Þjóðviljinn - 10.11.1989, Blaðsíða 7
ofbeldi Unglingar gegn ofbeldi Unglingar gegn ofbeldi
Viljum auðvelda krökkum
að leita aðstoðar
Krakkar geta síður beðið með að leysa sín vandamál. Hingað geta þau komið án þess að
gera boð á undan sér, segir Hans Henttinen forstöðumaður Rauðakrosshússins
Hans Henttinen:
um 10% þeirra
sem hringja í
neyðarsímann
erukrakkarsem
hafaorðiðfyrir
einelti. Mynd:
Kristinn.
hans. Með markvissu starfi er því
mjög oft hægt að ná árangri og
stöðva uppákomur af þessu tagi.
Frjálshyggjan
gerir ráð fyrir
því að einhver
verði undir
Ég minntist á það fyrr að of-
beldið sem fram kemur í kvik-
myndum endurspeglar ríkjandi
viðhorf og tíðaranda, af þeim má
sjá að ofbeldisdýrkun er nú meiri
en oft áður. í kringum 1968, þeg-
ar blómabörnin voru upp á sitt
besta, samræmdist ofbeldi ekki
lífsskoðunum ungs fólks. Lýð-
ræðisbarátta blökkumanna og
kvenna var í hámarki og hippam-
ir boðuðu frið og jafnrétti. Þá
voru uppgangstímar í efnahags-
lífinu sem var að nokkru leyti
forsenda þess að fólk hafði efni á
því að hugsa eins og það gerði og
almennt var fólk mjög bjartsýnt.
Aðstæðurnar í dag eru allt aðr-
ar; efnahagsleg stöðnun, víða má
sjá kreppueinkenni og ríkjandi
pólitískar hugmyndir eru gerólík-
ar. Þetta ástand ýtir á ýmsan hátt
undir ofbeldi af öllu tagi. Frjáls-
hyggjan í sinni hörðustu mynd
gerir til dæmis ráð fyrir átökum,
lífið er samkeppni og hinum
veikari er ætlað að tapa. Þetta
þýðir ekki að frjálshyggjumenn
hvetji til ofbeldis, heldur frekar
að þeir sem eru ofbeldissinnaðir
geta notað ýmislegt úr kenning-
um þeirra til að réttlæta gerðir
sfnar.
Það eru hins vegar ýmis teikn á
lofti um að þetta kunni að
breytast. Það er til dæmis spenn-
andi að fylgjast með þeirri lýð-
ræðisvakningu sem á sér stað í
löndum Austur-Evrópu um þess-
ar mundir og velta því fyrir sér
hvaða áhrif þær geta haft á vest-
ræn samfélög. Það er ekki ólík-
legt að þjóðfélagsbreytingar í
austantjaldsríkjunum skili sér í
einhverri mynd hingað og leiði ef
til vill til breytinga í átt til
friðsamlegri samskipta fólks og
meiri virðingar fyrir náunganum.
Að sameinast
um hugsjónir
Það er nokkuð einkennandi
fyrir íslenskt samfélag hvað þjóð-
in getur verið fljót að sameinast
um hugsjónir. Þetta er einn kost-
ur þess hve samfélag okkar er
lítið. Við gerum grín að sjálfum
okkur fyrir það hvað við erum
ginnkeypt fyrir ýmsum dellum;
fótanuddtækin frægu sem til eru á
ótrúlega mörgum heimilum,
reiðhjólin sem keypt voru í stór-
um stíl hér um árið en standa nú
ónotuð í kjöllurunum og fleira í
þessum dúr. Jákvæðu hliðina á
þessum eiginleika má sjá þegar
þjóðin sameinast um að hrinda
einhverju þjóðþrifaverki í fram-
kvæmd. Það er til dæmis eins-
dæmi hvað SÁÁ hefur náð mikl-
um árangri hér á landi og hve
sterk þjóðarsamstaða hefur náðst
um að efla starf þeirra. í kringum
fjölmörg önnur þjóðþrifaverk
hefur náðst viðlíka samstaða og
stemmning og ég hef oft undrast
hve vel fjársafnanir af ýmsu tagi
ganga.
Við getum nýtt okkur þennan
eiginleika til að sameina fólk í
baráttunni gegn ofbeldi.
Ef tilgáta mín um aukna of-
beldisdýrkun unglinga og
minnkandi virðingu þeirra fyrir
náunganum er rétt, þá breytir
enginn því ástandi nema ungling-
arnir sjálfir. það þýðir ekkert að
segja unglingum hvað þeim eigi
að finnast en innbyrðis geta þau
hins vegar haft mikil áhrif á skoð-
anir hvers annars. Það má ekki
gleyma því að það er í raun ekki
nema lítill minnihluti unglinga
sem beitir ofbeldi, meirihluti
þeirra er ákaflega friðsamt fólk
sem getur með samstilltu átaki
gert ofbeldið hallærislegt. iþ
Fyrir fjórum árum opnaði
Rauði krossinn neyðaratn varf
fyrir börn og unglinga að Tjarn-
argötu 35. Þangað geta krakkar
leitað hvenær sólarhrings sem er
og dvalið um lengri eða skemmri
tíma.
- Þetta er eini staðurinn sem
krakkar geta Ieitað til utan venju-
legs skrifstofutíma og það hefur
komið í ljós að það er mikil þörf
fyrir athvarf þar sem þau geta
komið án þess að gera boð á
undan sér. Krakkar geta síður
beðið með sín vandamál, þau
vilja gera eitthvað strax og vand-
inn kemur upp á yfirborðið, sagði
Hans Henttinen forstöðumaður
Rauðakrosshússins.
í Rauðakrosshúsinu er líka op-
inn neyðarsími allan sólarhring-
inn þar sem krakkar geta hringt
og fengið aðstoð eða upplýsingar
án þess að gefa upp nafn. Síma-
þjónustan hefur verið mikið not-
uð frá upphafi og nú eru símtölin
að meðaltali 100 á mánuði.
- Erfiðustu símtölin sem mað-
ur tekur á móti eru þegar börn
eða unglingar hringja á meðan
átök standa yfir. Þau eru til dæm-
is heima við og heyra má að for-
eldrar eða aðrir sem eru í kring-
um þau eru drukkin eða að slást.
Síðan rofnar símtalið þegar ein-
hver rífur af krakkanum símtólið
og eftir situr maður og getur ekk-
ert gert, sagði Hans.
- Krakkar hringja hingað til að
ræða um allt milli himins og jarð-
ar en algengustu spurningarnar
varða þó samskipti kynjanna,
kynlíf og allt sem því fylgir. Mikill
fjöldi hringir einnig til að ræða
um samskiptaörðugleika af ýmsu
tagi; í skólanum, við foreldra eða
innan félagahópsins. Krakkar
sem eiga við vímuefnavandamál
að etja eða eiga foreldra sem svo
er ástatt um hringja líka og
krakkar sem lagðir eru í einelti.
Svo er líka alltaf talsverður hópur
sem hringir og vill bara spjalla án
þess að vera með nein sérstök
vandamál.
Við fórum upphaflega af stað
með neyðarsímann með þrjú
markmið í huga; við vildum
koma til móts við krakka sem búa
úti á landi því víða á minni stöð-
um er félagsleg þjónusta í algeru
lágmarki eða jafnvel engin.
Stúlka, sem er ófrísk eða heldur
að hún sé það, getur varla snúið
sér til héraðslæknisins ef hann er
góðkunningi pabba hennar. Að-
stæður sem þessar eru alltaf að
koma upp á litlum stöðum úti á
landi. Auk þess vildum við
auðvelda krökkum að ræða sín
vandamál við fullorðna og nafn-
laus símtöl geta gert umræðu
mögulega sem að öðrum kosti
færi ekki fram. Með þessu von-
umst við til að geta veitt aðstoð
við að leysa vandamálin áður en
þau komast á mjög alvarlegt stig.
Einelti er
algengara en
ætla mætti
Af símtölum unglinga og
reynslu gesta í Rauðakrosshúsinu
má ráða að einelti er miklu al-
gengara ofbeidi en flestir halda.
Um það bil 10% allra þeirra sem
hringja í neyðarsímann hafa orð-
ið fyrir einelti, oftast í skólanum.
Það er athyglisvert að strákar eru
í miklum meirihluti þeirra sem
lagðir eru í einelti og þeir eru lík-
Strákarnir virðast líka vera verr
færir um að bregðast við einelti
og fara verr út úr því en stelpur.
Það kemur stundum fyrir að vinir
fómarlamba hringja og segja frá
þessu og þeim líður oft mjög illa
út af meðferðinni sem vinurinn
fær. Þeir sjálfir eru líka í erfiðri
aðstöðu og finnst oft að þeir eigi
bara um tvo kosti að velja; annað
hvort að aðhafast ekki neitt til að
koma vini sínum til hjálpar, horfa
bara aðgerðalausir á eins og svo
margir aðrir, eða standa með vini
sínum og eiga þá jafnframt á
hættu að verða teknir fyrir líka.
Það fer eftir hverju tilfelli fyrir
sig hvaða ráðleggingar við gefum
krökkum. Oft vita þau ekki við
hverja þau eiga að tala og ábend-
ingar um það eru oft fyrsta skref-
ið. En það er ekki síður mikilvægt
að gefa þeim ráðleggingar um
það hvernig þau eigi að bera sín
mál upp.
Það er ekki hægt að benda á
neinn einn hóp krakka sem verð-
ur frekar fyrir einelti en aðrir. Þó
má almennt segja að það séu
frekar krakkar sem hafa veika
stöðu innan hópsins, eru hlédræg
og feimin og h'ta kannski eitthvað
öðruvísi út en fjöldinn. Þetta ger-
ist líka oft þegar krakkar flytja á
milli skóla, koma ókunnug inn í
legri til að beita því en stelpur.
nýjan hóp, sérstaklega ef þau
flytja á milli skóla á miðjum vetri.
Það er sorglegt að sjá það hvað
afskipti fullorðinna geta haft
mikil áhrif til hins verra ef ekki er
rétt á málunum tekið. Kennari
sem til dæmis byrjar umræðu í
bekk á því að tilkynna að sá sem
lagður er í einelti hafi sagt sér
hvað væri að gerast getur þar með
verið búinn að gera málið helm-
ingi verra. Það getur verið ófyrir-
gefanlegt af hálfu hópsins að við-
komandi hafi verið að klaga' í
kennarann og útreiðin eftir á
verður miklu verri fyrir vikið.
Það þarf að taka á þessum málum
af mikilli varkárni og vissulega
þekki ég mörg dæmi um að þau
hafi verið farsællega leyst.
Ekki einskorðaö
viÖ vímuefna-
neytendur
Neyðarathvarfið var upphaf-
lega sett á stofn til að bæta úr
brýnni þörf fyrir aðstoð við ung-
linga sem eiga við vímuefna-
vanda að etja. Það kom þó fljót-
lega í ljós að krakkar með annars
konar vandamál höfðu ekki síður
þörf fyrir að dvelja hér svo við
hættum fljótlega að einskorða
okkur við þann hóp. Það vill þó
sitja í fólki að þetta sé eingöngu
heimili fyrir vímuefnaneytendur
en þeir eru núna ekki nema rúm-
lega þriðjungur af gestum
Rauðakrosshússins.
Meðalaldur gesta hér er 16 til
17 ár og dvalartími er frá einum
degi upp í tíu daga. Við veitum
þeim nokkurs skonar fyrstu hjálp
og tíminn hér er notaður til að
vinna úr þeirra málum og reyna
að finna á þeim frambúðarlausn.
Þegar dvölinni hér lýkur taka oft
aðrir aðilar við að aðstoða krakk-
ana en því miður hófum við áka-
flega takmarkaða möguleika á að
fylgjast með hvernig þeim reiðir
af eftir dvölina hér. Við höldum
þó sambandi við þá krakka sem
búa einir úti í bæ og svo er alltaf
einhver hópur af gestum sem
lætur heyra í sér.
Eftir 4 ára starfsemi Rauða-
krosshússins, þar sem aðsóknin
hefur farið vaxandi frá upphafi,
er ljóst að heimilið hefur leyst úr
brýnni þörf. Starfsemi Rauða-
krosshússins er nú komin í nokk-
uð fastar skorður og næsta skref
verður að efla kynningu á þeirri
starfsemi sem við rekum héma.
Það er ennþá talsvert stór hópur
krakka sem veit ekki af okkur og
á meðan svo er getum við ekki
hjálpað þeim.
iþ
Föstudagur 10. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7