Þjóðviljinn - 10.11.1989, Page 6

Unglingar gegn ofbeldi Unglingar gegn ofbeldi Unglingar gegn
Einar Gylfi Jónsson: Það má ekki gleyma því að það er í raun ekki nema lítill minnihluti unglinga sem beitir ofbeldi, meirihluti þeirra er ákaflega friðsamt fólk sem getur með
samstilltu átaki gert ofbeldi hallærislegt. Mynd: Jim Smart.
Það hefði verið
hlegið að Rambo
Ofbeldisdýrkun samtímans byggist á öryggisleysi af einhverju tagi
sem bæði má rekja til einstaklingsins sjálfs og almenns þjóðfélags-
ástands, segir Einar Gylfi Jónsson sálfræðingur
Mikið er rætt um ofbeldi meðal
unglinga um þessar mundir
og í gangi er átak undir heitinu
Unglingar gegn ofbeldi. Margir
þeir sem vinna á meðal unglinga
eru þeirrar skoðunar að ofbeldi
unglinga hafi farið vaxandi und-
anfarin ár og nefna ýmsar ástæð-
ur í því sambandi. Sumir vilja
skella skuldinni á mikið vídeógláp
barna og unglinga þar sem of-
beldismyndir af ýmsu tagi eru
hvað vinsælastar. Það er þó hæp-
ið að hægt sé að finna eina ein-
falda skýringu á því hvers vegna
ofbeldi er beitt og það er alls ekki
hægt að fullyrða að ofbeldi hafi í
raun aukist undanfarin ár, því
engar tölulegar upplýsingar eru
fyrirliggjandi.
Einar Gylfi Jónsson sálfræð-
ingur er forstöðumaður
Unglingaráðgjafarinnar. Hann
er í viðtali við Nýtt Helgarblað í
dag og spurður í þaula um þann
undarlega breyskleika sem of-
beldisáráttan er.
Öryggisleysi
er uppspretta
ofbeldis
Það eru auðvitað gömul sann-
indi og ný að öll höfum við ein-
hverja árásarhvöt, líklega með-
fædda. Við getum litið á dýrin og
séð svipaðar hvatir hjá þeim.
Rotta, sem króuð hefur verið af,
ræðst á mann ef hún hefur enga
útgönguleið. Það sama á við um
fólk; finnist því það vera að-
þrengt grípur það til aðgerða,
annað hvort flýr af hólmi eða hef-
ur árás. Mannlegt samfélag er
hins vegar svo flókið að erfitt get-
ur verið að sjá samhengið milli
þess sem kallar fram viðbrögðin
og ofbeldisins sem beitt er.
Annar grundvallarþáttur í
mannlegu eðli er þörfin fyrir ör-
yggi og ofbeldi, í hvaða mynd
sem er, má rekja til öryggisleysis.
Unglingsárin geta verið mjög
erfitt æviskeið, tilbúinn biðsalur
milli æsku og fullorðinsára og
samfélaginu hefur að ýmsu leyti
mistekist að bjóða unglingum
upp á aðstæður og svigrúm til at-
hafna sem hæfa þeirra
vitsmunaþroska. Það eru sífellt
auknar kröfur gerðar til unglinga
í menntakerfinu og þeir eru
mikilvægur neytendahópur, en í
báðum tilfellum eru unglingarnir
í hlutverki óvirka viðtakandans.
Að auki bætist við þrýstingur
frá félagahópnum sem á
unglingsárunum verður mjög
mikilvægur á sama tíma og for-
eldrarnir víkja úr þeim sessi sem
þau skipa í æsku barna. Það
skiptir miklu máli að standa sig
innan félagahópsins og margir
unglingar kunna ekki alveg það
hlutverk sem þeim er ætlað að
leika í þeim hópi. Þessar aðstæð-
ur sem skapast á unglingsárunum
geta orsakað mikið óöryggi og
unglingar verða að bregðast við
því á einhvern hátt.
Rambo hefði
veriÖ hlægilegur
Ein leið til að skapa sér öryggi
felst í því að búa sér til ákveðinn
lífsstíl eða lifa í samræmi við ein-
hvern lífsstíl sem búinn hefur ver-
ið til fyrir mann. Leðurklæddur
strákur með ólar um hnúana, sem
ekur um á mótorhjóli eða
dreymir um að eignast slíkt tæki,
hlustar helst á þungarokk og vill
vera töff; ímynd sem tlestir kann-
ast við. Það sama má segja um
stelpuna sem gengur í fötum sam-
kvæmt nýjustu tísku, hlustar á
Madonnu eða tónlist í þeim dúr,
stundar líkamsrækt og fer í ljós.
Bæði hafa valið sér ákveðinn
lífsstíl. Það veitir þeim ákveðið
öryggi og svarar nokkrum
áleitnum spurningum um hvað
þau eru eða ætla að verða þegar
þau verða fullorðin.
f þessu sambandi er ekki hægt
að líta fram hjá þætti kvikmynd-
anna. Þær endurspegla að
nokkru leyti ríkjandi gildismat og
gefa fyrirmyndir að lffsstíl.
Myndir um Rocky og Rambo
byggja á hugmyndum um hinn
þögla, sterka karlmann sem
tekur sér það vald sem hann ósk-
ar, málin eru leyst með ofbeldi og
það með stæl. Venjulegt fólk er
gert hallærislegt og ekki mikið
skeytt um örlög þess og ljóti bóf-
inn, vanalega eitthvert kommún-
istahyski, fær makleg málagjöld í
lokin. Ofbeldisseggurinn stendur
uppi sem sigurverari. Myndir af
þessu tagi slæva siðferðiskennd
áhorfenda og gefa um leið innsýn
í lífsstíl sem getur veitt ákveðna
öryggiskennd.
Rambo og Rocky eru þó ekki
fyrstu harðjaxlarnir sem sjást á
hvíta tjaldinu og ofbeldi hefur
áður þótt töff. Það fer hins vegar
eftir tíðaranda hverju sinni
hversu vinsælt ofbeldi er. Það
hefði til dæmis verið hlegið að
Rambo á hippatímanum þegar.
blómabörnin gengu um og boð-
uðu ást og frið.
Einelti getur
átt sér stað
í öllum hópum
Það er oft rætt um einelti eins
og það finnist bara meðal ung-
lingahópa. Einelti er alls ekki
bundið við unglinga, það er and-
legt ofbeldi sem getur átt sér stað
innan allra hópa; áhafna á
skipum, innan fótboltaliðs og ég
hef jafnvel heyrt að á elliheimil-
um geti þetta verið talsvert
vandamál. Ég hef sjálfur séð ein-
elti á kennarastofu, þegar kenn-
ararnir tóku sig saman og lögðu
einn samkennara sinn í einelti.
Við höfum einhverja þörf fyrir
að finna okkur blóraböggul, ein-
hvern til að sparka í, og þess
vegna er oft einhver úr hópnum
tekinn fyrir og lagður í einelti. Því
er líka beitt ef einhver brýtur hin-
ar óskráðu reglur hópsins, bæði
til að sýna hinum sama að hann
komist ekki upp með það, og
benda öðrum á að þessi breytni sé
ekki til fyrirmyndar.
Það fer þó mikið eftir ástandi
hópsins hvort gripið er til þess
ráðs að leggja einhvern í einelti.
Og það er næsta víst að einstak-
lingum innan hópsins þar sem
einelti á sér stað líður ekki vel og
eru ekki í andlegu jafnvægi. Þeim
sem hefur forystu um að leggja
einhvern í einelti líður yfirleitt
ekkert betur en fórnarlambinu.
Þörfin fyrir að niðurlægja og
refsa stafar af einhvers konar
vanlíðan. f þessu sambandi má
nefna að einelti á sér frekar stað
meðal unglinga í stórum skólum
en litlum, þar sem umhverfið er
ópersónulegra og fjandsamlegra í
garð einstaklingsins. Því meira
álag sem er á hópnum, því meiri
líkur eru á því að útrásar verði
leitað í því að beita ofbeldi af
þessu tagi. Þetta segir okkur að
ein leiðin til að draga úr því eða
koma í veg fyri það er að reyna að
skapa manneskjulegra umhverfi
þar sem persónuleg tengsl geta
auðveldlega myndast.
Það er líka hægt að grípa inn
með ýmsu móti þegar í ljós kem-
ur að einelti á sér stað, og bæði
fórnarlambið og kúgarinn þurfa á
hjálp að halda. Það er til dæmis
alveg öruggt að það er hópurinn
sem slíkur sem framkvæmir ein-
eltið, 'ekki einstaklingar innan
6 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 10. nóvember 1989