til úrbóta.
Skýrslur þær sem Ríkisendur-
skoðun hefur gert á undanförn-
um misserum hafa vakið mikla
athygli fjölmiðla. Hvort það er
vegna þess að stofnunin heyrir nú
undir Alþingi en ekki fjármála-
ráðuneyti er síðan spurning.
Svanur Kristjánsson, stjórnmála-
fræðingur, sagðist frekar vilja
skrifa þessa athygli á þær
breytingar sem átt hefðu sér stað í
fjölmiðlaheiminum. Skýrslur
Ríkisendurskoðunar hefðu til að
mynda fengið meiri athygli og
umfjöllun í Stöð 2 en á Ríkissjón-
varpinu. Hann sagðist þó ekki
vera í nokkrum vafa um að Ríkis-
endurskoðun hefði styrkt Alþingi
gagnvart framkvæmdavaldinu.
Geir H Haarde
brýtur vinnureglur
Salome Þorkelsdóttir, einn af
forsetum Alþingis, tók í sama
streng, enda hefði það verið ætl-
unin með breytingunni. Nýverið
hafa risið upp deilur varðandi
það þegar Geir H Haarde, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins og
einn af yfirskoðunarmönnum
ríkisreiknings, kom upplýsingum
um innihald skýrslu frá Ríkis-
endurskoðun til fréttamanns
ríkisútvarpsins. Salome sagði Al-
þingi kjósa yfirskoðunarmenn og
þeir heyrðu því undir Alþingi en
ekki forseta þess nema óbeint.
Hins vegar væru forsetar þingsins
yfirmenn Ríkisendurskoðunar.
Yfirleitt væri gangurinn sá að
Ríkisendurskoðun skilaði skýrsl-
um sínum til forseta þingsins sem
síðan dreifðu þeim til þing-
manna.
Það er því ljóst að Geir H Ha-
arde hefur brotið þessa vinnu-
reglu í tvígang með því að leka
upplýsingum í fjölmiðla áður en
forsetar þingsins hafa fengið þær í
hendur og komið þeim til þing-
manna. Geir hefur borið fram
þær afsakanir í fjölmiðlum að
upplýsingarnar ættu ekki að vera
neitt leyndarmál fyrir almenningi
og að fréttamður ríkisútvarpsins
hefði hvergi hallað réttu máli í
sínum fréttaflutningi. En það er
einfaldlega ekki þetta sem málið
snýst um. Spurningin er ekki
hvort innihald skýrslna Ríkis-
endurskoðunar eigi að vera
leyndarmál fyrir þjóðinni, heldur
hvort æðstu yfirmenn Ríkis-
endurskoðunar eigi ekki að hafa
rétt til að kynna fyrstir niðurstöð-
ur athugana sem stofnunin hefur
gert fyrir Alþingi. Sem yfir-
skoðunarmaður hefur Geir fullan
rétt á að krefjast allra upplýsinga
og aðgangs að öllum skjölum
Ríkisendurskoðunar. Ef hann
verður var við eitthvað misjafnt,
væri eðlilegt að hann gerði forset-
um þingsins grein fyrir því eða
kveddi sér hljóðs í þingsölum.
Forsetar Alþingis funda um
þetta mál á mánudag. Eðlilegt
væri að þeir samþykktu áminn-
ingu til Geirs þar sem hann væri
minntur á hverjir það eru sem
fara með æðsta vald á Alþingi.
Geir H Haarde á ekki að komast
upp með að snúa sér út úr öllu
saman með því að innihald
skýrslna Ríkisendurskoðunar
eigi ekki að vera leyndarmál. Það
hefur enginn talað um að fjöl-
miðlar ættu ekki að fá þessar upp-
lýsingar, heldur með hvaða hætti
þær eiga að berast þeim og þing-
mönnum og hvernig þær skulu
kynntar.
Á Alþingi hvílir þung lýðræðis-
leg ábyrgð. Þjóðin kýs inn á þessa
stofnun pólitíska fulltrúa sína og
alþingismenn kjósa sér forseta,
sem þingið felur að stjórna bæði
þingstörfum og Alþingi sem
stofnun. Með þessu fela hinir
lýðræðislega kjörnu fulltrúar
nokkrum manneskjum mikla
ábyrgð. Allir þingmenn vilja
sjálfsagt geta treyst því að forset-
arnir hefji sig yfir flokkspólitísk
mörk í sínum störfum. Þess vegna
er ákaflega mikilvægt að traust
samband ríki á milli Ríkisendur-
skoðunar og forsetanna. Þannig
þjónar Alþingi best sínu hlut-
verki sem eftirlitsaðili með fram-
kvæmdavaldinu, í eðlilegri lýð-
ræðislegri umræðu. Einhver
milliliður á milli forseta og Ríkis-
endurskoðunar á ekki að komast
upp með það að koma sjálfum sér
í sviðsljósið, jafnvel í flokkspólit-
ískum tilgangi. Með því væri ver-
ið að grafa undan mjög mikil-
vægri stoð í þrískiptum grunni
valdsins.
Yfirskoðunarmenn
osammala
Hlutverk yfirskoðunarmanna
hlýtur fyrst og fremst að vera það
að vera augu og eyru Alþings á
ákveðnum vettvangi. Þeir hafa
ekki embættislega stöðu til að
taka fram fyrir hendurnar á for-
setum Alþingis. Yfirskoðunar-
menn eru þrír og virðast tveir
þeirra, Lárus Finnbogason og
Sveinn G. Hálfdánarson, sjá
hlutverk sitt öðruvísi en hinn
þriðji, Geir H Haarde. Munurinn
á þessum mönnum er kannski
fyrst og fremst sá, að Geir er
stjórnmálamaður en Lárus og
Sveinn ekki. I yfirlýsingu sem tví-
Hér hlustar Geir H Haarde á Al-
bert Guðmundsson, sem eitt sinn
var fjármálaráðherra Sjálfstæð-
isflokksins og fór duglega fram úr
fjárlögum.
ingmennirnir Hjörleifur
Guttormsson (Abl), Kristín
Einarsdóttir (Kvl), Guðmundur
G Þórarinsson (Frsfl) og Aðal-
heiður Bjarnfreðsdóttir (Bfl),
hafa lagt fram þingsályktunartil-
lögu þar sem ríkisstjórnin er
kvött til að boða tii alþjóðlegrar
ráðstefnu á íslandi hið fyrsta, til
að ræða um afvopnun í höfunum
og undirbúa samningaviðræður
með sérstöku tilliti til kjarnorku-
afvopnunar á norðurhöfum. í á-
lyktuninni segir að jafnframt
skuli leitað eftir því við ríki sem
eiga kjarnorkukafbáta og kjarn-
orkubúin skip á norðurhöfum, að
þau takmarki umferð þeirra í
grennd við ísland og aðrar til-
tækar ráðstafanir verði gerðar til
að bægja frá hættu af geilsameng-
un vegna slysa og óhappa.
í greinargerð með ályktuninni
segir að eitt brýnasta verkefni af-
vopnunarmála sé að samninga-
viðræður hefjist um stöðvun
kjarnorkuvígbúnaðar og afvopn-
un á höfunum, en engar form-
legar viðræður eigi sér stað nú um
menningarnir hafa gefið frá sér
segja þeir að þeir telji að þeim
beri að starfa óháð pólitískum
skoðunum að yfirskoðuninni og
að leggja hlutlaust mat á það er
þeir komast að í því starfi. Þetta
sjónarmið þeirra eykur trúverð-
ugleika þeirra sem eftirlitsmanna
og um leið trúverðugleika Al-
þingis sem eftirlitsaðila með
framkvæmdavaldinu.
Orðrétt segir í yfirlýsingunni:
„Við lítum svo á að gögn sem við
fáum í hendur og upplýsingar
sem okkur berast í skoðunar-
störfum okkar séu trúnaðarmál
þar til við höfum komið þeim á
framfæri við Alþingi. Fráhvarf
frá þeirri stefnu teljum við trún-
aðarbrest". Geir H Haarde hefur
því gert sig sekan um að reyna að
þyrla upp pólitísku moldviðri og
þetta efni. Höfin séu þannig eina
sviðið sem ekki væri fjallað um í
afvopnunarviðræðum með þátt-
töku risaveldanna. Talið sé að
um 14 þúsund kjarnorkuvopn séu
til sem ætluð séu til sjóhernaðar
og þeim fjölgi stöðugt. Stór hluti
þessara vopna sé í kjarnorku-
knúnum kafbátum og skipum
sem sigli um norðurhöf.
Þingmennirnir vekja athygli á
því að fjöldi slysa og hættulegra
bilana hafi átt sér stað í kjarnork-
uherbúnaði íhöfunum. Skemmst
sé að minnast þess þegar sovésk-
ur kjarnorkukafbátur fórst í
Norður íshafinu suðvestur af
Bjarnarey 7. apríl sl. og með hon-
um 40 sjóliðar. Þessi kafbátur
hafi verið sá þriðji í röðinni sem
ferst hjá Sovétmönnum síðan
1983. Á árunum 1965-1977 sé tal-
ið að 380 slys og óhöpp sem
tengdust kjarnorkuvopnum
bandaríska sjóhersins hafi átt sér
stað. „Kjarnorkuvígbúnaðurinn
á norðurhöfum felur ekki aðeins í
sér stórfellda hættu fyrir heims-
friðinn heldur er í honum fólgin
að brjóta trúnað við Alþingi í
þeim tilgangi.
Það að stofnanir fari fram úr
fjárlögum er engin nýlunda og
allir stjórnmálaflokkar sem átt
hafa fulltrúa sína í búðum fram-
kvæmdavaldsins bera þar nokkra
sök og er Sjálfstæðisflokkurinn
þar engin undantekning. Ef Al-
þingi á að sporna á móti þessari
áráttu framkvæmdavaldsins
verður að virða ákveðnar vinnu-
reglur þannig að virðing sé borin
fyrir Alþingi þegar það herjar á
framkvæmdavaldið. Forsetar AI-
þingis eiga að undirstrika þann
rétt og þá skyldu sem þeir bera
sem æðstu menn Alþingis og
Ríkisendurskoðunar, svo fárán-
legur og persónulegur skotgrafa-
hernaður í Haardestílnum endur-
taki sig ekki. _hmp
sérstök ógn við efnahag þeirra
þjóða sem mest eiga undir nýt-
ingu sjávarauðlinda“, segir orð-
rétt í greinargerð ályktunarinnar.
Geislavirkni í höfunum geti
stefnt fiskistofnum í stórfellda
hættu.
Minnt er á að forsætisráðherr-
ar og utanríkisráðherrar íslands
hafi ítrekað lýst yfir áhyggjum
sínum vegna kjarnorkuvígbúnað-
ar hafanna á alþjóðavettvangi, en
ekki fengið miklar undirtektir.
Þingsályktunartillagan kveður
ekki á um hvernig skuli staðið að
ráðstefnunni en þar kemur fram
að eðlilegt væri að leita eftir þátt-
töku þeirra ríkja sem haldi úti
kjarnorkukafbátum í norður-
höfum, en það eru Bandaríkin,
Sovétríkin, Bretland og Frakk-
land. Einnig væri eðlilegt að öll
Norðurlöndin tækju þátt ásamt
Kanada og írlandi og Atlants-
hafsbandalaginu og Varsjár-
bandalaginu og leitað verði eftir
stuðningi framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna vegna
undirbúnings ráðstefnunnar.^
Kjarnorkukafbátar í höfunum í kring um ísland skipta tugum ef ekki hundruðum. Hér rís einn bandarískur úr
hafi.
Kjarnorkuvopn
ísland taki fmmkvæði
Þingmenn leggjafram þingsályktun um að ríkisstjórnin boði til alþjóð-
legrar ráðstefnu um afvopnun íhöfunum. 380 slys tengd kjarnorku-
vopnum Bandaríkjahers í og á höfunum
Laugardagur 21. október 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5