Þjóðviljinn - 16.11.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Sókn kvenna - sofandi samfélag
Bylting í
menntun kvenna
Um þessar mundir er liðlega
ein öld liðin frá því að fyrsta ís-
lenska konan lauk stúdentsprófi.
Það var Camilla Stefánsdóttir,
síðarcand. phil. frá Kaupmanna-
hafnarháskóla. Þar með var sókn
íslenskra kvenna til æðri
menntunar hafin. Sú sókn var
reyndar mjög hæg langt fram eftir
öldinni, en á síðustu tveimur ára-
tugum hefur hins vegar orðið
gjörbreyting á menntastöðu
kvenna hér á landi. Helst mætti
lýsa þróuninni á þessu stutta
tímabili sem byltingu, svo ör hef-
ur hún verið. Sem dæmi má nefna
að á árinu 1970 voru konur ein-
ungis 15,3% útskrifaðra úr Há-
skóla íslands. í ár eru konur
orðnar rúmlega 54% háskóla-
nema.
Vissulega var þetta ánægjuleg
þróun, og flest okkar telja hana
eflaust eðlilega og í fullu sam-
ræmi við þá almennu þjóðfélags-
þróun sem átt hefur sér stað hér á
landi á undanförnum árum. Svo
er þó ekki ef betur er að gáð.
Staðreyndin er nefnilega sú að á
meðan konur hafa í síauknum
mæli aflað sér æðri menntunar,
hefur félagsleg staða þeirra alls
ekki breyst sem skyldi. í þessu
sambandi eru það nokkrir þættir
sem koma á óvart.
í fyrsta lagi hefur menntakerfi
okkar ekki lagað sig að aukinni
þátttöku kvenna.
I öðru lagi virðist aukin
menntun kvenna ekki leiða til
samsvarandi hækkunar launa og
aukinna áhrifa þeirra á íslenskt
þjóðlíf.
I þriðja lagi hafa mennta-
konurnar ekki skilað sér hlut-
fallslega í ábyrgðarstöður, hvorki
á sviðum rannsókna og fræði-
starfa né heldur á almennum
vinnumarkaði. Það sama er raun-
ar einnig uppi á teningnum þegar
litið er til þátttöku kvenna í
Anna Kristín Ólafsdóttir skrifar
stjórnmála- og félagasamtökum
af ýmsu tagi. í þeim hafa háskóla-
menntaðir karlmenn löngum ver-
ið virkir og gjarnan áhrifamiklir,
en hins vegar hefur konum ekki
tekist að gera sig eins gildandi í
samtökum af því tagi, þrátt fyrir
aukna menntun.
Stóraukna sókn íslenskra
kvenna til æðri menntunar á und-
„Það ersártað uppgötvaþað fyrren síðarað
tilþess að við getum gertþað sem við viljum
þurfum við enn að berjast ogfœrafórnir“
sinni. Sú hefur þó ekki orðið
raunin.
Gleymdum við okkur?
í dag er frekar regla en unda-
ntekning að fyrirvinnur heintilis
séu tvær. Algengt er að fyrir-
vinnurnar séu báðar vel
menntaðar og í jafn krefjandi
störfum. Engu að síður hefur lítið
við eigum að gera allt sem við
viljunt, og að við þurfum í þeirn
efnum ekki að gefa karlmönnum
neitt eftir. Það er því sárt að upp-
götva það fyrr eða síðar, að til
þess að við getum gert það sem
við viljum þurfum við enn að
berjast og færa fórnir. Veru-
leikinn sýnir okkur að þrátt fyrir
aukið jafnrétti kynjanna, og
anförnum árum má vafalaust
rekja til þeirrar hugarfars-
breytingar sem varð á meðal vest-
rænna kvenna á sjöunda og átt-
unda áratugnum. Konur fóru þá
að gera kröfu til jafnréttis á við
karlmenn á öllum sviðum mann-
legs samfélags. Jafnframt því
urðu væntingar þeirra til þeirra
sjálfra meiri. Þær fóru almennt
að gera sér grein fyrir því að þær
gætu og ættu að miða að sams
konar markmiðum í lífinu og
karlar. Konum varð ljóst að þær
gætu og þær ættu að afla sér æðri
menntunar, axla ábyrgðaströður
í þjóðfélaginu og njóta hæfileika
sinna sem mest þær mættu. Marg-
ar þeirra gerðu líka einmitt þetta.
Sem fyrr segir hafa konur á síð-
ustu árum flykkst inn í æðri
menntastofnanir og út á vinnu-
markaðinn, þó enn hafi þær ekki
náð þar jafn miklum metorðum
og karlar. Maður skyldi ætla að
slíkar grundvallarbreytingar á
verkaskiptingu í þjóðfélaginu
kölluðu á viðbrögð og viðeigandi
breytingar á formgerð þess í heild
verið gert til þess að bregðast við
þeim afleiðingum sem svo rót-
tækar þjóðfélagsbreytingar
hljóta að hafa í för með sér. Ekki
er hægt að ætlast til þess að slík
bylting á eðli íslensks mannlífs
gangi fyrir sig án viðbragða af
hálfu stjórnvalda, atvinnulífs og
félagskerfis. Því miður held ég að
margur geri sér ekki grein fyrir
því hve hægt hefur mjakast í þess-
um efnum.
Við íslendingar höfum löngum
verið frægir fyrir bjartsýni og
fyrir þá trú að hlutirnir „reddist”
alltaf, enda hamingjusamasta
þjóð í heimi. Þær konur sem
gerðust frumkvöðlar hér á landi
að því hvað varðar sókn í æðri
menntun og ábyrgðarstöður hafa
eflaust líka að mestu „reddað”
sínum málum, bæði innan og
utan heimilis. En þær þurftu að
berjast og færa ýmsar fórnir ein-
mitt vegna þess að þær voru
frumkvöðlar.
Ungar konur í dag eru vissu-
lega bjartsýnar. Flestar okkar
hafa verið aldar upp í þeirri trú að
kröfur síðari ára um jafna þátt-
töku þeirra í menntun, atvinnulífi
og félagsstörfum, verða þær kröf-
ur ekki uppfylltar án fórna. Eins
og alþekkt er, er það fjölskyldan
sem helst verður fyrir barðinu á
tímaskorti nútímamannsins og
kynslóðir lyklabarna eru nú að
vaxa úr grasi og nýjar koma í
staðinn. Forystumenn þjóðarinn-
ar nefna umrædda fjölskyldu
gjarnan hornstein þjóðfélagsins á
hátíðis- og tyllidögum. Við verð-
um að standa vörð um þennan
hornstein og hlúa að honum, ella
kann illa að fara. Slíkt þarf ekki
að vera ósamræmanlegt jafnrétti
kynjanna. Hins vegar er brýnt að
við tökum strax höndum saman
og gerum þær breytingar á þjóð-
félagi okkar sent nauðsynlegar
eru til þess að markntiðin fari
saman.
Hvað er til ráða?
Gera þarf skólakerfið okkar
þannig úr garði að það hafi
jafnrétti kynja að leiðarljósi.
Þetta á við um öll skólastig, allt
frá leikskóla og upp í háskóla.
Félagsmótun og menntun barna
og unglinga verður að miða við
að gera bæði kynin jafn vel úr
garði sem virka þjóðfélagsþegna
með jákvæða sjálfsímynd. Rann-
sóknir sýna að í þeint efnum er
hér ýmsu ábótavant. Auk þessa
þarf að skipuleggja og samþætta
skólastarf og félagslíf barna með
það fyrir augum að tryggja öryggi
barnanna á meðan foreldrar
sinna vinnu. Af sömu ástæðu er'
nauðsynlegt að treysta dag-
vistunarkerfið í sessi og efla, svo
að allir foreldrar sem þess óska
geti haft aðgang að því. Einnig
þarf að gera dagvistunar-
stofnunum það mögulegt að
sinna þeim uppeldis- og
menntunarskyldum sem á þær
eru lagðar. Nám á háskólastigi
verður að laga að breyttum að-
stæðum, á þann hátt að það sé
aðgengilegt nemendum af báðum
kynjum, þrátt fyrir að sumir nem-
enda þurfi og vilji einnig ala önn
fyrir fjölskyldu á námstímanum.
Að lokum verður þjóðin öll að
leggja sig fram um að gera launa-
jafnrétti kynjanna að veruleika.
Jafnvel á sviði jafnréttisbar-
áttunnar eigum við enn mjög
langt í land.
í dag ríkir ósamrænti milli jafn-
réttisþróunarinnar og viðbragða
samfélagsins við henni. Hingað
til hcfur að mestu verið brugðist
við ósamræminu á einstaklings-
grundvelli, þ.e.a.s. málum hefur
verið „reddað” frá degi til dags.
Það er kominn tími til að snúa
blaðinu við og finna heildarlausn.
Einn áfangi að henni er að vekja
fólk til umhugsunar um vandann,
ræða hann og ieita ráða við hon-
um. Við háskólanentar viljunt
leggja okkar af mörkum og höld-
um því opna ráðstefnu um þessi
mál laugardaginn 18. nóvember
næstkomandi. Við hvetjum alla
áhugasama til að mæta.
Höfundur cr nemi í stjórnmálafræði
við Háskóla íslands og fulltrúi stúd-
enta í Háskólaráði af lista Röskvu
Sér Rambó um uppeldiö?
Það er gömul saga og ný að full-
orðna fólkið hefur áhyggjur af
unglingunum. Þó kannski fyrst
og fremst gömul saga, því nú eru
allir svo hressir. Sjónvarp og víd-
eó eins og hver vill og útvarps-
stöðvar sem aldrei þagna. Annað
skemmtanalíf á heimsmæli-
kvarða svo útlendingarnir verða
bara hissa.
„Unglingar gegn ofbeldi" er
sannarlega tímabært mál. Það
væri „fullorðnir gegn ofbeldi“
ekki síður. Þrátt fyrir allan hressi-
leikann vofir sú hætta yfir að of-
beldi í samskiptum manna setji æ
meiri mörk á samfélag okkar.
Þeir sem starfa með unglingum á
höfuðborgarsvæðinu verða varir
við að gróft ofbeldi fer í vöxt.
Fyrirvaralausar árásir án tilefnis
og ruddafengnar hótanir. Ó-
kunnugir krakkar eru teknir fyrir
og æfð á þeim höggin og spörkin
úrnýjustu vídeómyndinni. Raun-
ar er vitað að hér á aðeins lítill
hópur unglinga hlut að máli, en
hættan og ógnirnar eru þáttur í
lífi mun stærri hóps. Margir eru
hræddir og sumir sjá ekki annan
kost til að verjast en verða sjálfir
fyrri til, ógna, vopnbúast. Rætur
þessarar þróunar liggja víða og
verður ekki reynt hér að grafast
X • •
Askell Orn Kárason skrifar
fyrir um þær allar. Ég vil þó
benda á nokkur augljós atriði
sem vega þungt.
Einstaklingar í mótun draga
dám af fordæmi fullorðinna. Fátt
um. Sjónvarpshetjur koma þeim
í stað nauðsynlegra og hollra fyr-
irmynda úr raunveruleikanum.
Þau eiga erfitt með að „rétta af“
þá ýktu mynd af samskiptum
einfaldan hátt er niðurstaðan
ótvíræð: Minnkandi samneyti
kynslóðanna á heimilunum og
vaxandi áhorf barna og unglinga
á óvandað - oft ofbeldiskennt -
>>
Rannsóknir á áhrifum sjónvarpsefnis á börn
sýna svo ekki verður um villst að þau sem
minnsteða ótryggast samband hafa við
fullorðna verðafyrir mestum áhrifum“
er áhrifaríkara til mótunar en
fordæmi hinna nánustu og sam-
neyti við trygga fyrirmynd for-
senda fyrir heilbrigðum þroska.
Börn sem fara á mis við þetta
verða ráðvillt og vansæl. Þau leita
sinna fyrirmynda annarsstaðar.
Rannsóknir á áhrifum sjónvarps-
efnis á börn sýna svo ekki verður
um villst að þau sem hafa minnst
eða ótryggast samband við full-
orðna verða fyrir mestum áhrif-
manna sem ofbeldisefni - og á því
er enginn hörgull - í sjónvarpi
sýnir. Þar læra þau sín siðaboð-
orð; í heimi þar sem slagsmál og
meiðingar eru leikur.
Hjá sumum heldur vídeóið
áfram úti á götu og niðri í bæ.
Þrátt fyrir beina þátttöku upplifa
þau sig eins og áhorfendur, án
ábyrgðar á því sem fram fer. Mál-
ið er að sjá „flott högg“.
Þótt hér sé þetta mál sett fram á
sjónvarpsefni er ein af höfuðor-
sökum þeirrar óheillaþróunar
sem er tilefni umrædds átaks.
Foreldrar og uppalendur,
lítum í eigin barm! Ætlum við
okkur að vera betri, raunveru-
legri og heilbrigðari fyrirmyndir
en Rocky og Rambó?
Askell Örn Kárason er sálfræðingur
hjá Unglingahcinúli ríkisins.
Athugasemd
vegna
Nicaragua-
greinar
Síðastliðinn þriðjudag birti
Þjóðviljinn grein eftir undirritað-
an þar sem raktar eru ástæður
þess að Nicaraguastjórn nam
vopnahlé úr gildi. í kjölfar þess-
arar ákvörðunar rak Bandaríkja-
stjórn upp mikið ramakvein og
kvaðst óttast að ekkert yrði af
fyrirhuguðum kosningum í
landinu. Þessi áróður hefur átt
auðvelt uppdráttar í fjölmiðlum.
Minna hefur farið fyrir upplýs-
ingum um beina íhlutun Banda-
ríkjastjórnar í málefni landsins,
jafnt hernaðarlega sem pólitíska.
Ástæðu þess að Nicaraguastjórn
kaus að rifta vopnahléniu er eink-
um að leita í vaxandi árásum
kontranna. f grein minni féll nið-
ur fjöldi fórnarlamba árásanna.
Ég tel það bagalegt og geri því
þessa athugasemd. Eftirfarandi
setning féll niður:
Nicaraguastjórn lýsti yfir ein-
hliða vopnahléi í mars 1988. Síð-
an þá hafa kontrarnir myrt 73(t
manns, sœrt 1153 og numið 1481
á brott.
Gylfi Páll Hersir
Fimmtudagur 16. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5