Þjóðviljinn - 10.11.1989, Side 11

Schabowski (t.v.) genginn út á meðal alþýðunnar - fyrirheit um frjálsar kosningar.
Bohley - viljum ekki kapítalisma.
Saga DDR á enda?
Sterkar líkur eru á því að ráðamenn þar hljóti að láta undan kröfum almennings um frjálsar kosningar.
Margra ætlan er að þá verði þess skammt að bíða að þýsku ríkin sameinist
Erich, þetta gengur ekki
lengur. Þú verður að
fíætta.“
Það var Willi Stoph, forsætis-
ráðherra Austur-Þýskalands,
sem með þessum orðum ávarpaði
leiðtoga sinn og samstarfsmann i
áratugi, Erich Honecker, á fundi
stjórnmálaráðs Sósíalíska eining-
arflokksins 17. okt. s.l. Daginn
eftir sagði Honecker af sér. Sagan
hefur verið á hröðum skrið í
austantjaldslöndum á þessu ári,
en hvergi hefur hún farið svo
geyst sem undanfarinn tæpan
mánuð í Austur-Þýskalandi.
Síðan þann 18. s.m. hafa marg-
ir fleiri háttsettir menn þarlendis
orðið að hætta, þeirra á meðal
Willi Stoph sjálfur. í vikunni
sögðu bæði ríkisstjórnin og
stjórnmálaráðið af sér, Hans Mo-
drow, aðalritari ríkisflokksins í
Dresden, verður að líkindum for-
sætisráðherra nýrrar stjórnar og
nýtt stjórnmálaráð, án gömlu
mannanna sem mynduðu innsta
hringinn kringum Honecker, er
þegar tekið við. Ólgan í þjóðar-
djúpinu, eins og orða mætti það
skáldlega, hefur náð upp í efstu
lög ríkisflokksins. Vesturþýskir
sérfræðingar um Austur-
Þýskaland telja að þar sé eins-
konar þrístjóraveldi í uppsigl-
ingu. Hinir austurþýsku þrí-
stjórar verða að þeirra áliti Egon
Krenz, sem tók við af Honecker,
Modrow og Gúnter Schabowski,
aðalritari flokksins í Austur-
Berlín og síðan í fyrradag
stjórnmálaráðsfulltrúi um fjöl-
miðlamál.
Modrow og
Schabowski
Krenz er rúmlega fimmtugur
og hinir tveir eru um sextugt.
Sem kommúnistar og stjórnmála-
menn hlutu þeir mótun sína undir
sovéskri hersetu og í alþýðulýð-
veldinu. Það var nokkuð annar
skóli en tímar harðrar stéttabar-
áttu og nasisma, sem mótuðu
Honecker og jafnaldra hans. Það
er engan veginn víst að Krenz
verði lengi valdamestur þeirra
þremenninga. Mótmælafólkið,
sem svo vikum skiptir hefur fyllt
götur borga landsins dag eftir
dag, virðist ekki bera miklu
meira traust til hans en fyrirrenn-
ara hans. Af ýmsu virðist mega
marka að hinir tveir séu reiðu-
búnir að ganga lengra í breyting-
um en hann. Schabowski braut
blað í sögu austurþýsku forust-
unnar um daginn er hann gekk út
á meðal mótmælandi alþýðunnar
í höfuðborginni og hlustaði, ekk-
ert nema þolinmæðin, í fimm
AÐ UTAN
klukkustundir samfleytt á
gagnrýni af því tagi, sem fyrir fá-
einum vikum hefði verið talin til
landráða þarlendis. Schabowski
varð einnig fyrstur flokksforkólfa
til að ræða við talsmenn
mannréttindasamtakanna Nýr
vettvangur (Neues Forum) og
veitti þeim þannig hálfgildings
opinbera viðurkenningu, ef til
vill án samþykkis félaga sinna.
Af öllum forustumönnum
flokksins er þó Hans Modrow sá,
sem kröfugöngufólkið bindur
mestar vonir við. Þegar fyrir
tveimur árum er hann sagður
hafa vakið máls á því innan for-
ustunnar að breytingar yrðu ekki
umflúnar, en Honecker, sem
hafði á honum stækt ógeð að
sögn, hafði þær ábendingar að
engu. Eftir þátttöku í kröfu-
göngum að dæma hafa kröfurnar
um breytingar almennast fylgi í
suðausturhluta ríkisins, þar sem
saxneska konungsríkið (og þar
áður kjörfurstadæmið) var fyrr-
meir. Þar hefur Modrow manna-
forráð og sumir meta málin svo
að með upphafningu hans í
stjórnmálarað og embætti forsæt-
isráðherra hafi kröfugöngufólkið
og „saxneska uppreisnin" sér á
parti komið sínum manni fremst í
forustu flokks og ríkis.
Prússneski
aginn á förum
En óánægjan meðal flokks-
manna upp og ofan er þegar orð-
in svo mögnuð, að ekki er einu
sinni víst að þeim Modrow og
Schabowski, sem lýst er sem
hleypidómalausum dugnaðar-
mönnum, takist að hafa hemil á
henni. Sá margumtalaði
prússneski agi, sem talinn hefur
verið einkenna Sósíalíska eining-
arflokkinn, er að linast. í gær tók
flokksdeildin í saxnesku háskóla-
borginni Halle sig til og setti af
flokksstjórann þar í borg, Hans-
Joachim Böhme, sem kallaður er
harðlínumaður en er þó enn í
stjórnmálaráði. í ræðu á ráð-
stefnu miðnefndarflokksins, sem
enn stendur yfir, sagði Modrow
að mikill biturleiki ríkti meðal
flokksmanna vegna tregðu for-
ustunnar á að ræða breytingar og
kvað líf flokksins í veði, ef ekki
yrði brugðist hart við og umbót-
um hrundið í framkvæmd. Og í
augum uppi liggur hvaða umbæt-
ur einkum vaka fyrir almenningi,
þar á meðal fjölda flokksmanna.
Á kröfufundunum er farið fram á
margt - virðingu fyrir mannrétt-
indum, fullt ferðafrelsi, umbætur
í efnahagsmálum, en upp á síð-
kastið hafa kröfur um frjálsar
kosningar orðið jafnt og þétt ein-
dregnari.
Schabowski hefur með hlið-
sjón af þessu þegar gefið í skyn,
að ný kosningalög séu á döfinni.
Samkvæmt þeim verði frjálsar
kosningar leyfðar og Sósíalíski
einingarflokkurinn verði að horf-
ast í augu við þann möguleika að
hann kunni að tapa slikum kosn-
ingum.
Þeir sem flýja
og hinir
sem mótmæla
Eins og alkunna er af fréttum
krefjast Austur-Þjóðverjar
breytinga og umbóta einkum
með tvennskonar hætti. Sumir
flýja til hins þýska ríkisins, aðrir
mótmæla og bera fram kröfur á
götum og torgum heimafyrir.
Þegar þetta er ritað hafa líklega
um 210.000-220.000 Austur-
Þjóðverjar flust eða flúið til
Vestur-Þýskalands frá því um s.l.
áramót, þar af yfir 50.000 s.l.
viku. Á fjölmennustu kröfufund-
unum hefur tala fundarmanna
komist upp í hálfa miljón.
Þeir sem fara hafa gefið kerfið
heimafyrir upp á bátinn en kröfu-
göngufólkið virðist nokkuð ann-
ars sinnis. Það leggur margt
áherslu á að það vilji verða um
kyrrt og knýja fram umbætur
innan frá. Því fer fjarri að það líti
vesturþýska samfélagið einhiiða
gagnrýnislausum augum. Þetta
fólk álítur margt að félagslegt ör-
yggisnet síns rfkis sé, þrátt fyrir
alla galla, þéttara en vesturríkis-
ins. „Austur-Þýskaland ætti ekki
að verða kapítalískt ríki,“ segir
Brbel Bohley, einn forustu-
manna Nýs vettvangs, og svipað
segja fleiri talsmenn hins austur-
þýska alþingis götunnar.
Nálægur
möguleiki
Atburðirnir í Austur-
Þýskalandi undanfarið hafa óhjá-
kvæmilega leitt til þess, að endur-
sameining Þýskalands er nú orðin
nálægari möguleiki en nokkru
sinni fyrr eftir heimsstyrjöldina
síðari. Ummæli sumra talsmanna
kröfugöngufólksins gefa að vísu
til kynna að það sé ekki allt
áhugasamt um fullan samruna,
en áreiðanlega vill það flest náin
sambönd við vesturríkið. Og nið-
urstöður skoðanakannana benda
til þess að meirihluti Austur-
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Þjóðverja sé hlynntur endursam-
einingu. í Vestur-Þýskalandi er
almennur vilji fyrir því að þýsku
ríkin sameinist. Á síðustu þremur
vikunum eða svo hafa Áustur-
Þjóðverjar, hvort sem þeir bera
fram kröfur heimafyrir eða flýja
vestur, sýnt heiminum fram á að
gamla kaldastríðsskipanin á Evr-
ópu er á síðasta snúningi. Sjálfur
hinn illræmdi Berlínarmúr er
þegar farinn að flokkast undir
söguleg minnismerki; þeir sem
vilja yfirgefa Austur-Þýskaland
þurfa ekki lengur að leggja sig í
lífshættu við að klífa hann, heldur
streyma þeir vestur í gegnum
Tékkóslóvakíu.
Austurþýskir valdhafar vilja
auðvitað í lengstu lög viðhalda
ríki sínu og vesturþýskir kollegar
þeirra, uggandi út af viðbrögðum
jafnt í austri sem vestri út af lík-
legri endursameiningu, eru langt
í frá kvíðalausir þessu viðvíkjandi
heldur. En á næsta ári fara fram í
Vestur-Þýskalandi þingkosning-
ar og þarlendir stjórnmálamenn
þora með hliðsjón af vilja al-
mennings sín megin vart annað
en að láta í þessu efni berast með
þungum straumi sögunnar. Á
mánudag sagði Martin Bange-
mann, vesturþýskur fulltrúi í
framkvæmdanefnd Evrópu-
bandalagsins, að möguleikar á
nánari tengslum við Austur-
Þýskaland væru Vestur-
Þjóðverjum engu síður mikilvæg-
ir en þróunin í átt til innri mark-
aðar bandalagsins. Hann varaði
hin Evrópubandalagsríkin við því
að neyða vesturþýsku stjórnina
til að velja þar á milli. Og í fyrra-
dag bauð Kohl sambandskanslari
Austur-Þjóðverjum rausnarlega
efnahagsaðstoð gegn því að þeir
aflegðu valdaeinokun kommún-
istaflokksins, leyfðu frjálsar
kosningar og tækju upp markaðs-
kerfi.
Evrópskt
„ríki í miðið“
Vestur-Þýskaland er þegar
þriðja mesta efnahagsveldi
heims, öflugasta ríki Evrópu-
bandalagsins og hefur alira vest-
rænna ríkja mest viðskipti við öll
Varsjárbandalagsríkin sjö. Á
Comecon, efnahagsbandalagi
austantjaldsríkja, er nú los, og
aðildarríki þess hungrar og þyrst-
ir eftir vestrænu fjármagni og
tækniaðstoð, sem helst er von á
að fá hjá Vestur-Þjóðverjum.
Austur-Þýskaland er (a.m.k.
ennþá, þrátt fýrir fólksflóttann)
framar í efnahagsmálum en
nokkurt annað austantjaldsríki.
Allar líkur eru sem sé á því að
sameinað Þýskaland, með um 78
miljónum íbúa, yrði leiðandi
þungamiðja efnahagslífs Evrópu,
jafnt í austri sem vestri. Alfred
Dregger, formaður þingflokks
kristilegra demókrata í Vestur-
Þýskalandi, segir: „Milli risaveld-
anna tveggja verður bandalag
Evrópuríkja allt frá Portúgal til
Póllands og sameinað Þýskaland
þar í miðju.“ Við það má bæta að
með hliðsjón af gífurlegum örð-
ugleikum Sovétríkjanna í
efnahags- og þjóðemismálum er
varla hægt að ganga að því sem
alveg vísu að nokkurt risaveldi
verði til staðar að halda utan að
þessu máttuga bandalagi austan
megin.
Margir hugsa sem svo, og ekki
að ástæðulausu, að ef þessi fram-
tíðarspá yrði að veruleika hefði
Þýskaland unnið á friðsamlegan
hátt það, sem því mistókst að ná
með vopnum í tveimur
heimsstyrjöldum. Á Vestur-
löndum hafa leiðtogar jafnan í
orði verið fylgjandi sameiningu
Þýskalands, en verið fráhverfir
henni í raun. Meðan kaldastríðs-
spennitreyjan var í gildi þurfti
enginn að hafa áhyggjur af að
nokkur alvara yrði úr því. Nú er
öldin af mikilli skyndingu orðin
önnur, og möguleikar jafnt
austurs sem vesturs á að „stöðva"
Þjóðverja liggja ekki í augum
uppi.
„Frá Jalta
til Malta“
Ummæli Gennadíjs Gera-
símov, talsmanns sovéska utan-
ríkisráðuneytisins, í gær eru túlk-
uð svo að sovéska stjómin útiloki
ekki að hún sætti sig við Austur-
Þýskaland án kommúnistastjórn-
ar. En þei.n í Moskvu er væntan-
lega ljóst eins og öðram, að tak-
markaðar líkur era á að það ríki
verði lengi til án alræðis Sósíal-
íska einingarflokksins. Bush
Bandaríkjaforseti, sem lengi
þótti spar á jákvæð viðbrögð
gagnvart Gorbatsjov, hefur und-
anfarið látið í Ijós aukna vinsemd
í hans garð og perestrojku. Það er
ekkert leyndarmál að á fundi sín-
um á skipsfjöl við Möltu í næsta
mánuði munu þeir einkum fjalla
um breyttar aðstæður í Austur-
Evrópu. Gefið er í skyn að á þeim
fundi muni Bandaríkin og Sovét-
ríkin taka upp samráð af því tagi,
er legið hefur niðri frá því að fyrri
leiðtogar stórvelda þessara réðu
ráðum sínum í Teheran, Jalta og
Potsdam. Frá Jalta til Malta,
sagði sá hnyttni Gerasímov í ti-
lefni þessa fyrirhugaða fundar.
Bandaríkin og Sovétríkin urðu
sem kunnugt er um nokkurra ára
skeið vinir vegna sameiginlegs
ótta við Þjóðverja. Hliðstæður
ótti er ekki fyrir hendi nú hjá
stórveldum þessum tveimur, en
þó nógu mikill uggur við fyrrver-
andi sameiginiegan óvin á upp-
leið til að hraða samdrætti þeirra.
Föstudagur 10. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11