Þjóðviljinn - 03.11.1989, Blaðsíða 24

CHAMPAGNE LIMÖNAÐ
3 os d ry kkj averksm it>ja
Seyðisfjarbar
Iðnsaga Austurlands
Orðabók Háskólans
íslensk orðsifjabók gefin út
Fyrsta rit sinnar tegundar hérlendis. Rakinn uppruni nær 40.000 ís-
lenskra orða. Ásgeir Blöndal Magnússon vann áratugum saman að
samningu þessa rits
fyrri hluta 20. aldar eftir Sumar-
liða ísleifsson sem var gefin út
1987. Fyrir jólin 1988 komu út
Ull verður gull sem fjallar um
ullariðnað hérlendis á síðari hluta
19. aldar og á 20. öld sem Magnús
Guðmundsson samdi. Einnig
Brotin drif og bflamenn, saga bif-
vélavirkjunar frá upphafi fram að
síðari heimsstyrjöld eftir Ásgeir
Sigurgestsson. Þá hafa ennfrem-
ur verið gerð myndbönd efnis-
samhljóða fyrri bókunum
tveimur.
-grh
Orðabók Háskólans hefur gef-
ið út fslenska orðsifjabók eftirÁs-
geir Blöndal Mágnússon. Þetta
er fyrsta verk sinnar tegundar á
íslensku og stórvirki í íslenskri
orðabókagerð. í bókinni eru um
25.000 uppflettigreinar og rakin
uppruni nærri 40.000 íslenskra
orða. Höfundur bókarinnar setur
fram skýringar og tilgátur um
uppruna og vensl íslenskra orða
og orðmynda, jafnt úr fornu máli
sem nútímaíslensku. Jafnframt
er fjallað um tökuorð í íslensku,
forn og ný, sem mörg hver eru nú
skýrð í fyrsta sinn. íslensk orðsifj-
abók er fyrsta orðabókarverkið
sem Orðabók Háskólans gefur út
en á næstu árum eru fleiri verk
væntanleg. Auk margra áratuga-
starfs Ásg eirs við samningu bók-
arinnar hafa starfsmenn Orða-
bókar Háskólans unnið að gerð
bókarinnar í fjögur ár.
Jón G. Friðjónsson, formaður stjórnar Orðabókar Háskólans afhendir
Njólu Jónsdóttur, ekkju Ásgeirs Blöndal Magnússonar fyrsta eintakið
af orðsifjabókinni
Ásgeir Blöndal Magnússon,
lauk cand. mag. prófi í íslenskum
fræðum við Háskóla íslands árið
1946 og var í rúma þrjá áratugi
einn af ritstjórum Orðabókar
Háskólans og síðast forstöðu-
maður hennar í tvö ár áður en
hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir. Hann var stundakennari
við heimspekideild Háskólans
um árabil og var gerður að
heiðursdoktor við heimspeki-
deild á 75 ára afmæli skólans. Ás-
geir var umsjónarmaður þáttar
um íslenskt mál í Ríkisútvarpinu
um áratuga skeið og vöktu þætt -
irnir mikla athygli hlustenda. Efni
sem hann aflaði sér í gegnum út-
varpsþættina munu hafa komið
honum að góðum notum við gerð
orðsifjabókarinnar.
Ásgeir lést árið 1987, 78 ára
gamall en hann hefði orðið átt-
ræður í gær, á útgáfudegi bókar-
innar.
Á kynningarfundi sem boðað
var til vegna útgáfu bókarinnar
sagði Jón G. Friðjónsson að Ás-
geir hefði lagt á það mikla áherslu
að bókin yrði sem aðgengilegust
almenningi og í þeim tilgangi
hefði verið nauðsynlegt að halda
verði bókarinnar sem lægstu ekki
síður en að hafa efni hennar sé
skýrt og vel upp sett. Vinna Ás-
geirs og annarra sem unnu að
gerð bókarinnar er ekki reiknuð
inn í verð bókarinnar en hún mun
kosta rúmar 8 þúsund krónur.
iþ
Út er komið fjórða bindi af safni
til iðnsögu íslendinga sem að
þessu sinni er fyrra bindi af iðn-
sögu Austurlands Frá eldsmíöi til
eleksírs sem Smári Geirsson
skólastjóri Verkmenntaskólans í
Neskaupstað skráði, en Hið ís-
lenska bókmenntafélag gefur
bókina út.
í þessu fyrra bindi er greint frá
þróun og umfangi prentiðnaðar-
ins í fjórðungnum, bókbands,
efnaiðnaðar, skinnaiðnaðar og
málmiðna allt frá síðustu öld til
nútíma. í seinna bindi verksins
verður fjallað um hvers kyns tré-
smíðar, rafiðnað og nokkrar iðn-
greinar aðrar.
Ritið skiptist í fimm aðalhluta
og í þeim fyrsta er prentlistinni
gerð skil. Greint er frá upphafi
prentiðnaðar í fjórðungnum með
Smári Geirsson skólastjóri og
höfundur bókarinnar.
Greint frá þróun og umfangi prentiðnaðarins í fjórðungnum, bók-
bands, efnaiðnaðar, skinnaiðnaðar og málmiðnaðar
tilkomu Skuldarprentsmiðju á
Eskifirði árið 1877 og síðan fjall-
að um allar prentsmiðjur sem þar
hafa verið starfræktar. Sérstök
áhersla er lögð á að geta þeirra
tæknilegu breytinga sem átt hafa
sér stað í iðninni. í öðrum hluta
er fjallað um bókband. Þar er ít-
arlega greint frá áhöldum og
vinnubrögðum þeirra sem bund-
ið hafa bækur í höndum, en
blómaskeið handbókbands var á
síðustu áratugum 19. aldar og
fyrstu áratugum þessarar. Þá er
einnig sagt frá þeim tveimur vél-
væddu bókbandsstofum sem
komið hefur verið á fót á Austur-
landi.
Saga efnaiðnaðar er rakin í
þriðja hluta. Þar segir frá aust-
firskum fyrirtækjum á sviði efna-
iðnaðar sem voru við lýði á tíma-
bilinu 1892-1950. Eftirmiðja20.
öld hefur atvinnustarfsemi af
þessu tagi vart átt sér stað í lands-
hlutanum ef plastiðnaður er
undanskilinn, en um hann verður
fjallað sérstaklega í síðara bindi.
I fjórða hluta er svo greint frá
skinnaverkun. Þar er stuttlega
sagt frá verkun skinna á heimil-
um á fyrri tíð, en aðalefni er að
gera skil fyrstu sútunarverk-
smiðju landsins er stofnsett var á
Seyðisfirði árið 1900.
Síðasti hluti ritsins og sá fimmti
er helgaður málmiðnaði. Þar er
fjallað um málmsmíði á öldinni
sem leið, smiðjur og þau fá-
brotnu verkfæri sem þá var notast
við. Síðan er rakið hvernig
Austfirðingar kynntust vélbún-
aði í byrjun nýrrar aldar og
hvernig vélaviðgerðir og verk-
Flöskumiði frá Gosdrykkjaverksmiðju Seyðisfjarðar.
stæðisrekstur þróuðust. Málm-
iðngreinar á borð við bifvélavir-
kjun og pípulagnir fá sérstaka
umfjöllun og í lokin er birt ágrip-
skennt yfirlit um þróun málmiðn-
aðar í kaupstöðum og kauptún-
um fjórðungsins ásamt því að
fjallað er um merkustu þætti
slíkrar starfsemi í dreifbýlis-
hreppum.
Á blaðamannafundi í fyrradag
sagði Smári Geirsson að hann
hefði lagt kapp á að ná tali af
þeim sem kynnst höfðu iðnaðin-
um af eigin raun en hann hóf
heimildaöflun sumarið 1987.
Eins og við var að búast reyndust
ritheimildir gloppóttar. Smári
ferðaðist því um fjórðunginn all-
an frá Skeggjastaðahreppi
(Bakkafirði) suður í Öræfasveit
og ræddi við 136 menn. Að öðru
Ieyti lagði Smári ríka áherslu á
gildi þess að atvinnusaga hinna
einstöku landsfjórðunga yrði
skráð.
Útgáfa að safni iðnsögu íslend-
inga hófst fyrir tveimur árum og
hafa verið gefnar út Eldur í afli
saga málmiðnaðar á 19. öld og
Umboðsmenn
Pjóðviljans
Kaupstaöur
Kópavogur
GaröabiHafnarfJ
Kaflavfk
NJarövlk
Sandgarðl
Akranas
Borgarnes
Stykklshólmur
Grundarfjöröur
Ólafsvfk
Búöardalur
ísafjöröur
Bolungarvfk
Suðureyrl
Bfldudalur
Hvammstangl
Blönduós
Skagaströnd
Sauðárkrókur
Slglufjöröur
Akureyrl
Ólafsfjörður
Húsavfk
Raufarhöfn
Þórshöfn
Vopnafjöröur
Egilsstaðlr
Sayölsfjöröur
Reyöarfjöröur
Esklfjöröur
Neskaupstaöur
Fáskrúösfjörður
Höfn f Hornafirðl
Selfoss
Hverageröl
Þorlákshöfn
Eyrarbakki
Stokkseyrl
Laugarvatn
Hvolsvöllur
Vfk / Mýrdal
Vestmannaeyjar
Vopnafjöröur
Nafn umboösmanns Helmlllsfang Sfml
Linda Jónsdóttir
. Ragnar Borgþórsson
Guðrföur Waage
Kristinn Ingimundarson
Aldfs Búadóttir
Finnur Malmquist
Inga Björk Halldórsdóttir
Erla D. Lórusdóttir
Guðlaug Pétursdóttir
Linda Stetánsdóttir
Kristjana Guðmundsdóttir
Jens Markússon
Ráðhildur Stefánsdóttir
Þóra Þórðardóttir
Helga Gfsladóttir
Friðbjörn Nfelsson
Snorri Bjarnason
Ólafur Bernódusson
Björg Jónsdóttir
Guðfinna Ingimarsdóttir
Halldór Ingi Asgeirsson
Erfa Magnúsdóttir
Freyja Ingólfsdóttir
Eyrún Guðmundsdóttir
Arnþór Karlsson
Aðalbjörn Björnsson
Páll Pótursson
Anna Dóra Ámadóttir
Ólðf Pálsdóttir
Þórey Pálmadóttir
Birkír Stefánsson
Ágúst Þór Margeirsson
Ólaffa Bragadóttir
Margrét Þorvaldsdóttir
Lllja Haraldsdóttir
Þórdfs Hannesdóttir
Þórir Erlingsson
Jón Ólafur Traustason
Halldór Benjamfnsson
Ámý Jóna Sigurðardóttir
Sæmundur Björnsson
Marta Jónsdóttir
Svanborg Vfglundsdóttir
Hamraborg 26
Holtagerði 28
Austurbraut 1
Faxabraut 4
Oddnýjarbraut 3
Dalbraut 55
Kvöldúlfsgötu 26
Silfurgötu 25
Fagurhólstún! 3
Mýrarholti 6A
Búðarbraut 4
HnffsdalsvegilO
Holtabrú 5
Aðalgötu 51
Tjarnarbraut 10
Flfusundi 12
Uröarbraut 20
Borgarbraut 27
Fellstúni 4
Söluturninn Sigluf.
Hamarsstfg 18
Austurgötu 14
Mararbraut 23
Lindarholti 2
Vesturvegi 5
Lónabraut 41
Árskógum 13
Fjarðarbakka 10
Mánagata 31
Svfnaskálahlfð 19
Miðgarði 11
Hafnargðtu 8
Heiðarbraul 5
Engjavegi 5
Heiðarbrún 51
Lyngbergi 13
Túngðtu 28
Eyjaseli 2
Flókalundi
Krókatúni 17
Ránarbraut 9
Helgafellsbraut 29
Kolbeinsgötu44
91-641195
91- 45228
92- 12883
92-13826
92- 97735
93- 11261
93-71740
93-81410
93-86703
93-61269
93- 41447
94- 3541
94-7449
94-6167
94- 2122
95- 12485
95-24581
95-22772
95- 35914
96- 71555
96-24275
96-62370
96-41939
96-51196
96- 81125
97- 31108
97-11350
97-21467
97-44167
97-61367
97-71841
97-51124
97- 81786
98- 22317
98-34389
98-33813
98-31198
98-31293
98-61179
98-78335
98-71122
98-12192
97-31289
Umboðsmann vantar
á Dalvík. Hafið samband við afgreiðslu blaðsins
ísíma 91-681663.
Frá eldsmíði til eleksírs
24 SlÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. nóvember 1989