Þjóðviljinn - 11.11.1989, Blaðsíða 5
Umhverfismál
Hótel Jörð hækkar taxtana
„Fjölmiðlamengun*‘ og froðusnakkstjórnmálamanna um umhverfismál
eru að verða stórt vandamál. Fulltrúarþróunarlandanna heimta að örbirgðin verði
viðurkennd sem vistfrœðilegt vandamál heimsbyggðarinnar
Umhverfismálin hafa þróast að
mörgu leyti á ógæfulegan hátt í
opinberu umræðunni, að mati
Tarzie Vittachi, sem var gestafyr-
irlesari hjá samtökunum Líf og
land fyrir skemmstu.
Vittachi byrjaði á að vitna í
þetta fleyga, afríska spakmæli:
„Við höfum ekki fengið jörðina í
arf frá forfeðrum okkar, heldur
að láni hjá börnum okkar.“ Síðan
rakti hann hve erfitt er að gera sér
grein fyrir raunverulegu eðli og
umfangi umhverfismálanna.
Þetta kemur sér illa fyrir gesti á
Hótel Jörð, því þeir átta sig ekki
nægilega á breyttum aðstæðum,
þrátt fyrir ýmiss konar froðu-
snakk fjölmiðla og stjórnmála-
skúma, sem nota umhverfismálin
til að ná skyndiathygli á ódýran
hátt.
Hótel Jörð
Samtökin Líf og land efndu til
fjölsóttrar ráðstefnu með 11
fyrirlesurum í Norræna húsinu
22.okt. sl. undir heitinu „Við
erum gestir og hótel okkar er
jörðin.“ Ráðstefnuhaldarar vildu
með þessu undirstrika að
vistkerfi jarðar væri ein heild.
Um leið var spurt í undirfyrir-
sögn: „Ný lífssýn. Hvar stöndum
við? Hvert stefnum við?“
Svörin við svona spurningum
eru að hluta jafn niðurdrepandi
og vissir hópar umhverfissinna
vilja hafa hana: Hótel Jörð er að
fara til helvítis, rányrkja og
mengun hins illa mannkyns
ganga svo nærri auðlindum og
umhverfi að fátt er til bjargar.
Um er að kenna fávisku, græðgi
og kæruleysi gesta.
Þetta er á sinn hátt fallgryfja
margra umhverfisverndarsam-
taka og áhugafólks um heim all-
an. Offorsið og bölsýnin er svo
mikil, að gengur fram af hinum
almenna manni og hann flokkar
fyrirbærin með ofsatrúarsöfnuð-
um. Sú slæma ímynd sem Green-
peace fékk á íslandi meðan sam-
tökin börðust gegn hvalveiðist-
efnu stjórnvalda er dæmi um þess
háttar viðbrögð fólks.
Þegar Tómas Guðmundsson
orti ljóðið um „Hótel Jörð“ var
hann raunar að ýta undir allt ann-
að framferði og siðferði en Líf og
land undir forystu Herdísar Þor-
valdsdóttur boðar nú. Tómas var
í hundakæti að ýta undir það
mátulega kæruleysi sem eykur
náttúruna og gleðina í fólkinu.
Hann bað fólk að gera sér ekki of
mikla rellu út af morgundegin-
um, lífið gengi sinn gang, næsta
kynslóð tæki við og allt héldist
svo sem í svipuðum skorðum öld
eftir öld.
Tröllið og
geiturnar þrjár
Auður Sveinsdóttir, formaður
Landverndar, líkti þessu fyrir-
bæri við ævintýrið um tröllið og
geitumar þrjár, í fyrirlestri sínum
á ráðstefnu samtakanna um um-
hverfisráðuneyti í Félagsheimili
Kópavogs í gær:
„Ég spyr, er umhverfisvernd-
arfólk ekki eins og tröllið? Það
reynir að verja umhverfið en er
alltaf til vandræða, sínöldrandi,
frekt, ósanngjamt og aldrei hægt
að gera því tií hæfis. Er ekki ein-
hver hér inni sem kannast við slík
orð og hugsanir?“
Auður Sveinsdóttir hefur að
vísu alla samúð með tröllinu (eins
og við flest), en hún telur að held-
ur hafi miðað aftur á bak í um-
hverfisverndarmálum upp á síð-
kastið og segir: „Þau lög, reglu-
gerðir og stofnanir sem eiga að
starfa að umhverfismálum í dag
eru nánast eins og slökkvilið sem
kemur á staðinn þegar eldurinn
logar glatt - og oft er þá slökkvi-
tæLið tómt.“
Ráðuneytisstjóri norska um-
hverfisvemdarráðuneytisins,
Oddmund Graham, tók í sama
streng í fyrirlestri sínum á fundi
ráðstefnu Landverndar í gær og
sagði að megnið af starfstíma
ráðuneytisins undanfarin 17 ár
hefði það með réttu átt að kallast
„Viðgerðaráðuneytið". Það væri
sífellt að grípa inn í og bregðast
við því sem farið hefði úrskeiðis,
en gæti nú betur einbeitt sér að
forvarnastarfi og fræðslu, sem
væru mikilvægustu vopnin í bar-
áttunni.
Fjölmiðlamengunin
Ráðstefna Landvemdar í gær,
aðdragandi að aðalfundi samtak-
anna í dag, var fjölsótt og færri
gátu lagt orð í belg en vildu. Júlí-
us Sólnes, verðandi umhverfis-
málaráðherra lýsti því yfir, að eitt
mesta mengunarmálið í dag væri
það sem ágætur Framsóknar-
bóndi hefði lýst svo vel á fundi á
Selfossi í fyrradag með nýyrðinu
„fjölmiðlamengun“.
Ráðherrann átti þar með við
moldviðri ýmiss konar sem fjöl-
miðlar þyrla upp um aukaatriði
mála og slíta úr samhengi, en
gera ekki stórmálunum skil eða
rangsnúa þeim.
A ráðstefnu samtakanna „Líf
og land“ í Norræna húsinu fyrir
skemmstu var þetta atriði einmitt
kjarninn í málflutningi Tarzie
Vittachi, blaðamannsins heims-
kunna frá Sri Lanka.
Erindi Vittachi bar heitið
„Fjölmiðlar og umhverfi“. Þar
fordæmdi hann þær aðferðir fjöl-
miðlanna að grípa bara atburði,
spennandi fréttapunkta, en gera
síður grein fyrir þróun. Hann
vitnaði í dr. Samuel Johnson:
„Ekkert fær mann til að einbeita
huga sínum betur en snara böð-
ulsins“.
Vittachi bendir á þá hættulegu
afleiðingu af hinni yfirborðslegu
umfjöllun fjölmiðla, að fólk trúi
því að umhverfismálin séu bara
tæknilegt vandamál, sem verði
leyst á rannsóknastofum og
teikniborðum verkfræðinga.
Umhverfisvandi heims
er örbirgðin
Ýmsum hrýs hugur við þeim
ofvexti sem hlaupið hefur í um-
hverfisráðuneyti nágrannaland-
anna og segja þar rekna stífa at-
vinnubótavinnu fyrir líffræðinga,
landfræðinga, skipulagsfræðinga
og ýmiss konar félagsvísindafólk.
Umhverfisráðuneytið danska
þekur 19 bls. í símaskránni og
norska umhverfisverndarráðu-
neytið hefur 1600 manns í vinnu.
Þrátt fyrir allan þennan liðsafla
og stjómun halda sumir fram, að
umhverfisverndaráhuginn í iðn-
ríkjunum sé hrein naflaskoðun
sem beinist að smáatriðum heima
fyrir. Heildarsýn vanti, ábyrgð-
artilfinningu fyrir ástandinu í
lofthjúpi jarðar, í hafinu og nær-
ingarskorti, þrekleysi og vonleysi
hjá þriðjungi heimsbyggðarinn-
ar.
Tarzie Vittachi sagði íslend-
ingum að nú þyki jafnvel Thatc-
her, Bush, Gorbachov og Mitter-
rand fínt að daðra mátulega við
umhverfisverndarmál, vegna
þess að þau viti að fólk hefur
áhuga á þeim. Stjórnmálamenn
glamri á hátíðastundum um óson-
lagið og gróðurhúsaáhrifin. Hins
vegar bjóði þau ekki aðra fram-
tíðarsýn en tæknilegar lausnir á
sýnilegum vanda.
„Þetta er hrikalega einhliða
nálgun gagnvart marghliða og
flóknu viðfangsefni,“ sagði Vitt-
achi á ráðstefnu Lífs og lands,
„hér er einungis fengist við hina
ytri hlið umhverfisins, mengun
vistkerfisins og rányrkju á auð-
lindum náttúmnnar."
Tarzie Vittachi lagði margsinn-
is áherslu á að hin „örvæntingar-
fulla vídd“ umhverfismálanna
kæmi sjaldan fram í fjölmiðlum:
„Umfangið á þeirri ofboðslegu
fátækt og ofboðslegu vanþróun
sem er hlutskipti þriðjungs jarð-
arbúa.“
Sama var uppi á teningnum hjá
Oddmund Graham, ráðuneytis-
stjóra, á landverndarfundinum í
gær: „Baráttuna gegn fátæktinni í
heiminum og umhverfisverndar-
baráttuna verður að skoða í sam-
hengi,“ sagði hann.
Dr. Jón Gunnar Ottósson,
gestur á landverndarráðstefn-
unni, tók í sama streng í einkavið-
tali í kaffihléinu. Hann er nýkom-
inn úr 3 vikna dvöl í New York,
þar sem hann hafði góða aðstöðu
til að fylgjast með umræðum á
Allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna.
„Þróunarríkin heimta að iðn-
ríkin viðurkenni fátæktina sem
umhverfisvandamál," segir Jón
Gunnar, „þau segja sem svo: Þið
hafið látið gott heita að ofnýta
auðlindir okkar og menga svæði
meðan við fengum ekki rönd við
reist, og meðal annars með því
móti viðhaldið fátæktinni.“
Áldósir
iðnaðarráðherra
Jón Sigurðsson iðnaðarráð-
herra var einn frummælenda á
ráðstefnu Lífs og lands 22.okt sl.
Erindi hans hét „Umhverfismál
eru stjórnmál“. Jón hefur talsvert
reynt að sinna umhverfismálum
og gerst postuli í gróðurvernd.
Dæmin sem hann tók á ráðstefn-
unni virðast þó í stíl við það sem
Tarzie Vittachi varaði við í lýs-
ingu sinni á aðferðum
stjórnmálamanna og fjölmiðla:
Tæknilausnir leysa vandann, um-
hverfisverndarmál eru leyst með
málamiðlunum eftir að hin verkf-
ræðilega forsenda hefur verið
skilgreind.
Iðnaðarráðherra tók aðeins
tvö dæmi máli sínu til stuðnings,
auk hefðbundinna áminninga um
„stöðvun á lausagöngu búfjár“:
Endurvinnslu áldósa og mengun-
arvarnir vegna „áforma“ um
„tvöföldun álframleiðslu í
Straumsvík". Jón Sigurðsson
reyndi ekki að skilgreina um-
hverfismál í víðum skilningi og
sneri hlutunum á haus, saman-
borið við það sem blaðamaður-
inn Tarzie Vittachi og norski ráð-
uneytisstjórinn Oddmund Gra-
ham hafa frætt okkur á.
Hinir erlendu gestir benda á
það sem æ fleirum er að verða
ljóst, að hugarfar græðginnar,
hagvaxtaraukningarinnar og
kæruleysins orsakar bæði meng-
unina, rányrkjuna og meðferðina
á íbúum þróunarríkjanna. Fors-
enda allra framfara og breytinga í
þessum efnum er uppræting
þessa hugarfars, jafnari og rétt-
látari skipting heimsins gæða.
Jón Sigurðsson iðnaðarráð-
herra boðaði að því er virtist öf-
uga áhersluröð: „...lausnir á um-
hverfisvanda munu ráða miklu
um skiptingu lífsgæðanna milli
jarðarbúa.“
Greenpeace og
íslendingar
Varla er hægt að meta að verð-
leikum hlutverk og frumkvæði
samtaka á borð við Líf og land og
Landvernd. Áhugamanna-
samtök af þessu tagi hafa þegar
lyft grettistökum og öðlast viður-
kenningu og ást fjöldans. Auður
Sveinsdóttir, formaður Land-
verndar, vék að þessu í erindi
sínu á ráðstefnu samtakanna í
Kópavogi í gær og nefndi erindið:
„Stjórnun umhverfismála og
mikilvægi áhugasamtaka“.
Það er fróðlegt viðfangsefni
félagsvísinda hvernig stóð á því
að Greenpeace, sem eru mjög
virt samtök í veröldinni, skyldu fá
hroðalegan stimpil hérlendis,
jafnvel þótt þau væru okkur
andsnúin í einu máli. Að nokkru
leyti má um kenna yfirborðslegri
umfjöllun fjölmiðla og
stjórnmálamanna, líkt og Tarzie
Vittachi nefndi í öðru samhengi.
En ekki verður litið hjá því að
Greenpeace kunni ekki að tala
við íslendinga.
Umhverfisverndarsamtök sem
tala niður til fólks, þykjast vitið
hafa í öllum efnum og vilja ráðsk-
ast með innlend málefni, hljóta
að uppskera vonbrigði, hversu
góður og göfugur sem málstaður-
inn er.
Ráðstefna
Lífs og lands
Gaman hefði hér verið að
rekja atriði úr ræðum allra fram-
sögumanna á ráðstefnu Lífs og
lands í Norræna húsinu í október
sl., „Við erum gestir og hótel
okkar er jörðirí'. Hér skal þó
látið duga að benda á að sam-
kvæmt venju gáfu samtökin er-
indin út á bók og er áhugafólk um
þessi málefni eindregið hvatt til
þess að verða sér úti um hana.
Formaður Lífs og lands er Herdís
Þorvaldsdóttir leikkona en vara-
formaður Hilmar Þór Bjömsson,
arkitekt.
Aðrir fyrirlesarar en Jón Sig-
urðsson og Tarzie Vittachi á þess-
ari ráðstefnu vom Ingjaldur
Hannibalsson, sem fjallaði um
„Iðnað og umhverfi“, Bjami
Reynarsson skipulagsfræðingur,
sem nefndi ræðu sína: „Forsjár-
hyggja eða frelsi í skipulagi
byggðar", Inga Þórsdóttir nær-
ingarfræðingur ræddi um „Nær-
ingu frá sjónarmiði heilsu
manns“, Gunnar Helgi Kristjáns-
son stjórnmálafræðingur talaði
um „Umhverfisvemd sem
stjórnmál" og Margrét Pála Ól-
afsdóttir fóstra um „Uppeldi og
mannrækt". Mikael Karlsson
heimspekingur nefndi erindi sitt
„Um íslenskan veruleika", Páll
Skúlason heimspekingur ræddi
um „Afstöðu mannsins til náttúr-
unnar", Guðbergur Bergsson rit-
höfundur um „Listina og samfé-
lagið“, en Matthías Johannessen
skáld og ritstjóri flutti lokaorð.
Ráðstefnustjóri var fyrsti for-
maður Landverndar, Jón Óttar
Ragnarsson, næringarfræðingur
og sjónvarpsstjóri.
ÓHT
Greinarhöfundur kýs að kalla þessa Ijósmynd sína: „(slenski umhverfisvandinn í hnotskum?" Með því er háðslega vísað
til þess að margir álíta sauðkindina aðal-umhverfisspillinn, en það telur höfundur fráleita skoðun. Mynd:ÓHT.
Laugardagur 11. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5