Þjóðviljinn - 03.11.1989, Blaðsíða 7

afskipta sjónarmið kvenna
skyldan er ekki virt í atvinnulífi og menntakerfi
mennta sig betur. Pannig hefur
karlmaöurinn farið á mis við það
að fá að sinna tilfinningalegum
þörfum sínum með börnunum á
heimilinu, og þegar að því kemur
að hann vill það, þá situr hann
uppi í tómu húsi. Það kemur illa
niður á lífsfyllingu karla að taka
ekki þátt í því ferli, sem er upp-
eldi barnanna og það kemur illa
við lífsfyllingu kvenna að sinna
því einar.“
Hvað hefur
breyst?
„Það er athyglisvert í þessu
sambandi að skoða hvernig kon-
ur litu á þessi mál fyrir 30 árum.
Árið 1956 segir sænski uppeldis-
og félagsfræðingurinn Alva
Myrdal frá því að hún hafi verið
spurð ráða um það af alþjóðas-
amtökum háskólakvenna, hvern-
ig konur gætu best samræmt það
að vera á vinnumarkaðnum og
ala upp börn. Svar hennar var á
þá lund, að stefna bæri að því að
bæði kynin ynnu 6 klst. á dag og
að foreldrar ungbarna gætu feng-
ið lengt fæðingarorlof eða styttan
vinnutíma vegna uppeldisskyld-
unnar. Þetta var á þeim tíma þeg-
ar þjóðfélagið gerði ráð fyrir því
að ein vinnulaun dygðu til fram-
færslu fjölskyldunnar.
Hvað hefur gerst síðan?
í stað þess að ein laun dugi eru
bæði hjónin nú komin í að
minnsta kosti 16 stunda vinnu
samanlagt á dag. Allt annað er
óbreytt. Eins og Lilja Mósesdótt-
ir hagfræðingur hefur bent á, þá
hefur framleiðsluaukning og hag-
vöxtur undanfarinna áratuga
fengist með auknu vinnufram-
lagi, m.a. með útivinnu konunn-
ar. Ekkert hefur verið hugsað
fyrir breyttri uppeldisskipan, en
sú ábyrgð lögð á herðar konunni,
að hún standi klár á tveim víg-
stöðvum."
En hvernig snýr þetta að
menntakerfinu. í hverju hefur
það brugðist?
Uppeldi
og menntun
„Skólar voru upphaflega hugs-
aðir út frá hefðbundinni verka-
skiptingu kynjanna, og fyrst og
fremst ætlaðir drengjum. Stúlk-
urnar gátu farið í húsmæðraskóla
til þess að afla sér menntunar, en
námsskrár annarra skóla hafa
verið sniðnar eftir fyrirmynd
strákaskólanna. Uppeldi til
barnaumönnunar hefur því verið
sniðgengið í skólakerfinu, og
jafnréttisbarátta kynjanna þró-
aðist í þann farveg, að konur
kepptust eftir því að ná jafnrétti
innan þess kerfis, sem mótað var
samkvæmt hefðbundnum hlut-
verkaskiptum kynjanna. Stelp-
urnar áttu að standa jafnfætis
strákunum á þeirra heimavelli
um leið og uppeldishlutverkið
var látið fyrir róða.
í þessu sambandi er athyglis-
vert að niðurstöður rannsókna
benda til þess að kvíði sé al-
gengari meðal stúlkna en drengja
í barna- og unglingaskólunum þó
að þær standi sig að minnsta kosti
jafn vel.
Við höfum nú fengið nýja aðal-
námsskrá fyrir grunnskóla. Þar er
athyglisverður kafli um
jafnréttisfræðslu, þar sem segir
að grunnskólinn eigi að búa
drengi og stúlkur undir atvinnu-
líf, fjölskyldulíf og það að vera
sjálfstæðir einstaklingar. Þetta er
nýmæli sem gefur vonir um að
einhverra breytinga sé að vænta í
skólakerfinu, og að við förum að
átta okkur betur á því, hvers kon-
ar einstaklinga við viljum að
skólakerfið skili út í samfélagið.
í þessu sambandi er líka rétt að
hafa í huga þær samfélags-
breytingar sem ríkjandi kerfi á
þátt í að móta: víða í Evrópu hafa
konur hafnað móðurhlutverki
sínu. Þær taka framleiðni, starfs-
frama og gróða fram yfir þau
mannréttindi að fá að hugsa um
börn. Hér á ég sérstaklega við
niðurstöður í nýrri þýskri rann-
sókn. Þetta er í anda þeirra
krafna sem skólakerfið og
atvinnulífið gera í sameiningu. Er
það æskileg þróun?
Kvennalistinn hér á íslandi
hefur mótmælt því, að
jafnréttisbaráttan felist í því að
konur gangi inn í hlutverk karla.
Markmiðið hlýtur að vera samfé-
lag þarsem menning beggjakynj-
anna fær að njóta sín.“
Kvennamenning
og karla
Getur þú skýrt fyrir mér nánar
okkar segir dr. Guðný Guðbjörnsdóttir dósent
hvernig menning kvenna greinir
sig frá menningu karla?
„Konum virðist til dæmis henta
betur en körlum að starfa í jafn-
ingjasamskiptum en innan
brattra valdapíramíða. Konur
hafa því sótt meira í störf þar sem
valdauppbyggingin er tiltölulega
flöt. Til dæmis í kennslu, hjúkrun
o.s.frv. Jafnvel þótt þetta séu
störf sem eru hlutfallslega illa
launuð miðað við kröfur um
menntun og ábyrgð. í atvinnulíf-
inu hefur ekki verið komið til
móts við kröfur kvenna um flatari
valdauppbyggingu, og þær eru
þreyttar á að þurfa að aðlaga sig
því goggunarkerfi, þar sem einn á
alltaf undir annan að sækja.
í heild má segja að í okkar
þjóðfélagi sé börnum ofaukið.
Þar er öll áhersla lögð á hámörk-
un efnislegra gæða á kostnað við-
komu, uppeldis og umönnunar.
Gríski heimspekingurinn Plato
sagði í riti sínu um fyrirmyndar-
ríkið fyrir 2400 árum, að allir
væru fæddir í ákveðin hlutverk,
en kynferði skipti þar ekki máli.
Konur gætu gegnt þessum hlut-
verkum öllum jafnt og karlar.
Hann tekur hins vegar fram að
þeir einstaklingar sem gegni hinu
mikilvæga hlutverki að vera
„verndarar ríkisins“ geti ekki
jafnframt annast eigin afkvæmi.
Það hlutverk verði falið sérstök-
um stofnunum. Þannig átti konan
samkvæmt Plato að kaupa frelsi
sitt með því að afsala sér börnum
sínum. Markmið menntunar hjá
Plato var ekki alhliða þroski
allra, heldur hámarksskilvirkni.
Rousseau (1762) sagði hins vegar
að Plato væri geggjaður að láta
verndara ríkisins ekki ala upp
börn sín. Því þótt hann gengi út
frá strangri verkaskiptingu kynj-
anna þá skildi hann mikilvægi
uppeldisstarfsins ekki bara fyrir
mæðurnar, heldur sem ómissandi
þátt í þroska og lífsundirbúningi
karlmannsins sem samfélags-
þegns.“
Kyngreining
í skólunum?
Jafnréttisbarátta kvenna virðist
í auknum mœli beinast að kyn-
skiptingu. Kvennalistinn er skýr-
asta dœmið um kynskiptingu í
stjórnmálum. En nú eru einnig
uppi raddir um kynskipta verka-
lýðshreyfingu, kynskipta skóla og
jafnvel kynskipt vísindi. Er þetta
rétta leiðin í jafnréttisbaráttunni?
„Eitt mikilvægasta valdatæki
allra tíma hlýtur að vera að hafa
stjórn á þeirri þekkingarsköpun,
sem á sér stað. Konur eru nú í
fyrsta skipti í sögunni í þeirri að-
stöðu að leggja þar sitt af mörk-
um í krafti aukinnar menntunar.
Við fræðikonur höfum áttað okk-
ur á því að sýn kvenna á veru-
leikann er sniðgengin í vísindum
og fræðum, sem hafa þó þann til-
gang að birta okkur sannleikann
sjálfan. Þess vegna hafa konur í æ
ríkari mæli lagt áherslu á svoköll-
uð kvennafræði, sem birta sýn
kvenna bæði á fræðin og veru-
leikann yfirleitt. Talsvert hefur
verið unnið á þessu sviði hér í
háskólanum, og í því skyni erum
við að vinna að stofnun sérstakr-
ar rannsóknarstofu í kvenna-
fræðum, en tillaga þar um liggur
nú fyrir háskólaráði. Þetta yrði
þverfagleg stofnun og þyrfti því
að heyra beint undir háskólaráð.
Það er hins vegar kaldhæðni ör-
laganna að enginn kvenkennari á
sæti í háskólaráði. Þar sitja aðal-
lega deildarforsetar, en einungis
prófessorar eru kjörgengir til
deildarforseta. Við háskólann
eru aðeins 4 kvenprófessorar,
þannig að ekki er þess að vænta
að margir kvenprófessorar sitji í
háskólaráði á næstu áratugum,
þótt konur séu nú orðnar meiri-
hluti háskólanema og æ fleiri
konur séu lektorar og dósentar.
Ekki stendur til nein breyting á
þessu samkvæmt nýjum tillögum
um stjórn háskólans, og eina
leiðin fyrir þverfaglega rann-
sóknastofu er að heyra beint
undir háskólaráð. Þetta er eitt
lítið dæmi um valdakerfi sem
ekki hefur pláss fyrir konur.
Hvað varðar kynskiptar bekkj-
ardeildir í skólum þá tel ég þær
eiga fullan rétt á sér. Rökin eru
einkum þau, að strákar eru frek-
ari á athygli í skólastofunni. Það
hefur komið fram í fjölmörgum
rannsóknum. Rökin fyrir blönd-
uðum bekkjardeildum hafa verið
þau, að það sé hollt fyrir bæði
kynin að blandast og kynnast. En
þau verða léttvæg ef stúlkur læra
fyrst og fremst að lúffa fyrir
ágengni drengja og sitja undir
háðsglósum þeirra.
Athyglisverð könnun á bland-
aðri bekkjardeild sem síðan var
skipt sýndi, að meðan hún var
blönduð þá voru það nokkrir
strákar sem voru frekir á athygli á
kostnað meirihluta strákanna og
allra stúlknanna. Þegar bekknum
var skipt voru þessir fáu strákar
áfram yfirgnæfandi í stráka-
bekknum en meðal stúlknanna
skapaðist nýtt samskiptamynstur
sem var skipulagðara og miðaði
við þátttöku allra. Mér finnst
skólakerfið eigi að bjóða upp á
þennan valkost líka. Hinn valk-
osturinn byggir í raun á hagsmun-
um strákanna. Því einkenni kynj-
anna birtast okkur meðal annars í
því að á meðan strákarnir óttast
náin tengsl og eiga erfitt með að
mynda þau, þá óttast stúlkurnar
einangrun og sjálfstæði. Því þarf
hugsanlega að þjálfa drengi og
stúlkur í mismunandi þáttum ef
þau eiga á endanum að vera fær
um að sinna störfum á vinnu-
markaði og á heimilunum og vera
sjálfstæðir einstaklingar."
Eðlismunur
kynjanna
Er þetta viðurkenndur eðlis-
lœgur munur?
„Nei, í rauninni ekki. Eini
munurinn á skapgerð stúlku-
barna og pilta, sem á sér viður-
kenndar líffræðilegar orsakir er
sá að strákar eru árásargjarnari
en stúlkur. Þetta má skýra með
hormónastarfsemi, a.m.k. að
hluta. Fyrir utan líkamlegan mis-
mun er kynjamismunur að stór-
um hluta uppeldislegt atriði."
Hver verður þá lokaniðurstaða
þessa spjalls?
„Þær aðstæður sem kynjamis-
réttið býður uppá í okkar þjóðfé-
lagi hafa skapað alvarlegt ástand,
sem bitnar fyrst og fremst á
heimilunum. Það álag sem hér er
á heimilum ungra barna er gífur-
legt. Heimilið, sem karlasamfé-
lagið kallar gjarnan hvíldarstað,
þótt það hafi aldrei verið það
fyrir konuna, er að verða helsta
miðstöð ofbeldis í þjóðfélaginu.
Orsakarinnar er meðal annars að
leita í því að uppeldishlutverkið
er afskipt bæði í atvinnulífi og
menntakerfi okkar. Þessu þarf að
breyta.“
-ólg
uqarfars
Kvenfrelsi byggist á því að konur geti nýtt hæfileika sína á eigin
forsendum, segir Kristín Halldórsdóttir fyrrverandi þingkona
Konur eiga undir högg að sækja á tvennum vígstöðvum, segir Kristín Halldórsdóttir í samtali við blaðamann
Þjóðviljans. Ljósm. Kristinn.
lagi sem einkennt hefur íslenskt
þjóðfélag og bitnað harkalega á
börnunum og fjölskyldunni.
Kynskipt
stéttarfélög?
Hvernig viljið þið bregðast við
launamisréttinu? Viljið þið kyn-
skipta verkalýðshreyfingu?
Það er auðvitað mjög alvar-
legur hlutur, hve illa hefur gengið
að leiðrétta launamisréttið. Ein
skýringin á því er sjálfsagt eðlis-
læg hógværð og ábyrgðartilfinn-
ing kvenna. Karlmenn eru óf-
eimnari við að heimta það sem
þeir telja sig þurfa. Ég held að
núverandi ástand sýni að full
ástæða sé til að reyna allar mögu-
legar leiðir til að ná árangri. Því
held ég að ástæða sé til að skoða
þá hugmynd alvarlega að stofna
launþegasamtök kvenna. Við
höfum valið þessa leið í
stjórnmálunum - tímabundið -
vegna þess að við töldum
fullreynt að þeir kostir sem fyrir
voru skiluðu ekki árangri.
Reynslan hefur sýnt okkur að
þetta var rétt leið. Ég held að
ástæða sé til að reyna hana á fleiri
sviðum.
Hefur starf Kvennalistans
skilað þeim árangri sem þið vænt-
uð?
Auðvitað hefur mjög margt
áunnist. Það var mikill munur á
fyrri kosningabaráttunni sem ég
tók þátt í og þeirri síðari. Við höf-
um náð árangri í því markmiði
okkar að efla sjálfsímynd kvenna
og sjálfstraust. Raddir og sjón-
armið kvenna heyrast nú oftar og
víðar í þjóðféiaginu en áður og
þótt enn séu ríkjandi fordómar
um hlutverkaskipti kynjanna, þá
er vaxandi skilningur á þörfinni
fyrir jafnrétti. Eitt af því sem
við höfum lagt áherslu á sem þýð-
ingarmikið atriði fyrir konur er
líkamlegt sjálfstæði þeirra. í
þessu skyni höfum við vakið at-
hygli á klánri og líkamlegu of-
beldi gagnvart konum og börn-
um, sem viðgengst í of ríkum
mæli í okkar þjóðfélagi. Við
lítum á klám og misnotkun kven-
líkamans í auðgunarskyni sem
árás á sjálfsímynd kvenna. Það
skiptir ekki minna máli en hið
efnahagslega misrétti. -ólg
Föstudagur 3. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7