Þjóðviljinn - 21.10.1989, Blaðsíða 11

MINNING
AFMÆLI
Guðjón var mjög lifandi í
stjórnarstarfinu, var alltaf já-
kvæður við þær framkvæmdir og
framfarir, sem þetta stóra og fjöl-
breytta atvinnufyrirtæki er.
Hann hafði trú á þessum atvinnu-
rekstri og þótti vænt um vöxt og
viðgang hans. Bjartsýni Guðjóns
var sérstök og kannski stundum
of mikil, um að allt gengi vel, en
hún var uppörvandi.
Starf verkstjóra í saltfisk- og
skreiðarverkun var umfangs-
mikið og erfitt, enda oft tugir
manna í vinnu. Þetta starf leysti
Guðjón Marteinsson af hendi:
með myndugleik - það má segja,
að hann hafi verið eins og kóngur
í ríki sínu. Hann hafði þann
persónuleika, sem þurfti til að
stjórna, var ákveðinn mjög.
Guðjon var hjúasæll og voru
sumir verkamenn hjá honum
árum saman. Stundum var hann
hávaðasamur, eins og verk-
stjórum er títt, en hann var
umburðarlyndur og einstaklega
vingjarnlegur við fólkið. Hann
hafði gott lag á unglingum, sem
sóttu til hans í sumarvinnu.
Umgengni öll og hreinlæti í
Saltfiskvinnslunni þótti til fyrir-
myndar, enda stundum með stær-
stú stöðvum á landinu.
Áhugamál Guðjóns Marteins-
sonar voru margvísleg. Hann var
mikill stuðningsmaður unga
fólksins í íþróttafélaginu Þrótti
og var heiðraður þar.
Hann var í Sjómannadagsráði
og í ritnefnd Sjómannablaðs
Neskaupstaðar alla tíð og einn af
aðalstjórnendum hátíðahalda á
Sj ómannadaginn.
Störf hans fyrir Verkstjóra-
félag Austurlands voru happa-
drjúg. Þótti með ólíkindum hve
barátta hans var hörð fyrir því að
koma upp orlofshúsum félagsins í
Breiðdal.
Stórhugur og dugnaður Guðj-
óns kom fram í félagsmálastarfi
hans. Var hann næmur á spaugi-
legar hliðar lífsins, enda var það
honum styrkur í umgengni við
allan þann fjölda fólks, sem vann
hjá honum um dagana.
Ég kynntist Guðjóni fyrst, þeg-
ar hann 15 ára gamall gekk í
Verkalýðsfélag Norðfjarðar. Það
var á miklum átakafundi í Bíó-
húsinu þegar fjöldi unglinga með
Guðjón í broddi fylkíngar sótti
um inngöngu í félagið. A þessum
fundi missti Alþýðuflokkurinn
meirihluta í Verkalýðsfélaginu,
en við Sósíalistar náðum stjórn-
inni.
Má segja, að þetta hafi verið
upphafið að þeim sósíaliska og
félagslega sinnaða meirihluta,
sem ráðið hefir málum í Nes-
kaupstað um nærri hálfrar aldar
skeið. Guðjón Marteinsson er
einn þeirra, sem á mikinn þátt í
samheldni fólks síns í byggðar-
laginu. Hann var strax róttækur í
skoðunum, félagi í Sósíalista-
félaginu og Alþýðubandalaginu
alla tíð. Starfaði Guðjón þar oft
vel og átti gott með að koma fyrir
sig orði og hvetja menn til dáða.
Árið 1946 kvæntist Guðjón
Guðrúnu S. Guðmundsdóttur frá
Brimnesi í Fáskrúðsfirði. Eign-
uðust þau 4 dætur og son er lést
sem kornabarn. Eru dætur þeirra
allar giftar. Bjuggu þau Guðrún
og Guðjón alla tíð í húsi því er
þau reistu í landi Sjónarhóls við
Hlíðargötu. Þar ræktuðu þau
mikinn og fagran blómagarð.
sem á sér ekki marga líka, enda
húsmóðirin orðlögð ræktunar- og
blómakona.
Heimilið var einstaklega glað-
vært og myndarlegt. Kom góð-
vild þeirra hjóna og dætra þeirra
oft í ljós við þá, sem minna máttu
sín. Var því viðbrugðið, hve fjöl-
skylda Guðjóns sýndi nágranna-
konu þeirra Guðrúnu ekkju
Eiríks Vigfússonar mikla blíðu og
hjálpsemi allt þar til hún lést.
Hjónaband Guðjóns og Guð-
rúnar var mjög hamingjusamt og
var það Guðjóni óviðjafnanlegur
styrkur hve kona hans reyndist
honum umhyggjusöm síðustu
árin, þegar hann gekk ekki heill
til skógar.
Guðjón Marteinsson átti alla
sína ævi heima á Norðfirði, hann
var stoltur af sinni heimabyggð,
frændmargur, frændrækinn og
átti fjölda vina, sem minnast hans
með söknuði.
Ég kveð þennan vin minn og
frænda og þakka honum einlæga
tryggð og vinsemd.
Við Soffía vottum Guðrúnu,
dætrum þeirra og fjölskyldum
dýpstu samúð.
Jóhannes Stefánsson
Jóhann Karl
Birgisson
1972 -1989
Jóhann Karl Birgisson fæddist
2. nóv. 1972 í Neskaupstað og
ólst þar upp þangað til þrettánda
október þessa mánaðar að hann
kvaddi jarðlífið. Það var ótíma-
bær kveðja ungs drengs.
Jóhann Karl átti elskulega for-
eldra Birgi Sigurjónsson og Sig-
rúnu S. Jóhannsdóttur sem
eignuðust, auk Jóhanns, börnin
Kristínu Steinunni, Söndru og
Sindra.
Á heimili Sigrúnar og Bigga að
Starmýri 15 var jafnan líflegt og
fjörugt. Vinir Jóhanns, jafnt sem
yngri systkina hans, voru vel-
komnir þangað og komu oft og
nutu þar góðra samverustunda.
Þegar ég rifja upp eiginleika
Jóhanns Karls kemur mynd í hug-
ann af tilfinninganæmum, sam-
viskusömum og duglegum dreng,
sem var sannkallaður vinur vina
sinna. Af dreng sem fór í veiði-
ferðir til Vopnafjarðar með fjöl-
skyldu sinni, ömmum og öfum,
dreng sem iðkaði skíðaíþróttir af
kappi og vann reglulega til verð-
launa.
Jóhann Karl hafði farið nokkr-
ar ferðir til sjós sér til ánægju með
föður sínum áður en hann réðst
sem háseti á togara síðast liðið
vor. Hann átti reyndar ekki langt
að sækja áhuga á sjósókn, en
Birgir er stýrimaður og afi hans
og nafni var sjómaður. Þeim
nöfnuum samdi vel og spiluðu
þeir oft saman á síðkvöldum.
Föðurömmu sína missti Jó-
hann Karl þegar hann var fjórtán
ára en með henni og móður-
ömmu sinni átti hann margar
góðar og gefandi stundir. Iðulega
leitaði Jóhann Karl til þeirra sem
jafnan áttu góðsemi og hlýju sem
þær gáfu ömmudreng.
Jóhann Karl var bæði greindur
og kappsamur og hafði m.a.
áhuga á að læra ensku og sumarið
1987 fór hann til Englands í
sumarskóla og bætti tungumála-
kunnáttu sína. Þá dvaldi Jóhann
Karl ásamt fjölskyldu sinni um
stund heima hjá mér og Marteini
frænda sínum og minnist ég þess
hve Jóhann var þá glaðlegur og
ánægður með líf og tilveru.
Marteinn, Silja og ég sendum
hugheilar samúðaróskir til ætt-
ingja og vina sem eiga um sárt að
binda vegna fráfalls Jóhanns
Karls.
Sorg þín er sár elsku mágkona
og vona ég að lífskraftur fylgi þér,
Birgi svila mínum og börnunum í
nútíð sem í framtíð.
Minning lifir um einlægan
bróður, ljúfan og bjartan son.
Minning um Jóhann Karl.
Megi hann hvfla í friði.
Ágústína Jónsdóttir
Hlín Ingólfsdóttir
áttrœð 20.10. 1989
Kæra vinkona, undur er það
hvað „flaumur tímans fljóta” hef-
ur ætt fram og fært margt í kaf og
gleymsku, en unga stúlkan sem
minnti á fjólu eða iyfjagrasið bláa
hefur staðið allt af sér og er orðin
ættmóðir fjölda merkra kvenna
og karla og er enn að lesa nýjar
bækur.
Mér er í fersku minni þegar þú
tókst á móti mér í forsal berkla-
hælisins að Reykjum í Ölvesi. Þá
varstu helmingi eldri en ég, full-
orðin stúlka á tuttugasta og öðru
ári. Ekki veit ég hvernig það bar
til að hjúkrunarkona eða annað
starfsfólk tók ekki fyrst við mér,
en það varð til þess að mér var
tekið opnum örmum og færð inn í
þetta sjúkrasamfélag af þeirri,
sem gerst þekkti þá reynslu sem í
hönd fór.
Áður en iengra er rakin saga
okkar löngu vináttu, er rétt að
gera nokkra grein fyrir afmælis-
barninu og uppruna þess. Því
miður er þekking mín á ættum
Hlínar í molum og gera aðrir
þeim fróðleik vonandi betri skil.
Foreldri Hlínar voru hjónin
Hlín og Ingólfur Johnson, sem
bæði voru Þingeyingar að upp-
runa. Þau giftust 1898, en fluttust
til Kanada aldamótaárið og fengu
þar „heimilisréttarland” og komu
upp góðu búi. Þar fæddist Páll
sonur þeira, en dóttirin Hlín ekki
fyrr en skömmu eftir að þau
komu heim aftur árið 1909. Við
heimkomuna tóku þau við bú-
stjórn á kúabúi sem Bernhöft
tannlæknir rak að Fífuhvammi,
sem þá mun hafa verið í
Seitjarnarneshreppi. Þetta var
mikið bú og mikil ræktun á þess
tíma mælikvarða og hefur Ingólf-
ur flutt með sér nýja verkkunn-
áttu í landbúnaði sem hann hefur
viljað nýta við eigin búskap. Þau
hjón munu hafa verið sæmilega
fjáð, því þau keyptu stórbýlið
Innra-Hólm í Innra-Akranes-
hreppi og bjuggu þar góðu búi,
þar til þau skildu samvistir 1920
og heimilið leystist upp.
Á Innra-Hólmi lifði Hlín sín
bernskuár og alltaf er Innri-
Hólmur nefndur glöðum rómi.
En eftir skilnað foreldranna flutt-
ist Hlín með móður sinni til
Reykjavíkur og um svipað leyti,
eða e.t.v. heldur fyrr, fór berkla-
veikin að herja á hana. Skóla-
göngu lauk snögglega, en drifið
var í því að ferma hana áður en
hún fór á Vífilsstaðahæli.
Á tveim-þrem fyrstu áratugum
aldarinnar herjaði berklaveikin á
þjóðina og breytingar á búsetu og
jafnvel uppkoma skólastaða varð
til þess að fjölga smitleiðum
manna á milli, ásamt þröngbýli
og öðrum fátæktarfylgjum. Það
var ungt fólk og börn sem hrundu
niður í berklaveiki og hún var því
þjóðinni mikil blóðtaka. Engin
lyf og fáar haldbærar lækningaað-
ferðir fundnar við veikinni og
hún varð því oft brátt banamein
þeirra sem sýktust. Sárum tilfinn-
ingum og lífstrega lýsti stúdent-
inn og skáldið Jóhann Gunnar
Sigurðsson í þessum ljóðlínum:
„Ég elskaði lífið og Ijósið og
ylinn.
Nú liggur það grafið í djúpa
hylinn.
Og vonirnar mínar, sem voru
fleygar,
sumar dánar, en sumar feigar. ”
Æðruleysi er ekki öllum gefið
og „Hvíti dauðinn” var sveipaður
rómantískri blæju, sem þungbær
örlög, sem aldurtili skálda og af-
leiðing óhamingjusamra ásta.
Framsækið fólk í heilbrigðis-
stéttum tók upp baráttuna fyrir
stofnun berklahæla og fátæk al-
þýða lagði fram lið sitt við bygg-
ingu berklahælanna að Vífils-
stöðum og Kristnesi. Þar með var
brotið blað í sögu berklavarna og
berklalækninga hér á landi.
Sjúklingarnir lágu ekki lengur
einir undir sinni súð, heldur voru
saman komnar á hælunum ungar
manneskjur sem áttu við sama
sjúkdóm að stríða, og meðal
þeirra myndaðist samkennd sem
átti eftir að valda stórmerkjum í
íslensku þjóðlífi.
Fjöldinn allur af berklasjúk-
lingunum hafði ekki lokið nema
fáum námsárum. Sumra þeirra
hefði raunar beðið einhver strit-
vinna, eða það sem verra var,
endalaus hlaup eftir vinnu-
snöpum á atvinnuleysisárunum.
Aðrir sem betur voru settir hurfu
frá hálfnuðu námi og sáu ekki
möguleika á að verða að liði í
atvinnulífinu. Þessi samfélög
fundu fljótt farvegi fyrir lífsvilja
sinn í skáldskap, félagslífi og í
námi innan hælanna. Það fór því
fljótt að kveða við bjartari tón í
kvæðum og sönglögum. Dæmi
um vaknandi vongleði er kvæði
Stefáns frá Hvítadal, sem hann
nefndi Vorsól, en þar er eftirfar-
andi erindi:
„Nú finn ég vorsins heiði í hjarta.
Horfin, dáin nóttin svarta.
Ótal drauma blíða, bjarta
barstu vorsól, inn til mín.
Pað er engin þörf að kvarta,
þegar blessuð sólin skín."
Meðal eldhuganna í hópi
berklasjúklinganna var Hlín
Ingólfsdóttir og Árni Einarsson,
sem síðar varð eiginmaður henn-
ar. Það var endurhæfing sjúkl-
inga til starfa og hlutdeildar í
þjóðfélaginu sem var hjartans
mál þessara frumherja. Um og
fyrir 1930 var hafin leshringa-
starfsemi á Vífilsstöðum, Krist-
nesi, Kópavogshæli og á Reykja-
hæli sem síðast var byggt. Sjálfs-
nám og námshópar voru starf-
andi einkum í málanámi s.s.
esperantista hópurinn sem kall-
aði sig „Verda stello”, leshringir
um marxisma o.fl. voru í gangi
lengri eða skemmri tíma og varð
þessu unga fólki veganesti þegar
það varð vinnufært.
En það var mikill munur á
starfsgetu þess sem var fær í flest-
an sjó og hins sem var útskrifaður
og taldist ekki þurfa lengur á
sjúkrahúsvist að halda. Það vant-
aði millistig á milli hælisins og al-
menns atvinnulífs og það voru
berklasjúklingarnir sem fyrst og
með mestum krafti gerðu kröf-
una um endurhæfingu samfara
afturbata sjúklinga. Nú virðist
okkur endurhæfing vera hluti af
sjálfsagðri almennri þjónustu og
óaðskiljanlegur partur heilbrigð-
isþjónustunnar. Sú gífurlega
breyting sem orðið hefur fyrir
sjúka og slasaða í afturbata er
meðal stórvirkja gömlu sjúkling-
anna sem á sínum tíma mynduðu
Samband íslenskra berkla-
sjúklinga og reistu sér óbrot-
gjarnan minnisvarða með bygg-
ingu Reykjalundar. Lífskrafti
þeirrar stofnunar verður best lýst
með því, að hann hefur gert sjálf-
an sig óþarfan sem berklahæli, en
hófst þá þegar handa um önnur
aðkallandi verkefni við endur-
hæfingu.
Það kann að virðast langsótt að
fara svo mörgum orðum um
stefnu og störf SÍBS í afmælis-
grein um vinkonu mína, en starf-
sævi þeirra Hlínar og Árna var
samofin viðgangi og starfi þeirra
samtaka. Þegar Vinnuhælið að
Reykjalundi tók til starfa varð
Árni Einarsson framkvæmda-
stjóri þess. Þau fluttu á Reykja-
lundarsvæðið, og þar starfaði
einnig Páll Ingólfsson, bróðir
Hlínar, að byggingu mannvirkj-
anna. Síðar þegar börn þeirra
komust upp tóku þau þátt í margs
konar störfum fyrir hælið s.s.
Svala Árnadóttir sem lengi hefur
starfað á skrifstofu Reykja-
lundar.
Verk þeirra sem vinna í stein
eða stál, eru líkleg til að standast
tímans tönn og lofa sinn
meistara. Þeir sem vinna með lif-
andi efnivið, börn og blóm, eiga
tvísýnan leik við höfuð-
skepnurnar og samfélagið. í því
tafli hefur Hlín átt góðan sigur.
Hún hefur verið gædd græði-
fingrum og átt gott með að blása
lífsanda í veikar vonir og bilaðan
þrótt samsjúklinga og þeirra
mörgu sem tengdust heimili
hennar á Reykjalundi. Þau verk
standa, þó þeim hafi ekki verið
hreykt.
Þrátt fyrir mikið og gott starf
um langa ævi er vinum Hlínar
e.t.v. hjarta nær hvað húo sjálf
er, heldur en allt það sem hún
hefur komið í verk. Fyrir mér
hefur hún alltaf verið fyrst og
fremst bókvís kona, óþreytandi
lestrarhestur, og skáldskapur
hefur verið henni andleg næring
og efniviður í amstri daganna.
Kona sem hefur lifað tvær heims-
styrjaldir og land sitt ýmist frjálst
eða í herfjötrum, hefur þurft að
safna sólargeislunum til þess að
sjá bjart framundan.
Mér er enn í minni feginleiki
Hlínar þegar Jóhannes úr
Kötlum birti spámanniegt kvæði
sitt „Brúna höndin”. Þá var upp-
gangur þýska nazismans mikill og
uggur í alþýðu manna við uppi-
vöðslu nazista um alla Evrópu.
Þegar bók Jóhannesar: Samt mun
ég vaka kom út bað Hlín mig að
skreppa strax í bókabúð og síðan
lásum við til skiptis spjaldanna á
milli. Og það voru önnur skáld og
fleiri, enda komu fljótt upp
spurningar eins og þessdi: „Ertu
búin að lesa Gangvirkið hans
Ólafs Jóhanns?” eða „Náðirðu í
Tólf konur?” og „Hvernig gekk
þér að lesa Snöruna hennar
Jakobínu?” Ef svo vel vildi til að
við höfðum verið nokkuð jafnf-
ljótar til þá var tækifæri að ræða
verkið frá ýmsuni hliðum.
Ekki veit ég hvort það er á
margra vitorði að Hlín fékkst við
skriftir sem ung stúlka. Ég var
spurð hvort Hlín væri ekki að
skrifa eitthvað. Viðmælandi
minn, sem var bóndi í
Hraungerðishreppi, sagði þá:
„Það er skaði ef hún Hlín heldur
ekki áfram að skrifa. Hún átti
bæði greinar og smásögur í
Ungmennafélagsblaðinu okkar,
þegar hún var hjá fólkinu sínu
austur á Brú.”
Þau Árni og Hlín eignuðust
fjölda afkomenda og verða þeir
ekki taldir hér, en börn þeirra
eru: Auður, kaupkona í Hafnar-
firði, Svala, skrifstofum. Mos-
fellsbæ, Ingólfur, rafverktaki,
Mosfellsbæ, Hlín, fimleika-
kennari, Garðabæ, Einar, pró-
fessor við Háskóla íslands, og
Páll, raftæknifræðingur búsettur í
Danmörku.
Kæra vinkona, bestu þakkir
fyrir góðar stundir og trausta vin-
áttu. Megir þú lifa vel og lengi í
landinu okkar góða.
Reykjavík 17.10. 1989
Þórunn Magnúsdóttir
Laugardagur 21. október 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11