Þjóðviljinn - 10.11.1989, Qupperneq 17
Egill Skallagrímsson eða Vladim-
ir Ashkenazy? Reyndi Ballasar
listmálari að taka sér þessi lista-
mannsnöfn?
En allt kom fyrir ekki, bæði
Agli og Ashkenazy var hafnað
sem listamannsnöfnum málar-
ans. Á endanum var hann
skráður sem Baltasar Davíðsson,
en birtist í símaskránni stutt og
laggott sem „Baltasar listmálari“.
Hvort sem sagan felur í sér
sannleiksbrot eða ekki lýsir hún
glögglega tvöfeldninni í nafna-
reglunum sem hér giltu.
íslensk
uppnefni
Nafn Snorra goða á Helgafelli,
einnar eftirminnilegustu sögu-
persóna Eyrbyggju, er uppnefni.
Fáir muna að í raun hét hann Por-
grímur Þorsteinsson, en þótti
„ósvífur" í æsku og var því
„Snerrir" kallaður og síðan
Snorri. Uppnefnin eru mörg hver
þjóðleg og gamaldags, önnur
óþverraleg en flest í góðu meint
og til að setja lit á hversdagslífið.
Úti í dreifbýlinu er algengt að
hver einasti maður eigi eitthvert
viðumefni eða skilgreiningu ann-
að en skírnamafnið. „Gauji
galdró“ er snillingur í að gera við
heimilistæki í Stykkishólmi.
„Tungufoss“ kallaðist þar mál-
glaður ungur maður. „Sjimpans-
inn“ er bóndi í Skagafirði. „Ljós-
astaurinn“ er fréttamaður Sjón-
varps á Akureyri.
„Glugginn" fékk uppnefni til
æviloka eftir að hafa mætt í vinn-
una í Meitlinum hf. í Þorlákshöfn
í peysu með stórri ferrtingslaga
bót. „Gulltoppur“ safnaði rauð-
gulum hökutoppi við störf í
Mjölni hf. á sama stað og þáði
nafngiftina frá ungum fiskverk-
unarkonum.
Á ísafirði sáu menn á einhverj-
um óútskýrðum forsendum á-
stæðu til að kalla Þórhildi Þor-
leifsdóttur leikstjóra og alþingis-
mann „Tútlu Bomm“. Það er al-
veg óskylt en jafn hljómmikið og
hið fornfræga viðumefni Bjöms
Jónssonar læknis og fræðimanns í
Swan River, Manitoba: „Bjössi
bomm“.
„Humar B. Lauksson" er
góðlátlegt uppnefni á hinum vin-
sæla sælkera, kokki og blek-
bónda Sigmari B. Haukssyni.
Stundum slær uppnefnum út í
groddaskap eins og „Fátækur
Skítugur Regnbogason", sem var
uppnefni hortugra nemenda á
Hal d'Or: Hugmynd Halldórs
Laxness að handritshöfundar-
nafni sínu í Hollywood.
Flöskuldur: Höskuldur Jónsson,
forstjóri ÁTVR, nefndur Þrösk-
uldur í ráðuneytisstjóratíð sinni.
kennara sínum Eiríki Hreini
Finnbogasyni. Skáldið Jón úr
Vör hefur lýst því á prenti hve
honum féll það þungt fyrr á árum
að vera uppnefndur „Jón úr
neðrivör". „Guðni Kjaftur“ er
Guðni Guðmundsson, rektor
Menntaskólans í Reykjavík,
sagður fvið orðhvatur.
„Norðurhjaratröllið" og
„Loðfíllinn“ eru uppnefni á ís-
Ienskum lyftingamönnum, „Jak-
* Spánverja neitað um
nafnið Egill Skallagríms-
son
* Óðinn bar 56 mismun-
andi heiti, Jónas Hall-
grímsson 5
* Dulnefni á góðkunnum
persónum: Hroptatýr,
Mr. Sjonne og Hal d‘Or
* Hrólfur Sveinsson og
sá sem heyr skæðustu rit-
deilurnar við hann,
Helgi Hálfdanarson, eru
meira en lítið skyldir
inn“ er Guðmundur J. Guð-
mundsson, formaður Verka-
mannasambandsins og „Álskall-
inn“ Ragnar Halldórsson, fyrr-
verandi forstjóri íslenska álfé-
lagsins. „Burton-hjónin“ eru
leikaramir Helgi Skúlason og
Helga Bachmann, kennd við par-
ið Elísabetu Taylor og Ríkarð
Burton.
Höskuldur Jónsson forstjóri
ÁTVR er núna uppnefndur
„Flöskuldur", en var oftast kall-
aður „Þröskuldur“ meðan hann
var í fjármálaráðuneyti og þreytti
andstæðingana sem þrautseigasti
samningamaðurinn fyrir hönd
ríkisins.
Fleiri en
persónur fá
uppnefni
„Mulningsvélin“ var hálfgert
skammaryrði um vöm Valsliðs-
ins í handknattleik, sem þótti afar
harðskeytt um tíma. Borgardóm-
ur Reykjavíkur kallast „Mey-
dómur“ eftir að konur tóku að
komast þar í meirihluta sem dóm-
arar. „Karphúsið" er aðsetur
sáttasemjara ríkisins.
Viöurnefni
Nútíma Reykvíkingar hafa
sumir þekkt lífslistamennina
„Gvend spíra“ og „Dodda sí-
fulla“ eða þá „Thym tönn“, tann-
lækni. Jón „Mínus“ er Jón Þóris-
son leikmyndateiknari Borgar-
leikhúss, uppmnalega nefndur
„Frádráttur“, vegna þess að starfi
hans var nokkra hríð að draga
tjaldið frá og fyrir í Iðnó. „Palli
rödd“ er Páll Jóhannesson óper-
usöngvari frá Akureyri.
Alþekktar em sögupersónur
Jón mínus: Jón Þórisson
leikmyndateiknari fékk upphaf-
lega viðurnefnið „frádráttur",
þegar hann dró tjaldið frá og fyrir í
Iðnó.
Halldórs Laxness eins og Pétur
„Þríhross", Ólafur Kárason
„Ljósvíkingur“ og „Bftar“, sem
er stytting á „Þrjúhundruðþús-
und naglbítar". Nóbelsskáldið er
reyndar mjög gefið fyrir viður-
nefni og uppnefni, eins og „Jón
Prímus“ og „Umbi“ Kristnihalds-
ins sanna.
Steinn Steinarr notaði skálda-
leyfið og græddi nafnið „Kristó-
fer“ á vin sinn Jón Sigurðsson, þá
kadett í Hjálpræðishernum, ein-
ungis stuðlanna vegna f frægu
kvæði, og hefur Jón aldrei losnað
við Kristófers-nafnið síðan.
Siggi „Palestína" kallaðist
reykvískur lögreglumaður sem
gegnt hafði starfi sem liðsmaður
Sameinuðu þjóðanna í ísrael.
Minnir það á Jón „Indíafara“ á
17. öldinni. Karl Júlíusson leð-
ursmiður og leikmyndateiknari
fór ásamt ágætri konu til Norður-
strandar Afríku á yngri ámm og
kallaði sig þá um stund eftir
heimkomuna „Carolus African-
us.
Var
„Shakespeare"
arabískur sheik?
Þetta er líka alþjóðleg íþrótt.
Muammar Ghaddafi Líbýufor-
ingi hrelldi heimsbyggðina fyrir
skemmstu með því að fullyrða að
Shakespeare væri bara enskt
uppnefni á Sheik Sper, arabisk-
um snillingi sem hefði dvalið í
Bretlandi og látið bókmennta-
mola falla af nægtaborðum sínum
til vanþróaðra íbúa þar.
„Járnfrúin" er uppnefni Mar-
grétar Thatcher, forsætisráð-
herra Breta. „Jámfiðrildið“ er
svo Imelda Marcos, ekkja ein-
ræðisherra Filippseyja. „Laffen“
er Ólafur Noregskonungur,
kenndur við sérkennilegan hlátur
sinn. „Tricky Dick“ er Richard
Milhouse Nixon, fyrrum Banda-
ríkjaforseti. „Eplið“ er New
York-borg. „Knugen“ er Karl
Gústaf Svíakóngur, sem ku vera
orðblindur og því getur vafist
fyrir honum að lesa orðið „kung-
en“ rétt. „Rappen“ er sænska
vinnuheitið á Hrafni
Gunnlaugssyni leikstjóra.
SRfarí greinin um „Galdur nafna“
birtist í næsta Helgarblaði Þjóðvilj-
ans.
Tómas Davíðsson: Dulnefni Þrá-
ins Bertelssonar, rithöfundar og
lelkstjóra.
Föstudagur 10. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17
Baldvin Björnsson um borð í Gottu við Austur-Grænland.
Den gale
Guldsmed
Þjóðviljinn birtir hér kafla úr
bókinni Sandgreifarnir eftir
Bjöm Th. Björnsson, sem kemur
út hjá bókaforlagi Máls og menn-
ingar þessa dagana. Bókin hefur
að geyma bernskuminningar höf-
undar frá Vestmannaeyjum. I
þessum kafla segir frá föður höf-
undar, Baldvini Björnssyni gull-
smið og myndlistarmanni. '
Það er undarleg beyglun í
sumum mönnum, einkum
drykkjumönnum, að telja sér til
tekna og gorta af því sem þeir
ekki geta, en eigna sér aldrei
heiður af því sem þeir gera bezt.
Svoleiðis var pabbi minn, enda
drykkjumaður. Hann gat hafizt
upp drukkinn yfir afrekum sínum
á skútum, þegar hann var ungur,
þó hann hefði ekki verið nema
skítakokkur eða háseti og kann-
ski ekki einusinni kunnað á
kompás, en datt aldrei í hug að
nefna það, að þegar þjóðina van-
taði fagra gjöf handa kóngum eða
erlendum þjóðhöfðingjum, þá
var þráfaldlega til hans leitað,
eins gullsmiða á landinu. Fullur
gat hann stært sig af hug og æðru-
leysi þegar ísinn skrúfaði Gottu
upp á Franz Jósefsfirði í sauð-
nautaleiðangrinum fræga, en
ýjaði aldrei að hinum, að á því
sama ári vann hann samkeppnir
um nýja peningaseðla Lands-
banka fslands, um Alþingishátíð-
arpeningana, hátíðarfrímerki og
fleira þar sem beztu listamenn
kepptu við hann; teiknaði
skjaldarmerki Vestmannaeyja og
önnur heraldísk verk sem enn
bera af öðru. í þeim órum var
hann sjóferðahetjan, ódeigur í
hverri raun, þótt sárasjaldan
hefði á slíkt reynt, en ef einhver
nefndi það, að hann væri góður
málari eða dverghagur smiður,
bandaði hann slíku ævinlega frá
sér eins og það kæmi sér hreint
ekkert við. Þótt út kæmu bækur
eftir erlenda menn þar sem hans
var að hinu bezta getið, opnaði
hann þær varla, en ef hann rakst á
mynd í Sjómannablaðinu af ein-
hverju ónýtu brikki sem hann
mundi eftir, þá klippti hann hana
út og nældi upp á vegginn hjá sér.
Þegar Grænlandsleiðangurinn
var í undirbúningi, á 34 tonna
óvörðum trébát, án siglingar-
tækja, birti danskt blað mynd af
pabba á forsíðu og laug því að
hann hefði fundið upp á þessu
frumlega sjálfsmorði; kallaði
hann „den gale Guldsmed“. Slík-
ir menn eiga það líka ævinlega á
hættu að verða bóndafangaf ir af
eigin draumórum sínum, og
þannig fór einmitt fýrir honum.
Það var eftir eitt versta vetrar-
veðrið sem yfir Eyjarnar gekk
það ár, að inn á Víkina kom þýzk-
ur togari með neyðarflagg uppi.
Þegar brotizt var út í haugabrimi
og komizt um borð, var heldur
dapurlegt umhorfs: lunningin af
öðrum megin, brúin talsvert
brotin, tveir dauðir um borð og líf
kyndarans blakti á strái; allt eftir
ógurlegan hnút sem togarinn
fékk á sig við Portland.
Skipstjórinn kom í land með
þeim dauðu og kyndaranum, sem
var þegar lagður inn hjá Olafi.
Skipstjóranum var síðan fylgt
heim í Drífanda, þar sem hann
þurfti einhverstaðar að fá að éta,
en þá stóð svo á, að gamla
drykkjugengið var uppi á verk-
stæði hjá pabba. Er ekki að orð-
lengja það, að þeir taka skipstjór-
ann í sinn hóp, sem segir þeim
alla slysfarasöguna, en ber sig þó
verst yfir því að komast ekki heim
til Bremerhaven svo til kyndara-
laus, þar sem hinn sé illa
meiddur. Spyr, hvort þeir haldi
að hér á staðnum sé hægt að fá
slíkan mann. Þetta sé hroðaverk,
og ekki sízt eins og skipið sé út-
leikið.
Og þá er auðvitað ekki að því
að spyrja að sægammurinn faðir
minn, sem þó var rétt þennan
morgun að kveikja um demant í
nælu, segir að ekki þurfi lengra
að leita: hér sé ódeigur maður-
inn! Mamma og aðrir sem voru
með sæmilegri rænu reyndu hver
um annan að hafa hann ofan af
þessu, hálfsextugan manninn
sem hafði varla staðið upp af stól
síðan á Gottu, en engu varð um
rótað. Hvar er Grænlandsúlpan
mín? Hvar Kákasusbrækurnar?
Kíkirinn og skammbyssan (hvað
sem hann ætlaði nú að gera við
hana niðri í eldinum?). Og með
flakandi skyrtu og úfið hárið
steðjar hann hálftíma síðar með
skipstjóranum niður í Lóssinn og
í brimlöðrinu um borð.
Frá þeirri sjóferð sagði hann
mest lítið. Varla meira en þetta:
Ég kynti þó helvítið alla leiðina
inn á skipakvína í Hamborg. Hitt
nefndi hann ekki, að hann beið
þessarar ofraunar í steikjandi
eldsklefanum og veltisjónum
sennilega aldrei bætur. En það er
víst taxtinn sem menn verða að
borga, sem ráða sig með falsaða
sjóferðabók á borðlága galeiðu
Bakkusar.