Þjóðviljinn - 07.11.1989, Blaðsíða 11

Tvö ævintýri
Ljúfaland og Skuggabjörg eru
allsendis ólík ævintýralönd í
tveim nýjum íslenskum barna-
bókum. Onnur er eftir rútiner-
aðan fjölmiðlahauk, hin eftir nýj-
an höfund.
Lært að gráta
í Ljúfalandi
BRÚÐAN HANS BORGÞÓRS
eftir Jónas Jónasson
Sigrún Eldjárn teiknaði myndir
166 bls. Æskan 1989
„í gamla daga var til land þar
sem hafði aldrei verið stríð. Fólk-
ið mátti bara ekki vera að því að
berjast því að það var svo önnum
kafið við að lifa í friði og elsku til
náungans," segir í upphafi Brúð-
unnar hans Borgþórs. Þetta er
Iýðveldið Ljúfaland, og eins og
nærri má geta er þar engin bar-
átta milli góðs og ills eins og í
gömlu ævintýrunum. Þar er allir
góðir og hamingjusamir. Spurn-
ingin er hvað getur gerst á slíkum
stað.
Eina ógæfan sem að fólki getur
steðjað í Ljúfalandi er barnleysi,
og sagan segir frá því hvernig
tvenn hjón leysa þann vanda.
Önnur hjónin eru feiti og pattara-
legi borgarstjórinn Jörundur og
kona hans sem fræg er fyrir kjöt-
bollur sínar. Þau læra að líta á
borgarbúa yfirleitt og börnin í
borginni sérstaklega sem börnin
sín. Hin hjónin eru Borgþór og
Ólína, aðalsöguhetjur bókarinn-
ar ásamt brúðunni hans Borg-
þórs. Vandi þeirra er þyngri.
Þegar Ólína var ung stúlka og
dóttir vel efnaðs trésmiðs í höfuð-
borg Ljúfalands dreymdi hana
um prins sem kæmi ríðandi á hvít-
um hesti, kippti henni á bak fyrir
framan sig og færi með hana heim
í höll sína. En sem betur fer er
hún nógu skynsöm til að þekkja
prinsinn í feimna trésmíðanem-
anum sem stamar svo óttalega
þegar hann kemur dag nokkurn
til að gera við gluggann sem hún
situr við. Þau verða ástfangin og
trúlofast og í fyllingu tímans gifta
þau sig.
í tilhugalífinu, gagntekinn af
ástarþrá, smíðar Borgþór brúðu
handa börnunum sem þau Ólína
ætla að eignast í framtíðinni. Þótt
hann eigi seinna eftir að smíða
urmul af brúðum og setja á fót
verslun til að selja þær, heldur sú
fyrsta áfram að hafa algera sér-
stöðu, ekki síst vegna þess að þau
hjón eignast engin börn.
Þetta er ekki venjuleg brúða
með rjóðar kinnar og ljósa lokka
heldur brúðumaður á óvissum
aldri í matrósafötum, skipstjór-
inn Hafþór á Lífsskipinu góða.
Hann getur hugsað og jafnvel tal-
að við þá sem skilja tungumál
hans, og með hæfilegri einföldun
má segja að sagan verði smám
saman þroskasaga hans. Nánar til
tekið veit hann ekki hvað fólk er
að gera þegar það hlær og grætur
og þarf að læra það.
Hafþór skipstjóri hefur yndi af
að minna viðmælendur sína á að
hann sé úr völdum viði og geymi í
sér alta reynslu eikartrésins sem
einu sinni stóð stolt í skógi og
veitti ferðalöngum skjól. Hann
býr yfir furðumikilli þekkingu
líka frá þeim sem hvílt hafa við
rætur hans, getur til dæmis sagt
Borgþóri hvað sé úr timbri í
kirkjum þótt hann hafi aldrei
komið í slíkt hús. Það skýtur því
dálítið skökku við að Hafþór
skuli hvorki kannast við hlátur né
grát. Einhverjir elskendur hljóta
að hafa gert annað hvort meðan
þeir skáru nöfn sín í börkinn forð-
um. Þarna er röklegt misræmi í
sögunni sem sýnir að Hafþór er
ekki sjálfstæð persóna heldur
öðrum háður.
Það er algengara en upp þurfi
að telja að hlutir, brúður og brúð-
uígildi, lifni við í barnabókum og
öðlist meira og minna sjálfstætt
líf. Nægir að minna á brúðu-
drenginn Gosa og leikföngin í
Bangsimon. Hafþór er framleng-
ing á eiganda sínum eða ein hliðin
á honum, sú karlmannlega. Sú
sem ekki stamar og hvorki grætur
né hlær, en um leið sú barnslega,
barnið í Borgþóri. Þeir eiga sam-
an löng samtöl meðan Borgþór
væntir enn barna í búið, en þegar
hann lokar huga sínum af beiskju
yfir barnleysinu hætta þeir að ná
saman. Þá eiginlega „deyr“ Haf-
þór skipstjóri.
Það er Heiða litla sem lífgar
hann við aftur. Dóttir ekkju fá-
tæka erfiðismannsins (því ekki
reynast allir jafn heppnir í Ljúfa-
landi þegar nánar er að gætt) hef-
ur næmi og ástríðu barns með
óuppfylltar þrár og nær sambandi
við brúðuna. Hana langar til að
eignast Hafþór, en Borgþór er
tregur til að sætta sig við barn-
leysið og láta hann af hendi, og í
sálarhamförunum samfara því
læra ýmsir bæði að hlæja og
gráta.
Þetta er saga um það að kæfa
barnið í sér eða leyfa því að lifa og
er kannski efnislega meira fyrir
fullorðna en börn. Hún er líka
byggð upp á samtölum og textinn
verður af því gisinn á köflum og
nýtur sín best sem saga handa
börnum í upplestri. Hins vegar
laða myndir Sigrúnar Eldjárn
börn að bókinni þó að við fyrstu
sýn falli þær varla að stíl hennar
og efni. Þetta eru skopteikningar
þár sem Ljúfaland gamalla daga
verður býsna kunnugleg nýliðin
fortíð (sjötti áratugurinn?). Um-
hverfi er flausturslega teiknað (til
dæmis brúðurnar aðrar en Haf-
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
þór), en það er hressileg kímni í
myndunum sem dregur fram
hlýja gamansemi sögunnar og
vegur upp á móti hátíðleika og
tilfinningasemi hennar.
Hamagangur
á Heimaey
ÓVÆNT HEIMSÓKN
Texti: Árni Árnason
Myndir: Anna Cynthia Leplar
63 bls., Barnabókaútgáfan 1989
Nýr höfundur, nýtt forlag,
glæsilega útgefin barnabók með
litmyndum á hverri einustu opnu,
það er ekki í lítið ráðist. Og boð-
að að framhald verði á, bæði
þessari sögu og útgáfu barnabóka
hjá forlaginu.
Gagnstætt venju er við hæfi að
byrja á að fjalla um myndimar í
Ovæntri heimsókn; þær eru fag-
mannlegar unnar en textinn og
hljóta að vekja athygli. Önnu
Cynthiu Leplar þekkja unglingar
af myndum hennar í bókum And-
résar Indriðasonar, til dæmis
sögunum um Elías, Viltu byrja
með mér? og Fjórtán ... bráðum
fimmtán, raunsæilegum svart-
hvítum teikningum sem náðu vel
auga lesenda og anda sagnanna,
kannski fyrir utan kímnina. En
þar voru myndirnar til skreyting-
ar, í Óvæntri heimsókn eru þær
eiginlega aðalatriðið þótt ekki
segi þær alla söguna.
Mér sýnist myndirnar unnar
með vatnslitum og penna, og að
venju vinnur Cynthia manna-
myndirnar vel, kroppa, útlimi og
fatnað, en hirðir ekki á sama hátt
um andlit. Það er þó útfærsla á
umhverfi sem af ber á þessum
r.)\:-i nt
f * . HEIMSÓKN | \t m Arnason ,v> \ nna Cvmht* Lcplur 1
■'": V • % JÉ:,
•
myndum og minnir jafnvel á
stöku stað á sjálfa Uon Wikland,
myndasmið Astrid Lindgren. Ég
vil einkum nefna leynistað barn-
anna við ströndina á heilli opnu
(42-3) og frá bæra rnynd af hall-
armúr (11) þar sem stærð hans og
hreyfingu í myndina er náð með
því að hafa aðra persónuna efst til
vinstri á myndinni en hina neðst
til hægri og á milli breiðir múrinn
úr sér. Einu sinni bregst Önnu
Cynthiu bogalistin: það er ekki
vit í leið hermannanna niður fjall-
ið.
Textanum lánast illa að koma
til skila því sem sést svo vel á
kápumyndinni, að sagan gerist á
hálendri eyju þar sem efsti
hlutinn er geysimikil höll en niðri
við sjávarmál stendur dálítið
þorp. Eyjan heitir Heimaey og er
hluti af Þokueyjaklasanum sem
sagnir herma að sé í miðju Atl-
antshafí.
Sagan hefst í Skuggabjörgum,
höllinni efst á eynni þar sem er
vel varið konungsríki, sjálfu sér
nægt og þarf ekkert að sækja út
fyrir sig, þó ekki sé reynt að skýra
það nánar. Grær eitthvað þarna
uppi? Þarna er afbragðs mynd-
efni illa nýtt. Þar ríkja heimskur
kóngur og fordekruð drottning
og eiga einn son barna, Huga,
sem er skýrleikspiltur þrátt fyrir
ætternið. Hann fær ekki að leika
sér við önnur börn í ríkinu og
leiðst einangrunin, og sagan hefst
þegar hann hefur fengið nóg af
henni og strýkur. Flýgur burt á
flugdreka sem fornsagnakennar-
inn hans hjálpar honum að
smíða. Allir í ríkinu virðast vera
ákaflega heimskir nema þeir
tveir. Meira að segja hermenn-
irnir eru ekki vitund hættulegir,
bara asnar.
Sagan segir svo frá því þegar
Hugi kemst til manna niðri á
ströndinni, kynnist indælum
börnum og skiptist á leyndarmál-
um við þau þangað til hermenn
föður hans finna hann af slysni og
fara með hann aftur heim til
Skuggabjarga. Þar er okkur lofað
að ferðalag hans hafi áhrif til góðs
eins og fram muni koma í næstu
bók.
Óvænt heimsókn er tilbrigði
við Rauðhettuminnið. Söguhetja
fer að heiman, lendir í ævintýrum
(þó ekki lífsháska) og fer svo
heim reynslunni ríkari, en að vísu
nauðugur því heimilið er verri
staðurinn í þessari sögu. Margt í
sögunni skemmtir eflaust ungum
lesendum, en textinn er götóttur.
Til dæmis hefði þurft að vefa inn í
hann stutta forsögu: Eru íbúar
Skuggabjarga og Strandverjar
sama þjóð? Hvers vegna halda
Strandverjar að það sé gott að
búa í efra? Öðru er illa fylgt eftir,
til dæmis hinum einkennilega
boltaleik Standverja. Og greini-
legt er að hvorugur höfundur veit
nákvæmlega hvernig flugdrekinn
er sem Hugi flýgur á. Margir les-
endur hafa áhuga á að vita það,
ekki síður en börn Strandverja.
Frágangur á texta er góður, en
nefna má að á íslensku opnast
ekki nýjar gæsalappir þótt
greinaskil verði í beinni ræðu (sjá
t.d. bls. 13). Þó að kápan sé
hvorki nógu aðlaðandi né upplýs-
andi er bókin sjálf óvenjulega
falleg. Og enn einu sinni hljótum
við að þakka erlendum bóka-
skreytingamönnum fyrir að
auðga okkar myndlistargarð.
jMÓDVILJINN
fyrir 50 árum
Hve dásamlegt væri ekki að lifa á
íslandi, ef ekkert atvinnuleysi
væri þar til, enginn kvíöi fyrir
morgundeginum út af vinnu-
vöntun og skorti, síhækkandi, ör-
uggt kaup, - síbatnandi af koma
verkamanna, bænda og fiski-
manna, - ókeypis læknishjálp,
spítalavistog lyf, án þess að
þurfa að greiða til sjúkrasamlags,
-ókeypis sumardvöl fyrir alþýðu-
fólkað Laugarvatni, Þrastarlundi,
7. nóvember
þriðjudagur. 311. dagur ársins.
Sólarupprás í Reykjavík kl. 9.30 -
sólarlag kl. 16.52.
Viðburðir
Þjóðhátíðardagur Sovétríkjanna.
Byltingin í Rússlandi hófst 1915.
Jón Árason og synir hans háls-
höggnir1550.
Laugum, Reykholti.-opinnað-
ganguraðöllum
menntastofnunum eftir vild og
styrkirtilað nemaþar-o.s.frv.
Þannig er lífið í Sovétríkjunum í
dag. úr leiðara blaðsins
DAGBÓK
APÓTEK
Reykjavík. Helgar- og kvöldvarsla lyfj-
abúöa vikuna
3.-9. nóv. er í Vesturbæjar Apóteki og
HáaleitisApóteki.
Fyrrnefnda apótekið er opið um helgar
og annast næturvörslu alla daga 22-9 (til
10 frídaga). Síöarnefnda apótekiö er
opið á kvöldin 18-22 virka daga og á
laugardögum 9-22 samhliða hinu fyrr-
nefnda.
LÖGGAN
Reykjavík sími 1 11 66
Kópavogur.............simi 4 12 00
Seltj.nes.............simi 1 84 55
Hafnarfj..............simi 5 11 66
Garðabær..............sími 5 11 66
Slökkvilið og sjúkrabflar:
Reykjavík.............sími 1 11 00
Kópavogur.............simi 1 11 00
Seltj.nes.............simi 1 11 00
Hafnarfj..............sími 5 11 00
Garðabær..............sími 5 11 00
LÆKNAR
Læknavakt fy rir Reykjavik, Sel-
tjarnarnes og Kópa vog er í Heilsu-
verndarstöð Reykjavíkur alla virka daga
frá kl. 17 til 08, á laugardögum og helgi-
dögum allan sólarhringinn. Vitj-
anabeiðnir, símaráðleggingar og tíma-
pantanir i sima 21230. Upplýsingar um
lækna og lyfjaþjónustu eru gef nar í sim-
svara 18888.
Borgarspítalinn: Vakt virka daga kl. 8-
17 og fyrir þá sem ekki hafa heimilis-
lækni eða ná ekki til hans. Landspít-
alinn: Göngudeildin eropin 20-21.
Slysadeild Borgarspitalans: opin allan
sólahringinn sími 696600.
Hafnarfjörður: Dagvakt, Heilsugæslan
simi 53722. Næturvakt lækna simi
51100.
Garðabær: Heilsugæslan Garðaflöt s.
656066, upplýsingar um vaktlækna s.
51100.
Akureyri: Dagvakt 8-17 á Læknamið-
stöðinni s. 23222, hjá slökkviliðinu s.
22222, hjá Akureyrarapóteki s. 22445.
Farsími vaktlæknis 985-23221.
Keflavík: Dagvakt. Upplýsingars. 3360.
Vestmannaeyjar: Neyðarvakt lækna s.
1966.
SJÚKRAHÚS
Heimsóknartímar: Landspítalinn: alla
daga 15-16,19-20. Borgarspítalinn:
virkadaga 18.30-19.30, helgar 15-18,
og eftir samkomulagi. Fæðlngardeild
Landspítalans: 15-16. Feðratími 19.30-
20.30. Öldrunarlækningadelld Land-
spitalans Hátúni 10 B. Alla daga 14-20
og eftir samkomulagi. Grensásdelld
Borgarspítala:virkadaga 16-19, helgar
14-19.30. Hellsuverndarstöðin við
Barónsstíg opin alla daga 15-16og
18.30-19.30. Landakotsspftalhalla
daga 15-16 og 18.30-19. Barnadeild:
heimsóknir annarraen foreldra kl. 16-17
daglega. St. Jósefsspitali Hafnarfirði:
alla daga 15-16 og 19-19.30. Klepps-
spftalinn:alladaga 15-16og 18.30-19.
Vestmannaeyjum: alla virka daga 15-
16 og 19-19.30. Sjúkrahús Akraness:
alla daga 15.30-16 og 19-19.30. Sjúkra-
húsið Húsavík: alla daga 15-16 og
19.30-20.
ÝMISLEGT
Hjálparstöð RKI. Neyðarathvarf fyrir úng-
linga Tjarnargötu 35. Sími: 622266, opið
allansólarhringinn.
Sálfræðistöðin. Ráðgjöf i sálfræðilegum
efnum. Sími 687075.
MS-félagið Álandi 13. Opið virkadagafrá
kl.8-17.Síminner 688620.
Kvennaráðgjöfín Hlaðvarpanum Vestur-
götu 3. Opið þriðjudaga kl.20-22,
fimmtudaga 13.30-15.30 og kl. 20-22,
sími 21500, símsvari.
Sjálfshjálparhópar þeirra sem orðið hafa
fyrir sifjaspellum, s. 21500, símsvari.
Upplýsingar um eyðni. Simi 622280,
beint samband við lækni/hjúkrunarf ræðing
ámiðvikudögumkl. 18-19, annarssím-
svari.
Samtök um kvennaathvarf, simi 21205.
Húsaskjól og aðstoð fyrir konur sem beittar
hafa verið ofbeldi eðaorðið fyrir nauðgun.
Samtökin '78. Svarað er í upplýsinga- og
ráðgjafarsíma félags lesbía og homma á
mánudags- og fimmtudagskvöldum kl. 21-
23. Símsvari á öðrum tímum. Síminn er
91-28539.
Bilanavakt rafmagns-og hitaveituis.
27311. Raf magnsveíta bilanavakt s.
686230.
Vinnuhópur um sif jaspellamál. Simi
21260allavirka dagakl. 1-5.
Lögfræðiaðstoð Orators, félags laga-
nema, erveitt í síma 11012 milli kl. 19.30
og 22.00 áfimmtudagskvöldum.
„Opið hús“ krabbameinssjúklinga
Skógarhlíð 8 er „Opið hús" fyrir alla krabb-
ameinssjúklinga og aðstandendur þeirra á
fimmtudögumkl. 17.00-_.a.00.
Samtök áhugafólks um alnæmisvand-
ann sem vilja styðja við smitaða og sjúka
og aðstandendur þeirra. Hringið i sima91 -
22400 allavirkadaga.
GENGIÐ
2. nóv. 1989
kl. 9.15. Bandaríkjadollar Sala 62.57000
98.43200
Kanadadollar 53.40300
Dönsk króna 8.69930
Norskkróna 9.01200
Sænsk króna 9.71430
Finnskt mark 14.59530
Franskurfranki 9.96020
Belgískurfranki 1.60950
Svissneskurfranki 38.49630
Hollensktgyllini 29.92420
Vesturþýsktmark 33.7805C
Itölsklíra 0.04607
Austurrískur sch 4.80020
Portúg. Escudo 0.39300
Spánskurpeseti 0.53480
Japansktyen 0.43610
Irsktpund 89.66600
SDR-Serst.DDR 79.59910
ECU - Evrópumynt 69.29940
BelgískurFr.Fin
KROSSGÁTA
Lárátt: 1 mör4ö!6
eðja7vökvi9spil 12
trufla 14 ellegar 15 hlé
16tilkall19sekkur20
tignara21 kámaði
Lóðrétt :2gruna3veg-
ur 4 fituskán 5 hrqatt 7
skömm 8 yfirhöfn 10
mæltiH hindrar13
sáld17bok18óvild
Lausn á siðustu
krossgátu
Lárétt: 1 alda4þegn6
rýr7sálm9ágæt12
Einar14agg 15egg16
gæfri 19bauð20ofur
21 rista
Lóðrétt:2ljá3armi4
þráa5græ7stabbi8
Ieggur10greifa11 tog-
ari13nöf 17æði18rot
Þriðjudagur 7. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11