Þjóðviljinn - 21.10.1989, Blaðsíða 7

Staða mála í Evrópu er i mikilli
deiglu. Evrópubandalag ríkjanna
12 (EB) sem gengist hafa undir
ákvæði Rómarsáttmálans er að
þróast í eina ríkisheild. Sameigin-
legur innri markaður á að komast
á innan bandalagsins ekki síðar
en á árinu 1992. Knúið er á um
sameiginlegan gjaldmiðil og sam-
eiginlega utanríkisstefnu sem ve-
gvísa að myndun eins ríkis.
Stjórntæki þessa væntanlega
stórveldis með 330 milljónir íbúa
eru næsta ólýðræðisleg, vald
framkvæmdastjórnar og ráð-
herraráðs með aðsetri í Briissel
yfirgnæfir Evrópuþingið í Strass-
búrg, sem aðeins er ráðgefandi
stofnun. Evrópudómstóll með
aðsetri í Lúxemborg sker úr
deilumálum og á þátt í að móta
yfirþjóðleg lög fyrir löndin 12.
Efnahagslegar forsendur eru
driffjöðrin á bak við innri mark-
aðinn, von um nokkurra pró-
senta hagvöxt á bandalags-
svæðinu og bætta samkeppnis-
stöðu gagnvart iðnaðarfram-
leiðslu keppinauta, aðallega
Bandaríkjanna og Japans. Það er
fyrst í kjölfar þessara ákvarðana
um óheft streymi fjármagns,
þjónustu, vöru og vinnuafls á öllu
EB-svæðinu, sem byrjað er að
huga að félagslegum þáttum (soc-
ial dimension) og umhverfis-
málum og enn er fátt á hreinu um
þau efni.
EB-ríkin ætla sér að halda fast
við Rómarsáttmálann frá 1957
með síðari breytingum. í við-
ræðum við önnur ríki um tengsl
og samskipti er hann óhaggan-
legur og þær reglur sem mótaðar
hafa verið á grundvelli hans.
Þetta heitir á máli EB, að miða
verði við þegar mótaðar reglur
eða „aquis communautaire”. Það
eru skilmálarnir gagnvart EFTA-
ríkjunum í þeim viðræðum, sem
nú standa yfir og fjallað verður
um hér á eftir.
Samstarf EFTA
og EB frá 1984
(Lúxemborgar-
yfirlýsingin)
Þegar Danir tókust á um inngöngu í Efnahagsbandalag Evrópu (sem þá hét svo) lýsti teiknarinn Klaus
Albrechtsen glímunni með þessum hætti hér.
Hvert stefnir í
viðræðum við EB?
Hjörleifur Guttormsson skrifar
Fríverslunarsamtök Evrópu
(EFTA) eru samtök 6 fullvalda
ríkja um fríverslun, með skrif-
stofu og framkvæmdastjóra í
Genf. Ráðherraráð EFTA tekur
engar bindandi ákvarðanir og
enginn dómstóll er til að skera úr
um ágreiningsefni.
Samráð hefur lengi verið nokk-
urt á sviði fríverslunar milli
EFTA og EB, en samningar ver-
ið milli hvers og eins af aðildar-
ríkjum EFTA við EB, það er tví-
hliða sem kallað er. Fríverslunar-
samningur fslands við EB var
gerður 1972 og gekk í gildi ári
síðar, nema svonefnd bókun 6
varðandi sjávarafurðir, sem fyrst
gekk í gildi 1976 eftir lok deilna
vegna útfærslu íslensku fiskveiði-
lögsögunnar.
Árið 1984 var tekið upp skipu-
legt samstarf EFTA og EB á
allmörgum sviðum. Ákvörðun
um þetta var tekin á sameigin-
legum ráðherrafundi í Lúxem-
borg og yfirlýsing fundarins er
síðan kennd við fundarstaðinn.
Hún tók til ýmissa þátta til að
greiða fyrir fríverslun, samvinnu
um rannsóknir og þróun,
menntamál, umhverfismál og
samráð í alþjóðastofnunum eins
og GATT og OECD. Mikil vinna
hefur síðan farið fram á grund-
velli Lúxemborgaryfirlýsingar-
innar, t.d. um samræmingu
staðla og afnám svonefndra
tæknilegra viðskiptahindrana.
Alls hafa verið í gangi um 20
samstarfsverkefni milli aðila og
eru þau misjafnlega á vegi stödd.
Um þetta samstarf hefur ekki
staðið neinn pólitískur styrr og
það hefur farið hljóðlátlega fram,
enda má segja að það breyti litlu
um eðli samskipta EB og EFTA.
Við athugun á núverandi sam-
skiptum er nauðsynlegt að greina
á milli þessarar samvinnu og
þeirra nýju hápólitísku atriða,
sem komu til sögunnar snemma
árs 1989.
Lagt inn á
# nýjar brautir:
Osloaryfirlysingin
í Lúxemborgaryfirlýsingunni
frá 1984 er rætt almennum orðum
um aukið efnahagslegt samstarf
EFTA og EB svo að mynda mætti
síðar samstætt og öflugt evrópskt
efnahagssvæði (EES). Fáir lögðu
merkingu í þetta orðalag og það
var fyrst 5 árum síðar, í byrjun árs
1989, að það fékk pólitískt inni-
hald.
Á síðasta ári þreifuðu nokkrir
forystumenn innan EB og EFTA
á möguleikum til að breyta veru-
lega um áherslur í samskiptum
þessara aðila. Þrýstingur iðn-
rekenda í EFTA-ríkjunum vegna
innri markaðar EB fór vaxandi
og samtök iðnrekenda í Svíþjóð,
Noregi og fleiri EFTA ríkjum
kröfðust aðlögunar og jafnvel að-
ildar að EB. Noregur fór með
forystu í EFTA um þær mundir
og Gro Harlem Brundtland
ræddi við ýmsa krataleiðtoga í
EB um viðbrögð. Eftir slíkar
áþreifingar að tjaldabaki setti
forseti framkvæmdastjórnar EB,
Frakkinn Jacque Delors, fram
hugmyndir í ræðu 17. janúar 1989
sem beint var til EFTA, þess efn-
is að EFTA-ríkin tækju sig á sam-
eiginlega og reyndu að nálgast
markmið EB um innri markað.
Tveimur mánuðum seinna,
þann 15. mars 1989, undirrituðu
forystumenn EFTA svonefnda
Óslóaryfirlýsingu, þar sem þeir
lýstu sig reiðubúna til að kanna
með EB möguleika á að koma á
sameiginlegu efnahagssvæði ríkj-
anna 18 (12 EB-lönd + 6 EFTA-
lönd). í þessu skyni muni EFTA-
ríkin m.a. leitast við að koma á
hjá sér forsendum innri markað-
arins með óheftu streymi á
vörum, þjónustu, fjármagni og
vinnuafli. Einnig verði athugað
gaumgæfilega að koma á skipu-
legri samskiptum með sameigin-
legri ákvarðanatöku og stjórn-
stöðvum til að gera samvinnu EB
og EFTA árangursríkari. Af ís-
lands hálfu var mikið gert úr þýð-
ingu þess, að á fundinum féllust
önnur EFTA-ríki á að taka upp
fríverslun með fiskafurðir.
Um gildi þessarar yfirlýsingar
var talsvert rætt og deilt hér-
lendis, svo og um þá fyrirvara
sem Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra setti fram af fs-
lans hálfu við upphaf fundarins í
Ósló. Ljóst var að ráðherrar Al-
þýðuflokksins vildu sem minnst
af þeim vita, en þingflokkur Al-
þýðubandalagsins tók sterklega
undir þá í sérstakri ályktun 20.
mars sl., þar sem slegnir voru
skýrir varnaglar varðandi málið í
heild.
Embættismanna-
viðræðum að Ijúka
Sl. vor hófust sameiginlegar
embættismannaviðræður inn-
byrðis í EFTA og milli fulltrúa
EFTA og EB á grundvelli Ósló-
aryfirlýsingarinnar. Settir voru
upp 5 hópar embættismanna frá
báðum aðilum með tengsl inn í
ráðuneyti og sérstök yfirnefnd til
að vinna úr niðurstöðum. Þá
gerðist það 1. júlí, að ísland tók
við formennsku af Noregi í ráð-
herraráði EFTA, og þess vegna
situr Jón Hannibalsson utanríkis-
ráðherra nú við borðsendann.
Þessar viðræður snúast nær
einvörðungu um fjóra megin-
þætti innri markaðarins: vöruvið-
skipti, fjármagn, þjónustu og
vinnuafl og yfirfærslu þeirra til
EFTA-svæðisins þannig að koma
megi á hinu svokallaða evrópska
efnahagssvæði ríkjanna 18. Því
tengjast svo athuganir á laga-
legum og stofnanalegum þáttum,
þ.e. hvernig komið verði við sam-
eiginlegum ákvörðunum á vett-
vangi EFTA og eftirliti sem
Evrópubandalagið telji fullnægj-
andi.
Það er brýnt að gera sér grein
fyrir hvaða viðræður EFTA og
EB tengjast Óslóaryfirlýsingunni
vegna innri markaðar og hvaða
viðræður halda áfram vegna fyrri
ákvarðana á grundvelli Lúxem-
borgaryfirlýsingar frá 1984. Hér
er um mjög ólík viðfangsefni að
ræða, þar sem hið fyrrnefnda úti-
lokar ekki hið síðartalda. Að-
lögun að breytingum innan EB
spannar þannig yfir vítt svið og
greinist í tvö allskýrt afmörkuð
ferli, eins og hér hefur verið rak-
ið. EFTA-ríkin geta þannig látið
staðar numið í sameiginlegum
viðræðum um innri markað (evr-
ópskt efnahagssvæði) og stefnt
hvert um sig að tvíhliða við-
ræðum um hagsmunamál sín
gagnvart EB. Viðræður og sam-
starf við EB á vettvangi EFTA
um aðra þætti geta eftir sem áður
haldið áfram og skilað niður-
stöðum, eins og gerst hefur und-
anfarin ár.
Embættismannaviðræðunum
vegna Óslóaryfirlýsingarinnar er
nú að Ijúka og við tekur pólitískt
mat á niðurstöðum þeirra. Niður-
stöður liggja þó enn ekki fyrir frá
þeim hópi, sem fjallaði um
stofnanaleg og lagaleg tengsl og
eftirlit, en þar er á ferðinni eitt
viðkvæmasta atriðið, sem varðar
hugsanlegt valdaafsal einstakra
ríkja. Yfirnefnd embættismanna
er að ganga frá lokaskýrslu til
utanríkisráðherra EFTA-ríkj-
anna, sem koma saman til fundar
eftir viku, þ.e. 27. október til að
fjalla um uppskeru sumarsins og
framhaldið. Sams konar mat fer
fram á vettvangi EB og forystu-
menn beggja bera sig einnig sam-
an á næstunni.
Örstuttur tími til
ákvarðana
Samkvæmt þeirri tímaáætlun
sem forráðamenn EFTA og EB
hafa sett upp og vinna eftir er
örstuttur og alltof lítill tími ætlað-
ur fyrir ríkisstjórnir og þjóðþing
landanna til að meta stöðuna og
hvort áfram skuli halda í form-
legar samningaviðræður. Niður-
staða úr embættismannavið-
ræðum sumarsins kemur ekki inn
á borð ríkisstjórna fyrr en um
næstu mánaðamót og komið
verður fram í nóvember þegar
Alþingi fær skýrslu um málið.
Samt er það ætlun ráðamanna að
skera úr um það jafnvel fyrir jól,
hvort taka skuli upp samninga-
viðræður, en sameiginlegur fund-
ur EFTA og EB er dagsettur 19.
desember.
Það kann heldur ekki lukku að
stýra að íslenski utanríkisráð-
herrann hefur nú þegar kveðið
upp úr um það, áður en heildar-
niðurstaða liggur fyrir frá
embættismönnum EFTA, að öll
efni standi til að ganga til form-
legra samningaviðræðna. Utan-
ríkisráðherra ráðfærir sig ekki við
eigin ríkisstjórn, áður en hann
básúnar út þetta álit á fundum
erlendis og sendir frá sér fréttatil-
kynningar þar að lútandi.
Stefnumörkun
Alþingis ólokið
Á fundi með Evrópustefnu-
nefnd Alþingis og utanríkismála-
nefnd þann 19. september sl. gaf
utanríkisráðherra yfirlýsingu um
að hann myndi leita eftir form-
legu umboði Alþingis til
samningaviðræðna á vegum
EFTA við Evrópubandalagið,
áður en ákvarðanir þar að lútandi
yrðu teknar. Þetta er mikilvæg af-
staða, ekki síst í ljósi þess að
mikið vantar á að stefnumörkun
sé lokið af hálfu þingsins.
f stórmáli eins og því sem hér er
á ferðinni, sem snertir undir-
stöðuþætti efnahagsstarfsemi í
landinu, mega menn ekki mis-
stíga sig. Fjölmörgum spurning-
um er ósvarað um forsendur
hugsanlegra samningaviðræðna
við EB með öðrum EFTA-
ríkjum, áður en menn gera það
upp við sig, hvort út í þær skuli
haldið. Það er líka mikilvægt að
átta sig á, að við eigum annarra
kosta völ, m.a. með tvíhliða við-
ræðum, en um þá möguleika hef-
ur alltof lítið verið fjallað til
þessa.
í þessari grein hafa verið
dregnar upp nokkrar útlínur í
samskiptum okkar við önnur
EFTA-ríki og EB. Ég mun fljót-
lega ræða nánar um nokkrar af
þeim spurningum sem Alþingi er
ætlað að taka afstöðu til á næstu
vikum og æskilegt væri að al-
menningur í landinu fengi ráð-
rúm til að íhuga og ræða, áður en
lengra er haldið.
ísland og EB
Nýr vettvangur EB-umræðunnar
Þjóðviljinn hefur ákveðið að helga umræðu um Evrópubandalagið
fastan sess hér í laugardagsblaðinu á næstunni.
Hjörleifur Guttormsson alþingismaður reifar hér ýmis atriði sam-
skipta íslands við EFTA og EB og lýsir helstu einkennum þessara
bandalaga og þróun innan þeirra.
Laugardagur 21. október 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7