Þjóðviljinn - 10.11.1989, Qupperneq 20

PISTILL
GUÐBERGUR
BERGSSON
Fjölþjóðaau&vald
ogfyndni
íslenskrar
menningar
Nú verður víst ekki komist hjá
því, að við íslendingar verðum að
gera einhvers konar samning við
eitt helsta og markverðasta af-
kvæmi þeirrar efnahagsþróunar,
sem hefur verið að ná tökum á
efnahag flestra landa heims. Af-
kvæmið er Efnahagsbandalag
Evrópu, sem er afleiðing af fram-
rás fjölþjóðafyrirtækja. Öll vötn
þeirra munu hníga til sjávar hins
sameiginlega markaðar árið
1992, þegar fimm aldir verða frá
því að Kólumbus fann Ameríku.
Evrópa á þá að opnast í eitt
þjóðahaf, eins konar Kyrrahaf
kaupa og sölu.
Að sjálfsögðu verður það ekki
Sjálfstæðisflokkurinn - eða
„íhaldið“ - og fylgismenn hans,
sem koma okkur í bandalagið,
þótt þeir hafi fyrst tæpt á
inngöngu í það, heldur upphaf-
legir andófsmenn gegn því: ör-
lítið tímaskökku vinstriflokkarn-
ir. Þeir sanna enn á ný kenningu
stjórnleysingja og ýmissa ann-
arra: ef einhver er lengi að kljást
við óvin sinn, fremur af þrályndi
en viti, og snýr honum á sitt band,
snýst sá hinn sami um leið á sveif
með fyrri hugmyndum óvinarins.
Pessi kenning benti á nauðsyn
skæruhernaðar, í stað stöðugra
aðgerða og stapps á sama orr-
ustuvelli.
Nú er engin leið að vita, hvern-
ig muni fara fyrir jafn veikbyggðu
og aumu efnahagskerfi og menn-
ingarglundri og okkar. Efnahag-
ur þessa lands er svo bágborinn,
og innri markaðurinn svo lítill, að
þeir sem reikna tekjur sínar í er-
lendum gjaldeyri stjórna að jafn-
aði gengi krónunnar. Það eru fyr-
irtæki eins og Flugleiðir og sjáv-
arútvegurinn. í stærri löndum er
innri markaðurinn svo voldugur,
að þeir sem reikna tekjur sínar í
öðrum gjaldmiðli en viðkomandi
þjóðar hafa lítil áhrif á gengið. Ef
þeir standa sig ekki á erlendum
mörkuðum, verða þeir að fara á
hausinn án hjálpar frá ríkinu. Það
leyfir þeim ekki að valda óða-
verðbólgu sjálfum sér til hags-
bóta en þjóðinni í óhag. Samt er
ekkert land sem hemur algerlega
kröfur þeirra, sem reikna tekjur
sínar í erlendum gjaldeyri.
Ríkið er eina „fyrirtækið" hér á
landi sem getur farið í fjármagns-
jöfnuð við fyrirtæki hjá stórþjóð-
um. Öll önnur fyrirtæki eru
dvergvaxin á alþjóðamælik-
varða, þótt þau hegði sér við okk-
ur á heimavelli einsog „risar“
væru. Vegna síns kynlega sálar-
lífs, breytir íslenski dvergrisinn
sér fúslega í eftirlátan Tuma
þumal á erlendri grund. Síðan
þenst hann út á ný heimkominn,
strax í fríhöfninni á Keflavíkur-
flugvelli. Ýmsir dvergrisar, á ó-
hklegasta vettvangi, hafa gert að-
súg að ríkinu og stofnunum þess,
einkum síðasta áratuginn, og
varla þyrmt neinu, nema kannski
æðsta manni þess, forsetanum.
Hörð hríð hefur verið gerð t.a
m. að Alþingi, ráðuneytunum,
Háskólanum og Þjóðleikhúsinu,
eins og best væri að eyða þeim og
að framgangur þeirra, og væntan-
leg „eymd“, væri í engum tengsl-
um við hegðun, heilsufar og getu
alls þjóðarlíkamans.
Hvernig ætlar sundraður og
dvergvaxinn þjóðarlíkami ís-
lendinga að hegða sér á fundi við
þá evrópsku, þjóðarlíkami sem
afneitar að mestu sjálfum sér sem
heild, temur sér ósjálfráð við-
brögð í flestum málum, er sér
sundurþykkur og vill ekki hafa
önnur innri tengsl en tengsl sinn-
ar göfugu tungu við gallblöðr-
una?
Við íslendingar höfum aldrei
reynt að marka okkur stefnu,
hvorki í þjóðmálum né í menn-
ingarmálum. Við gerum það ekki
einu sinni í utanríkismálum. Við
spyrjum afar sjaldan nærgöngulla
spurninga um tilgang okkar, síst
af einlægni, án þess að hafa gefið
okkur næfurþunn og barnalega
einföld óskhyggjusvör fyrirfram.
Að sjálfsögðu venst barna-
skapurinn af okkur smám saman,
vegna umgengni við önnur menn-
ingarsvæði. Við munum standa
okkur á velli með öðrum þjóð-
um, þegar þar að kemur. En það
er ekki sama hvernig við stöndum
eða munum standa okkur.
Mér finnst vera líklegt að þrjár
þjóðir á meginlandinu muni í
senn gera kröfur og halda hlífi-
skildi yfir okkur: sú þýska,
franska og ítalska. Hin ríka
menning þeirra virðir það, hvað
íslenska samfélagið er einstætt,
að það er næstum fyrirbrigði.
Samt sómir okkur ekki að leika
hvarvetna hlutverk „litla fyrir-
brigðisins í Evrópu". Maður
skammast sín fyrir það í lokin.
Þau hafa aftur á móti orðið ör-
lög engilsaxa, vegna útbreiðslu
enskunnar, að þeir teygja misk-
unnarlaust út úr sér tunguna, eins
og kýrin, eftir hverri grastó til að
auka sína eigin mjólkurfram-
leiðslu, hvernig sem hinar banda-
lagskýrnar baula.
Ef við leggjum metnað í tilveru
okkar, hljótum við að kappkosta
að hafa eitthvað fram að færa,
annað en þætti úr fortíðinni sem
útlendingar ákveða að sé tákn
okkar: bók. Eða munum við láta
nægja, að senda á sameinaðan
jólabókamarkað Evrópuþjóð-
anna sundurskotna heildarútgáfu
á verkum Einars Benediktssonar
í gylltu skinnbandi, sem vott um
íslenska fyndni og andlega skot-
fimi?
Valgerður Bergsdóttir: Tengingin, blýantsteikning.
Tilgangurinn
helgar meðaliö
20 ára afmælissýning Félagsins ís-
lensk grafík í kjallara Norræna húss-
ins.
Valgerður Bergsdóttir í Nýhöfn í
Hafnarstræti
Sú bylting sem átt hefur sér
stað í prenttækni á undanförnum
árum hefur skapað nær ótæmandi
möguleika í grafi'skri framsetn-
ingu og fjölföldun. Þessi aukna
tækni hefur greinilega sett sitt
mark á alla auglýsingagerð og
fjölmiðlun, þar sem gerðar eru
kröfur til þess að myndmálið skili
arði með hámarksvirkni á sam-
keppnismarkaði.
Ef litið er á yfirlitssýningu þá
sem Félagið íslensk grafik heldur
um þessar mundir í kjallara Nor-
ræna hússins, þá vekur það at-
hygli, hversu lítið þessi tæknibylt-
ing hefur náð til þeirra lista-
manna, sem valið hafa sér grafík-
ina sem listmiðil. Flestir lista-
mannanna halda sig við hefð-
bundnar aðferðir: dúkskurð, æt-
ingu, sáldþrykk eða steinprent.
Tækninýjungamar virðast hafa
látið listamennina að mestu
ósnortna.
Nú er það augljóst að engin
listgrein getur blómstrað fyrir
tæknina eina, innihaldið er jú það
sem máli skiptir. Og tæknin getur
eins vel orðið mönnum fjötur um
fót.
Sú hugsun hvarflar þó að
manni við að skoða þessa stóru
yfirlitssýningu, að of mikil festa
við fomar hefðir í grafíkgerð sé
orðin íslenskri grafík fjötur. Að
hinar hefðbundnu aðferðir ráði
um of myndmálinu og innihaldi
myndanna, að listamönnunum
hætti til að setjast í þann djúpa og
fasta farveg sem hefðbundnar
grafíkaðferðir hafa mótað og
missa þar með yfirsýn og flug.
Heildarsvipur þessarar sýningar
er vissulega þess eðlis að hún
höfðar ekki með sterkum hætti til
samtímans og kallast heldur ekki
á við fortíðina. Hún hjakkar
meira í einhverju fari, sem förlar
sýn
Á þessu em auðvitað undan-
tekningar, og koma þar fyrst í
hugann litaðar ætingar Svölu Sig-
20 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ
urleifsdóttur eða vörðumyndir
Eddu Jónsdóttur, þar sem
reyndar er brugðið út af hefð-
bundinni tækni. í myndinni „Inn-
lit forvera“ eftir Svövu sjáum við
ísmeygilegar tilvísanir í fyrri
meistara og fortíðina en í vörðu-
myndum Eddu er grafískum að-
ferðum beitt til þess að magna
upp ljósmynd af vörðu þannig að
hún öðlist nýja merkingu og
ÓLAFUR GÍSLASON
margræða: varðan sem fyrirbæri í
náttúrunni, ljósmynd af vörðu og
grafíkblað þar sem ljósmyndin er
yfirfærð yfir í listrænan búning
með ætingu og ekta gyllingu.
Þessi margræðu merkingarmið
myndarinnar af vörðunni gefa
grafíkblaðinu þá lyftingu og það
andríki sem við söknum svo í
þorra þeirra mynda sem á sýning-
unni eru.
Valgerður Hauksdóttir for-
maður félagsins íslensk grafík
segir í formála sýningarskrár að
félagið vinni nú að því að koma á
fót hér á landi tæknilega
fullkomnu grafíkverkstæði er
verði listamönnum opið til af-
nota. Þótt tæknin muni seint
leysa hin fagurfræðilegu vanda-
mál grafíklistarinnar, þá er hún
engu að síður forsenda alls árang-
urs, og sýningin í Norræna húsinu
ber þess merki að þarna sé úrbóta
þörf. Nú þarf að knýja á að
samfélagið komi til móts við
myndlistarmenn og aðstoði þá
við að koma slíku verkstæði á fót.
Það hefði í rauninni átt að vera
búið að gera slíkt fyrir löngu.
í gallerí Nýhöfn sýnir Valgerð-
ur Bergsdóttir teikningar, sem
standa grafíkinni nærri. Valgerð-
ur hefur valið að beita einhverri
einföldustu tækni sem völ er á:
blýanti og strokleðri. Með svo
einföldum meðölum er fátt hægt
að fela, og þau gera jafnframt
strangar kröfur um skýrt og ein-
falt myndmál. Valgerður hefur
mikla reynslu af notkun blý-
antsins og fer tæknilega vel með
efnið. Áferð myndanna er víða
falleg og kraftmikil, en stundum
er eins og formin sem dregin eru
upp séu ekki eins mikið á hreinu,
þar sem leikið er á mörkum hins
hlutlæga og óhlutlæga. Það er
eins og tjáningarfull og djörf blý-
antsskriftin steyti stundum á
meira og minna óljósum formum
þeirra mannvera sem fylla mynd-
irnar.
Myndir Valgerðar Bergsdóttur
sýna okkur að það er ekki endi-
lega flóknasta tæknin sem skilar
árangri. Mikilvægast er að tæknin
sé notuð í markvissum og meðvit-
uðum tilgangi. Að tilgangurinn
helgi meðalið.
Nóvember helgaður
Eisenstein
Kvikmyndasýningar MÍR eru í
nóvember helgaðar kvikmynda-
leikstjóranum fræga Sergej
Eisenstein (1898-1984). Á sunnu-
daginn kl. 16 verður sýnd myndin
sem Eisenstein lauk aldrei við:
Lifi Mexíkó. í myndinni er saga
Mexíkó rakin frá fornöld til bylt-
ingarinnar 1910.
19. og 26. nóvember verða
sýndir 1. og 2. hluti kvikmyndar
Eisensteins um ívan grimma.
Myndin er gerð árið 1946.
LG