Þjóðviljinn - 26.10.1989, Blaðsíða 3

FRÉTTIR
r Útflutningsverðmœti
Al og þorskur
Útreikningar byggðir á samdrætti í þorskafla
upp úrsjó, samdráttarhorfum til ‘94 oghag-
vaxtaraukningu af álframleiðslu á sama tíma
Jöfn útflutningsverðmæti af
þorskafurðasölu og álfram-
leiðslu miðað við tonn af hvoru
um sig var boðskapur iðnaðar-
ráðherra Jóns Sigurðssonar þeg-
ar hann kynnti áform um stækk-
un álversins. Samanburðurinn
hefur vakið athygli og leita menn
þeirra forsendna sem liggja að
baki. Hagfræðingar segjast geta
nálgast þessa niðurstöðu með
tvennskonar reikningsaðferðum
sem báðar sýni svipaða niður-
stöðu. Þá er miðað við hærra raf-
orkuverð til nýrrar stóriðju en
Vöruskipti
Hagstæð um
1,7 miljarða
Vöruskiptajöfnuðurinn var
hagstæður um 1.780 miljónir
króna í ágúst en var óhagstæður
um 100 miljónir á sama gengi í
ágúst í fyrra. í ágúst voru fluttar
út vörur fyrir röska 7,5 miljarða
en fyrir röskar 5,7 inn.
Fyrstu átta mánuði ársins hefur
vöruskiptajöfnuðurinn verið
hagstæður um 6,5 miljarða króna
en á sama tíma í fyrra var hann
óhagstæður um 0,8 miljarða á
sama gengi.
Sjávarafurðir voru um 72% af
verðmæti vöruútflutningsins eða
um 6% meira en í fyrra. Útflutn-
ingur á áli var 18% meiri og á
kísiljárni 42% meiri en á sama
tíma í fyrra.
-Sáf
þeirrar gömlu og þá er ekki
reiknað með aukningu í útflutn-
ingstekjum vegna aukinnar
fullnýtingar sjávarafla.
Útreikningar iðnaðarráðherra
byggjast á m.a. verðmætasköpun
afurðaframleiðslu þegar helm-
ingur af þorsktonni upp úr sjó
hefur verið dreginn frá vegna tak-
markaðrar nýtingar. Stuðst er við
sömu stærðir um horfur í efna-
hagsmálum þjóðarinnar næstu 4
árin og gert er í endurskoðaðri
þjóðhagsspá frá Þjóðhagsstofnun
frá 11. október s.l. í þeirri spá er
reiknað með minni samdrætti
næsta ár í gjaldeyristekjum af út-
flutningi fiskafurða en verið hef-
ur undanfarin tvö ár. Þess má
geta að í erindi sem Jóhann Ant-
onsson viðskiptafræðingur hélt á
VMSÍ-þingi nýlega gat hann sér
þess til að auka mætti hagvöxt á
næstu árum af sjávarútvegi og
fiskvinnslu um í kringum 5% með
fullnýtingu sjávarafla og breytt-
um vinnubrögðum í markaðsöfl-
un erlendis.
Birgir Árnason aðstoðarmað-
ur iðnaðarráðherra sagði í sam-
tali við Þjóðviljann að reiknað
væri með að ef framkvæmdir
hefjast við stækkun álvers á næsta
ári megi reikna með um 1% hag-
vexti á því ári vegna bygginga-
framkvæmda. Hagvöxtur færi
síðan vaxandi um 1% á ári og
þegar álframleiðslan yrði komin
á fullt eftir 4 ár væri hagvöxtur
vegna hennar um 4% og héldist
árlega upp frá því. Þessir útreikn-
ingar úr iðnaðarráðuneytinu
miðast við nettó-gjaldeyrisöflun,
þ.e. þegar aðföng til álframl-
eiðslunnar og sjávarútvegsins
hafa verið dregin frá. fmg
Bœkur
Mamma fer
Norðurlandaráð hefur sent frá
sér barna- og unglingabókina
Mamma fer á þing, eftir
Steinunni Jóhannesdóttur. Bókin
er liður í kynningarstarfl ráðsins
fyrir unga lesendur og mun koma
út á öllum Norðurlöndum. Hún
er skrifuð frá sjónarhóli ellefu ára
stúlku og lýsir þeim breytingum
sem verða á fjölskyldulífinu þeg-
ar móðir hennar gerist skyndUega
þingmaður.
í formála bókarinnar segir
Bitte Bagerstam ma. að þótt
krakkar pæli ekki mikið í
stjórnmálum og hafi margt annað
að hugsa snerti pólitík þau ekki
síður en fullorðna. „Ég var pínu-
lítið hikandi fyrst þegar mér var
boðið að skrifa þessa bók og hélt
að stjórnmálamenn vildu mig
gefa þeirra mynd af pólitík. Eftir
að ég tók að mér verkefnið kynnti
ég mér störf þingmanna og þær
leikreglur sem gilda á þeim vett-
vangi og kom margt mér á óvart
þótt ekki hefði ég farið varhluta
af störfum stjórnmálamanna,"
sagði Steinunn Jóhannesdóttir
höfundur bókarinnar.
„Bókin er síðan skrifuð út frá
sjónarhóli barnsins sem upplifir
allt ferlið með móður sinni: fyrst
tekur það þátt í sigrinum á kosn-
inganótt, síðan tekur erill starfs-
ins við og það kynnist einnig
óþægindum frægðarinnar. En ég
reyndi umfram allt að skrifa bók-
ina án þess að það bitnaði á
skemmtanagildi hennar. Sögunni
lýkur með að mamman fellur í
kosningum og þá byrjar baráttan
fyrir alvöru. Stelpan skilur ekki
af hverju hún er felld því henni
Steinunn Jóhannesdóttir höfund-
ur Mamma fer á þing. Mynd:
Kristinn.
finnst mamma hafa staðið sig svo
vel. Ég held að endirinn sé ekki
svartsýnn heldur afskaplega
raunsær því þingmenn eiga alltaf
á hættu að vera felldir,“ sagði
Steinunn.
Hún sagðist ennfremur vonast
eftir að bókin ýtti undir
jafnréttishugsun barna. Hún
hefði farið og kynnt bókina í
skólum og finnst börnum hlutfall
karla og kvenna á þingi greinilega
óeðlilegt. Steinunn sagðist hafa
hitt nokkrar þingkonur og fengið
góð viðbrögð frá þeim, enda eru
þingmenn yfirleitt venjulegt fjöl-
skyldufólk einsog í bókinni.
Mamma fer á þing kostar 1300
krónur úr búð en að sögn Herdís-
ar Sveinsdóttur hjá dreifingarað-
ilanum Bjöllunni mun hún verða
fáanleg eftir helgina. -þóm
Vandamál kerfis
og heimila
Eftir tvo mánuði á virðisauka-
skattur að taka við af sölu-
skatti. Virðisaukaskatturinn
mun tryggja ríkissjóði stærstan
hluta tekna hans, en tekjur af
virðisaukaskatti á næsta ári eru
áætlaðar 40,5 milljarðar króna.
Alls eru tekjur ríkissjóðs af
óbeinum sköttum samkvæmt
fjárlagafrumvarpi, 69,4 millj-
arðar króna. Fjármáiaráðuneyt-
ið hefur réttilega kynnt upptöku
virðisaukaskatts sem mikla skatt-
kerfisbreytingu. Út frá sjónarhóli
ráðuneytisins eru kostir virðis-
aukans umfram söluskattskerfið
aðallega þeir að allt eftirlit verður
þægilegra og þar með öll inn-
heimta tryggari. Virðisaukinn á
einnig að koma í veg fyrir
illræmda uppsöfnun söluskatts,
sem bæði hefur skekkt sam-
keppnisstöðu einstakra fyrir-
tækja og leitt til hækkunar vöru-
verðs. Uppsöfnunin hefur cinnig
leitt til yfirgripsmikils endur-
greiðslukerfis, þar sem ríkissjóð-
ur hefur endurgreitt innheimtan
söluskatt til að rétta hag einstakra
greina. En þegar aðeins tveir
mánuðir eru í gildistöku virðis-
aukans eru enn margir endar
lausir og víst að þeir eiga eftir að
valda bæði pólitískum usla og
skrifræðislegum vandamálum.
í söluskattskerfinu ríktu margs
konar undanþágur. Einn aðal-
kostur virðisaukans átti að vera
sá að undanþágur væru fáar og
helst engar. Allir áttu að greiða
virðisaukaskatt. Aðalkostirnir
við þetta fyrir „kerfið“ er að það
gæti þá einbeitt eftirlitinu að inn-
heimtunni sjálfri, þe. hverjir hafa
greitt og hverjir ekki, í stað þess
að her embættismanna lægi í því
að skoða frumskóg reglugerða og
laga um alls kyns undanþágur.
En eins og svo oft áður rekast
hagsmunir kerfisins á við
hagsmuni einstakra hópa í samfé-
laginu. Nú eru að magnast upp
raddir hagsmunahópa sem vilja
að starfsemi þeirra verði undan-
þegin virðisaukaskatti. Fyrir
þessu færa hóparnir ákveðin rök,
sem ekki verður farið út í að meta
hér. Þrýstingur þessara hópa set-
ur hins vegar ríkisstjórnina í
bobba, þar sem það er eðli
stjórnmálamanna að láta þrýst-
ing hagsmunaaðila hafa áhrif á
sig. Tvö öfl togast á, einfaldleiki
og skilvirkni virðisaukakerfisins
annars vegar og pólitískir hags-
munir hins vegar.
Fjármálaráðuneytið hefur sent
frá sér greinargerð þar sem ma.
er tekið á nokkrum af þeim
„vandamálum“ sem fylgja upp-
töku virðisaukaskattsins. Ríkis-
stjórnin hefur lýst yfir þeim vilja
sínum að lækka verð á matvæl-
um. Eina leið ríkisvaldsins er að
greiða matvörur niður eða hafa á
þeim lægra skattþrep. Þegar hef-
ur verið ákveðið að hærra skatt-
þrep virðisaukaskatts verði 26%,
en í gildandi lögum um virðis-
aukaskatt er aðeins ein álagning-
arprósenta, 22%. Fjármálaráð-
herra hafði tilkynnt að lægra þrep
virðisauka, 13%, yrði á helstu
matvörum: kjöti, fiski, mjólk og
innlendu grænmeti. Nú virðast
menn í fjármálaráðuneytinu hins
vegar hafa uppgötvað að þessi
ákvörðun gæti orðið flókin í
framkvæmd og í greinargerðinni
eru settar fram efasemdir um að
endurgreiðsla hluta virðisaukans
á framleiðslustigi á grænmeti og
fiski, muni skila sér til neytenda.
Ef endurgreiðslan, sem tækni-
lega séð á að koma álagningunni
niður í 13% á framleiðslustigi,
skilar sér ekki til neytenda er til-
gangur lægra þrepsins auðvitað
fyrir bí. Ástæða erfiðleikanna
í BRENNIDEPLI
með endurgreiðslu virðisaukans
hvað varðar grænmeti og fisk, er
að sögn fjármálaráðuneytisins,
að framleiðendurnir eru mun
fleiri en hvað varðar kjöt og
mjólk og smásöluálagning þess-
ara vara er frjáls. Allt eftirlit með
því hvort endurgreiðslan skilaði
sér yrði því flókin og erfið. í
greinargerðinni eru settar fram
hugmyndir um hvernig megi
leysa þetta tæknilega vandamál
og sagt að sjálfsagt væri einfald-
ast að hækka endurgreiðslu á
mjólk og kjöti eða hafa hana víð-
tækari, þannig að hún næði til
fleiri mjólkurafurða. Gróft
reiknað yrðu endurgreiðslur
varðandi grænmeti og fisk 300
milljónir en tæplega 700 milljónir
á kjöti og mjólk. Ef verð á kjöti
og mjólk yrði lækkað um 14-15%
í stað 10% eins og fyrirhugað
væri, mætti fá út sömu heildar-
fjárhæð endurgreiðslu.
Samkomulag virðist hafa náðst
um að undanþiggja aðgangseyri
að leikhúsum, tónleikum og ýms-
um mennigarsýningum öðrum,
virðisaukaskatti. Var það talið
einfaldara en að fara út í flóknar
endurgreiðslur. Öll íþróttastarf-
semi félaga innan ÍSÍ verður líka
Almenningur hefur
hins vegar aðeins
áhuga á einum hluta
þessara laga: hvernig
lœkka megifram-
fœrslukostnað heimil-
anna, oghefurþann
áhuga sameiginlegan
með ráðherrum ríkis-
stjórnarinnar efmarka
má yfirlýsingar ráð-
herra hennar
undanþegin, en sama verður ekki
sagt um lögfræðiþjónustu. í stað-
inn er lagt til að stofnasð verði til
ókeypis lögfræðiþjónustu fyrir þá
sem hafa minna fjármagn á milli
handanna, því það eru þeir sem
sækja þjónustuna sem greiða en
ekki lögfræðingarnir.
Fleiri vafamál hafa komið upp
varðandi virðisaukann. Bækur og
auglýsingar í ljósvakamiðlum
bera nú söluskatt, en tímarit eru
alla jafna undanþegin og sama er
að segja um dagblöð og lands-
málablöð ásamt afnotagjöldum
útvarps og sjónvarps. Mismun-
andi yrði hvort prentmiðlarnir
bæru virðisaukaskatt eða ekki og
yrði að gera greinarmun á því
hvort væri verið að selja bók,
tímarit, dagblað eða landsmála-
blað. í greinargerðinni eru settir
fram nokkrir möguleikar. Einn
möguleikinn er að undanþiggja
alla prentmiðla virðisaukaskatti,
en gallinn við þá framkvæmd
iegir fjármálaráðuneytið, er að
enginn greinarmunur yrði gerður
á menningarlegu gildi þessara
miðla. Þessi undanþága myndi
líka skapa þrýsting um að plötur,
myndbönd og fleira yrðu einnig
undanþegin. Helst komi því til
greina að skattleggja allt
prentmál ásamt afnotagjöldum
útvarpsstöðva. Með þessu fengju
allir miðlar sömu skattlegu með-
ferð, en á móti yrðu stofnaðir
nokkrir sjóðir til að efla einstaka
miðla. Nefndireru fjölmiðlasjóð-
ur, menningarlánasjóður og lýðr-
æðissjóður.
Eins og sagði hér í upphafi, þá
er sú kerfisbreyting sem felst í
upptöku virðisaukaskatts mjög
viðamikil. Til að lögin nái fram
að ganga þarf að setja hvorki
fleiri né færri en 14 reglugerðir,
sem boðað er að líti dagsins ljós í
næsta mánuðu og þar næsta. Það
er deginum ljósara að töluvert
verk er eftir óunnið áður en full-
mótuð lög og reglugerðir liggja
fyrir um virðisaukaskattinn. Það
hvílir eðlilega þyngst á ríkisstjórn
að leysa úr þessum málum en Al-
þingi ber einnig hluta byrðanna.
Almenningur hefur hins vegar
aðeins áhuga á einum hluta þess-
ara laga: hvernig lækka megi
framfærslukostnað heimilanna,
og hefur þann áhuga sameigin-
legan með ráðherrum ríkisstjórn-
arinnar ef marka má yfirlýsingar
ráðherra hennar. Heimilin í
landinu hafa lítinn áhuga á kerfis-
legum vandamálum við fram-
kvæmd skattheimtu, hver sem
hún er. Og ef ríkisstjórnin á að ná
því að hressa upp á álitið verður
hún að finna leið til að létta á
heimilunum, þannig að almennt
launafólk finni raunverulegan
mun á aðstæðum sínum en þurfi
ekki að lesa um hann í Hagtölum
mánaðarins.
-hmp
Fimmtudagur 26. október 1989 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 3