Þjóðviljinn - 07.11.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Lyfjagjafirá Litla-Hrauni
í Þjóðviljanum 27. september
birtist dálítill pistill eftir Ólaf Ól-
afsson landlækni, „Sjúkir fangar
og lyfjaneysla.“ Af gefnu tilefni
langar mig til að gera nokkrar at-
hugasemdir við þessi skrif. Mér
er málið talsvert skylt.
í pistlinum segir að í íslenskum
fangelsum sé fólk sem að réttu
lagi ætti að fá meðferð á sjúkra-
húsum. Segist landlæknir hafa
reynt að opna augu manna fyrir
því ófremdarástandi. Og það er
satt og rétt og á hann þakkir
skildar fyrir það. Hann segir að
25% fanga á Litla-Hrauni séu
ýmist haldnir geðveiki á háu stigi,
geðtruflun og/eða langvarandi
fi'kn. Læknar og annað heilbrigð-
isstarfsfólk komi aðeins í stuttar
heimsóknir og því verði lítið úr
hefðbundnum lækningum. Lyfja-
gjafir verði því oft þrautalending-
in enda séu til lyf er veiti mönnum
hjálp.
Þá segir landlæknir að vissu-
lega sé ástæða til að fara sparlega
með lyfin. Hann birtir töflu um
notkun róandi lyfja (Nr. 5 og Nr.
6) á Litla-Hrauni og í fjórum öðr-
um fangelsum á Norðurlöndum.
Á töflunni sést að dagsskammtur
á hverja 100 fanga er minnstur á
Litla-Hrauni 30.9., en 53.3 í því
fangelsi sem næst kemur og 131.9
í því fangelsi er mest notar lyfin.
Þá lætur landlæknir þess getið að
í hinum erlendum fangelsum séu
samt ekki geðsjúkir fangar. En
þó hann telji aðhald nauðsynlegt
megi ekki of langt ganga og þeir
dæmi best um þessi mál er gjör-
þekki til ástands í fangelsum og
líðan fanga. Svo segir landlæknir:
„Af framangreindri töflu má ráða
Sigurður Pór Guðjónsson skrifar
að læknar Litla-Hrauns ávfsa lyfj-
um hóflega".
Og nú koma
athugasemdir mínar
Mér er kunnugt um að land-
læknir telur að fangalæknar einir
Hrauni hvað lyf snertir eins og
það var í ágúst 1988. Og ég talaði
fullum fetum um lyfjasukk.
Fangarnir hefðu verið meira og
minna drulludópaðir. 4' Heimild-
ir mínar voru starfsfólk fangels-
iskerfisins og síðast en ekki síst
fangarnir sjálfir.
Þjóðviljanum 27. janúar.
Pistill landlæknis, sem hér er
gerður að umtalsefni, hefur
hvergi birst nema í Þjóðviljanum
og er það gagnstætt venju þegar
kallinn lætur í sér heyra. En í
Þjóðviljanum fyrst og fremst
komu greinar mínar um lyfja-
/
„Eg ætla að halda áfram að rekja þá vald-
níðslu í hennar óteljandi myndum efekki
verður þaggað niður í mér með valdi”
„gjörþekki“ ástand og líðan
fanga og þar með verði öll
gagnrýni annarra á störf þeirra
ómarktæk. Svona fara þeir að því
að gulltryggja sig fyrir krítik.
Þetta skiptir þó litlu máli. Og ég
vil einnig í framhjáhlaupi, hvað
„geðsjúka“ fanga snertir í sam-
bandi við lyfjagjafir ávanabind-
andi vímulyfja, benda lesendum
sérstaklega á orð mín um það
efni. 4) A dögunum skrifaði ég
um tiltekið mál á Litla-Hrauni.
Það var vegna lyfjagjafa ávana-
bindandi lyfja til vímuefnasjúkl-
ings sem ekki var geðveikur en
oft hafði verið í meðferð venga
alkóhólisma ,-4’5). Nokkur frek-
ari skrif og umræður urðu um
málið. 2’3’6.7). í leiðinni vék ég
almennt að ástandi mála á Litla-
Nú segja sömu heimildir að
ástandið í lyfjamálum á Litla-
Hrauni sé orðið harla gott. Og
má ekki minna vera en að ég óski
fangalæknunum Gylfa Haralds-
syni og Pétri Z. Skarphéðinssyni
til hamingju, en þessir heiðurs-
menn hafa hingað til sloppið við
afleiðingar gerða sinna, af því að
heilbrigðisyfirvöld með land-
lækni og ráðherra í broddi fylk-
ingar héldu yfir þeim hlífiskildi
með hreinu gerræði, einsog skrif
mín sýna ljóslega öllum þeim sem
skilja vilja. Og menn hafa jafnvel
opinberað skilning sinn opinber-
lega. 6 7k Það er sem sagt ekki
alveg út í hött að láta í sér heyra,
þó maður sé „púritani sem ekkert
veit og ekkert skilur“, eins og
landlæknir hreytti út úr sér í
svallið á Hrauninu. Enginn annar
hefur mér vitanlega gagnrýnt
lyfjagjafir á Litla-Hruni.
Það er engu líkara en land-
læknir sé eftir dúk og disk að læða
þeirri blekkingu að lesendum
Þjóðviljans, að þetta hafi nú ver-
ið meira bullið í honum Sigurði.
Læknar Litla-Hrauns ávísi lyfjum
hóflega. Auðvitað heldur þá
flekklaus lesandinn að svo hafi
ætíð verið. En það er nú öðru
nær. Það fór ekki að skána fyrr en
eftir að ég fórnaði áliti mínu með-
al allra þeirra sem einhvers mega
sín með því að kynna almenningi
hvernig „kerfið", dóms- og
heilbrigðisyfirvöld níðast á föng-
um. Og ég hef í hyggju að halda
áfram að rekja þá valdníðslu í
hennar óteljandi myndum, ef
ekki verður þaggað niður í mér
með valdi.
En ég vona sannarlega að á-
standið fyrir austan haldi áfram
að batna. Eiginlega ættu svo
samtök lækna að kunna mér sér-
stakar þakkir fyrir framtak mitt
því vinur er sá er til vamms segir.
Ég geri að vísu ekki ráð fyrir að
landlæknir ómaki sig á að lesa
þessa grein mína þó hann sé bók-
menntamaður. En lesendum
Þjóðviljans vil ég að lokum ráð-
leggja þetta og ég tala nánast af
yfirskilvitlegri reynslu:
Takið ekki mark á Ólafi Ói-
afssyni landlækni um lyfjagjafir á
Litla-Hrauni, fyrr en þið haflð
gengið úr skugga um það eftir
öðrum leiðum að hann fari með
rétt mál. I þessum efnum er hon-
um þvi miður alls ekki treystandi.
Nokkrar pottþéttar heimildir:
1) Sigurður Þór Guðjónsson: Galopið
bréf til heilbrigðisráðherra og
smáskeyti til dómsmálaráðherra.
Morgunblaðið 12. janúar.
2) Læknadóp á Litla-Hrauni. Þjóð-
viljinn 27. janúar.
3) Guðmundur Bjarnason: Svar við
„Galopnu bréfi“ Sigurðar Þórs
Guðjónssonar. Morgunblaðið 3.
febrúar.
4) Sigurður Þór Guðjónsson: Voða-
löhg grein um voðalegt ranglæti.
Þjóðviljinn 13.-14. júní.
5) Sigurður Þór Guðjónsson: Annáll
vegna lyfjakæru. Þjóðviljinn 29.
júní.
6) Fjölmiðlapistill Illuga Jökuls-
sonar. Ríkisútvarpið 13. janúar.
7) Sigurður A. Magnússon: „Lok-
leysur lögregluþjóns“, Þjóðviljinn
8. september.
Sigurður Þór Guðjónsson er rithöf -
undur
t
Matvælaaðstoð - í hverra þágu?
Úlfur Björnsson skrifar
Matvælaaðstoð, niðurgreiddur
útflutningur og nýlenduhefðir
hafa komið þjóðum heimsins á
bragðið að borða brauð. En
kostnaðurinn við það er mikill,
því nær allt hveiti til brauðgerðar
er innflutt. Það getur því haft
veruleg áhrif, bæði í iðnríkjunum
og þróunarlöndunum, ef það
tekst að gera brauð úr öðru en
hveiti og rúgi.
Það virðist í fljótu bragði vera
skynsamleg hugmynd, að í stað
þess að kosta offjár til að geyma
matvæli og jafnvel eyða, sé rétt-
ara fyrir iðnríkin að gefa þessi
matvæli sem aðstoð til þeirra
þjóða, sem af einhverjum ástæð-
um eru ekki sjálfum sér nógar um
matvæli. Slíkt myndi spara iðn-
ríkjunum verulegar upphæðir og
sú offramleiðsla, sem þar er á
landbúnaðarvörum, yrði að ein-
hverju gagni. Ennfremur yrði
auðveldara að koma við hagræð-
ingu í landbúnaðinum, þar eð
einskonar markaður skapaðist
fyrir framleiðsluna, þó niður-
greiddur væri.
Á þessu eru þó ýmsir annmark-
ar. Þau matvæli sem með þessum
hætti berast frá iðnríkjunum til
þróunarlanda eru þar í beinni
samkeppni við innlenda
matvælaframleiðslu. Skiptir þá
engu þó matvælaframleiðsla sé
ónóg í landinu. Þá er umfram-
framleiðsla matvæla í sumum
þróunarlöndum, og ef ekki kæmi
til „gjafakorn” frá iðnríkjunum,
væri markaður fyrir þessi matvæli
í nágrannaríkjunum. Heildar-
áhrifin verða því þau, að mat-
vælaframleiðsla dregst saman,
bæði í þeim löndum, sem ekki ná
að brauðfæða sig og í þem þróun-
arlöndum, sem byggja allt sitt á
matvælaframleiðslu.
„Heildaráhrifin verðaþvíþau, að matvœla-
framleiðsla dregst saman, bœði íþeim
löndum, sem ekki ná að brauðfœða sig og í
þeim þróunarlöndum, sem byggja alltsittá
matvælaframleiðslu”
Annar fylgifiskur matvæla-
aðstoðarinnar er sá, að neyslu-
venjur í þróunarlöndunum
breytast. Neysla hefðbundinna
matvæla leggst af og í stað þeirra
kemur neysla matvæla, sem eiga
uppruna sinn í iðnríkjunum. Oft-
ar en ekki er ekki mögulegt að
framleiða þessi matvæli í
þróunarlöndunum sjálfum.
Þarna hefur því verið „búinn til”
markaður fyrir landbúnaðar-
framleiðslu iðnríkjanna undir yf-
irskini mannúðar og aðstoðar.
Þróunarlönd eiga oft litla pen-
inga til að kaupa fyrir og það
ríður efnahag þeirra á slig, að
verja þeim litlu tekjum sem þau
hafa til að kaupa matvæli af iðn-
ríkjunum. Það verða þau þó að
gera, því með bættri heilsugæslu
(með aðstoð iðnríkjanna) fjölgar
íbúunum ört, og það er langt þvf
frá, að matvælaaðstoðin ein dugi
til að fæða þá alla, enda gæta iðn-
ríkin þess, að gefa ekki um of.
Eitt af því, sem hefur orðið
fylgifiskur hveitigjafa til Afríku,
er brauð. Brauð gert úr hveiti
hefur að miklu leyti komið í stað
hefðbundinna rótarávaxta, svo
sem kasava. í kasavamjöli er ekki
glútein, svo það er ekki hægt að
baka úr því brauð. Hveiti er aftur
á móti yfirleitt ekki hægt að rækta
með árangri í Afríku. Hveiti-
gjafirnar hafa því orðið til þess,
að landbúnaðarframleiðsla
dregst saman og næringargildi
fæðunnar minnkar, sem aftur
kallar á aukna aðstoð utanað frá
og aukinn innflutning matvæla og
lyfja.
Þetta samhengi „aðstoðar” og
markaðssetningar er löngu þekkt
og mikið notað jafnt beint af
fyrirtækjum, sem eru að koma
sinni vöru á markað í þróunar-
löndum og í gegnum þróunar-
samvinnu ýmiskonar. En það er
ekki allt alillt. Hveitigjafirnar
hafa meðal annars leitt til þess,
að FAO hefur um langa hríð
leitað að aðferð til að baka brauð
úr rótarávöxtum og korni, sem
ekki inniheldur glútein. Nú virð-
ist svo sem leitin ætli að bera ár-
angur. Með því að gera mjöl úr
hráefninu, sjóða hluta þess í
hlaup, kæla það og bæta afgang-
inum af mjölinu útí ásamt geri,
sykri og salti, megi ná árangri
sem hvergi gefi hveitibrauði eftir
hvað varðar bragð og gæði og
geymist mun betur. Næringarg-
ildið er einnig miklum mun meira
en í hveitibrauði.
Bökunartækni þessi hefur ver-
ið reynd með góðum árangri í
Kenya nýlega. Svo gæti farið, að
hér sé fundin aðferð til að láta
hefðbundna afríska landbúnað-
arframleiðslu koma í stað inn-
flutts hveitis við brauðgerð. Það
mundi ekki einungis þýða
milljarða sparnað við innflutning
matvæla til þróunarlanda og bætt
næringarástand, heldur yrði
þetta ekki síður lyftistöng fyrir
landbúnaðarframleiðslu þessara
landa og gerði þeim kleift að
brauðfæða sig að miklu eða öllu
leyti.
Úlfur Björnsson er stafsmaður
Þróunarsamvinnustofnunar ís-
lands
Þriðjudagur 7. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5