Þjóðviljinn - 18.11.1989, Blaðsíða 9

NÝR GRUNDVÖLLUR FYRIR NÝJA TÍMA
Auðlindir og umhverfi á nýrri öld
Steingrímur J. Sigfússon samgöngu- og landbúnaðarráðherra
Steingrímur J. Sigfússon sagði
að kjarninn í erindi sínu um það
umhverfi sem íslensku þjóðinni
gæti staðið til boða í upphafí ný-
rrar aldar væri sá að mögu-
leikarnir væru miklir bæði á
grundvelli þeirra auðlinda sem
við búum að og nýtum í dag og
vegna ýmissa gæða sem við getum
notið og nýtt í framtíðinni, hreint
loft, land, vatn og haf, sívirkar
orkulindir, dýrmætar lífrænar
orkulindir, olnbogarými, land-
fræðileg lega o.fl. o.fl.
„En ekkert kemur þó af sjálfu
sér. Kostum landsins er auðvelt
að spilla og það er ekkert sjálfgef-
ið fyrir litla þjóð, síst alls það, að
við náum að nýta okkur sem
skyldi möguleikana sjálfum okk-
ur til hagsbóta.“
f*á fjallaði Steingrímur um
samgöngumálin og sagði að í
ráðuneytinu væri nú unnið að því
að gera framtíðarspá um líklega
og æskilega þróun samgangna og
fjarskipta á næstu árum.
„Sú hugmynd hefur komið
fram að næsta áratug eigi að
helga samgöngubótum. Tíundi
og síðasti áratugur 20. aldarinnar
eigi að verða áratugur stórátaka,
stórsóknar á sviði samgöngumála
og fjarskipta þannig að við alda-
mót búi íslendingar, hvar sem er
á landinu, við þær fullkomnustu
samgöngur sem tæknilega og
efnahagslega er framast mögu-
legt. Tæplega er nokkurt eitt mál-
asvið stærra hagsmunamál hinna
dreifðu byggða. Jöfnun lífskjara
og allrar lífsaðstöðu landsmanna
án tillits til búsetu er byggðast-
efnan í hnotskurn og um leið sós-
íalisminn í hnotskurn.“
Steingrímur spyr svo hvernig
geti orðið umhorfs að loknum
áratug samgangna á íslandi. Slit-
lag komið á allan hringveginn,
jarðgöng tengja Ólafsfjörð við
innri hluta Eyjafjarðar og á
norðanverðum Vestfjörðum
byggðir við ísafjarðardjúp, Súg-
andafjörð og Önundarfjörð og
brú yfír Dýrafjörð styttir leiðina
suður um. Brú yfir Gilsfjörð
myndar eitt atvinnu- og þjónust-
usvæði í Dölum og á Barða-
strönd. Norðan- og vestanvert
landið tengist höfuðborgarsvæð-
inu með vegasambandi um
(undir) utanverðan Hvalfjörð. Á
Austurlandi eru jarðgangafram-
kvæmdir sem óðast að tengja
saman og mynda þriðja öflugasta
byggðakjarna landsins. Vega-
samgöngur yfir hálendið verða í
framför. Flugsamgöngur byggja
á fullkomnum flugvöllum. Beinir
vöru- og farþegaflutningar á milli
landa eru mögulegir frá að
minnsta kosti 6-8 mikilvægustu
héraðs- og landshlutaflugvöllum.
Landið er hringtengt með ljósl-
eiðurum og hverskyns fjarskipti
og gagnaflutningar eru jafn
auðveldir frá hálendisbyggða-
kjarnanum á Hólsfjöllum og frá
Hótel Sögu eða Rockefeller
Center.
Síðan snéri Steingrímur sér að
auðlindunum og landbúnaðin-
um. „Hinn hátæknivæddi land-
búnaður iðnríkjanna hefur með
gríðarlegri framleiðniaukningu
undanfarna áratugi skapað stór-
lækkað verð á matvælum í hinum
vestræna heimi sem offramleiðsla
og tilheyrandi niðurgreiðslur
hafa síðan enn lækkað. Nú er
víða að koma að skuldadögum.
Ræktunarland er illa farið vegna
rányrkju, verið er að setja ým-
iskonar takmarkanir á notkun til-
búins áburðar, skordýraeiturs og
á aðra efnanotkun, svo sem
hormóna og hvers konar íblönd-
unarefni í fóður. í þessu ljósi
stendur íslenskur landbúnaður
og öll íslensk matvælaframleiðsla
vel að vígi og getur átt ómælda
mögulæeika f framtíðinni. Þeir
eru ekki sjálfgefnir hér frekar en
annarsstaðar og mikillar endur-
skipulagningar er þörf í íslensk-
um landbúnaði og íslenskum
matvælaiðnaði, þar sem boðorð-
ið er minni tilkostnaður án þess
að tapa niður gæðum framleiðsl-
unnar eða spilla landkostum."
Steingrímur varaði við fljót-
ræðisútsölu á hagkvæmustu
virkjanakostum okkar vegna
tímabundinna erfiðleika í
efnahags- og atvinnumálum og
sagði ao orkufrek starfsemi eða
orkusala til útlanda kynni að
verða raunhæfur möguleiki innan
fárra ára.
„Stefna Alþýðubandalagsins í
þessum málum hefur reynst rétt
og nú þykir sjálfsagt að taka
undir margt af því sem við höfum
sett fram í þessum efnum, svo
sem um raforkuverð og ýtrustu
kröfur um mengunarvarnir. Ein-
mitt í þessu ljósi eru engin tilefni
til undansláttar. Flokkurinn á að
halda fast við kröfur sínar, ekki
síst um ótvírætt forræði okkar
sjálfra í öllum atvinnurekstri af
þessu tagi og það forræði verður
best tryggt með fullnægjandi
eignaraðild einsog dæmin
sanna.“
Þá fjallaði Steingrímur um
ferðamannaþjónustuna sem velt-
ir nú nærri 10 miljörðum króna á
ári „...og vaxtamöguleikarnir
virðast miklir. Hitt er meira vafa-
atriði nú um stundir hvort okkur
sjálfum sé treystandi fyrir þessum
möguleikum.“
Nýr grundvöllur í atvinnumálum
Svanfríður Jónasdóttir varaformaður Alþýðubandalagsins
Svanfríður Jónasdóttir fjallaði
um nýjan grundvölli í atvinnu-
málum þjóðarinnar í erindi sínu
en bcindi þó einkum sjónum að
sjávarútveginum. Hún sagði að
staðan núna einkenndist af þeim
miklu og fjölþættu erfíðleikum
sem verið hafa í þjóðarbú-
skapnum og að það væri Ijóst að
okkur tækist ekki að bæta lífs-
kjörin og tryggja þau til frambúð-
ar nema við vinnum okkur fram
úr skipulagsvanda atvinnulífsins.
„Vegna mikilvægis sjávarú-
tvegs í utanríkisviðskiptum og
þjóðartekjum er sérstaklega ár-
íðandi að þar verði allra leiða
leitað til að auka arðsemi. Sam-
keppnin um kvótann hefur leitt
til þess að sífellt meira fjármagn
er bundið í fískiskipum. Fyrirtæki
og byggðarlög verja gífurlegum
fjármunum til kaupa á skipum á
háu yfirverði, í raun kaup á
kvóta. Miðað við þær hugmyndir
sem fyrir liggja virðist ekki um
breytingu á því að ræða í næstu
framtfð þar sem áfram virðist
stefnt að því að binda kvóta við
skip og að þeir sem áttu skip á
tilteknu tímabili geti sjálfir selt
þau verðmæti sem veiðirétturinn
í raun er orðinn.
Hornsteinn fiskveiðistefnunn-
ar á að vera sá að fiskimiðin séu
sameign þjóðarinnar. Það getur
ekki samrýmst þeirri stefnu að út-
hlutun ókeypis veiðikvóta skapi
verðmæti fyrir einstaklinga og
fyrirtæki sem síðan gangi
kaupum og sölum. Það er því
tímabært að við tökum upp
kvótaleigu og afskrifum ókeypis
veiðirétt á tilteknu árabili.“
Jafnframt þessu telur Svanf-
ríður að það þurfi að úrelda mar-
kvisst stóran hluta fiskveiðiflot-
ans en undanfarin 3 ár hafa bæst
við flotann um 5000 brúttólestir á
ári að andvirði um 15 miljarðar
króna. Með því að minnka flot-
ann um 10% er hægt að bæta af-
komu útgerðarinnar um allt að
7%.
„En hvernig tryggjum við það
að fiskvinnslan hafi aðgang að
hráefni ef skipum á að fækka og
það að eiga skip tryggir ekki
lengur kvóta? Fyrsta gagnspurn-
ingin er auðvitað sú hvort það
fyrirkomulag sem við höfum búið
við tryggi yfir höfuð að fisk-
vinnslan eigi aðgang að hráefni til
vinnslu? Nei svo hefur ekki verið.
Það má fullyrða að fiskvinnslan á
Humbersvæðinu í Bretlandi og í
Norður-Þýskalandi hafí búið við
mun öruggara hráefnisframboð
af íslandsmiðum þar sem íslensk-
ir útvegsmenn hafa séð þeirri
fiskvinnslu fyrir jöfnu og öruggu
framboði með siglingum sem eru
skipulagðar af þeim sjálfum 3-6
mánuði fram í tímann.
Það er til að tryggja íslenskri
fiskvinnslu aðgang að þessu hrá-
efni og þar með möguleika á að
sérhæfa sig að við ættum að
skylda öll skip sem fá að veiða á
íslandsmiðum til að selja aflann á
íslenskum fiskmörkuðum.
Erlendir fiskkaupendur gætu
komið hingað til að kaupa fisk, sá
fiskur yrði fluttur út með flugi
eða flutningaskipum eftir því
hver tilgangur kaupanna væri.
Hugsanlega gæti þróunin orðið
sú að þeir semdum við íslensk fyr-
irtæki um tiltekna vinnslu.
Það að við sjálf tækjum að okk-
ur að selja hér á mörkuðum allan
fisk veiddan á íslandsmiðum
myndi fjölga störfum og færa inn í
landið mikilvæga þekkingu á
markaðssetningu fisks. Þjónusta
ýmiskonar mundi einnig blóm-
stra. Markaði þyrftum við að
starfrækja um allt land og vinna
að samgöngubótum með tilliti til
þess að stækka bæði atvinnu- og
félagsheildir.“
Svanfríður sagði að við værum
að stórum hluta hráefnisútflytj-
endur í dag og til þess að fá meira
fyrir fiskinn þurfum við að kom-
ast nær neytandanum, en það
gerist ekki nema framboð af fjöl-
breyttum sjávarafurðum sé nægi-
legt. Þá sagði hún á að við ættum
mikið ólært bæði á sviði markaðs-
mála og meðhöndlunar hráefnis-
ins.
Þótt stærsti hluti ræðunnar
fjallaði um sjávarútveg ræddi
Svanfríður einnig um iðnað og
landbúnað. Hún sagði að nýta
yrði betur þær auðlindir sem við
eigum í orkunni til iðnaðarupp-
byggingar en að þar einsog í öðru
yrðum við fyrst að spyrja um
þjóðhagslega hagkvæmni fram-
kvæmdanna. Hún sagði að það
þyrfti að taka á skipulagsmálum
landbúnaðarins og stýra fram-
leiðslunni með tilliti til markaðs-
aðstæðna.
„Forsenda þess að við getum á
hverjum tíma aðlagað atvinnulíf
okkar breyttum aðstæðum án
þess að byggðin í landinu taki
stórfelldum breytingum er því sú
að við vinnum markvisst að því
að styrkja hið félagslega öryggis-
net fólksins - í gegnum húsnæðis-
kerfið, skóla og dagvistir, at-
vinnuleysisbætur og tilboð um
endurmenntun. Þeirri aðferð
hefur of lengi verið beitt að
tryggja öryggi fólksins með því að
streitast við að halda fyrirtækjum
í óbreyttum rekstri, sem ættu, ef
til þeirra væru gerðar eðlilegar
arðsemiskröfur, engan rétt á sér.
Við skulum gera kröfur til at-
vinnurekstrarins en tryggja ör-
yggi fólksins," sagði Svanfríður
að lokum.
Islensk menning
- alþjóðleg þróun
Svavar Gestsson menntamálaráðherra
s
„Þegar texti ber yfírskriftina
íslensk menning - alþjóðleg þró-
un kemur fólki kannski fyrst í hug
að ætlunin sé að fjalla um vanda
islenskrar menningar andspænis
erlendum áhrifum almennt. Það
er ekki ætlun mín að fara þannig í
málið, heldur ætla ég að skoða
þróun íslenskrar menningar út
frá forsendum hennar sjálfrar og
innviðum íslenska þjóðfélagsins
og ytri áhrifum og örlítið í Ijósi
sögunnar síðustu 100 árin“ sagði
Svavar Gestsson menntamála-
ráðherra í upphafi framsöguer-
indis síns.
Svavar sagði að þegar litið væri
'ir síðustu 100 árin blasi við að
slendingar hafi náð ótrúlegum
árangri í menningarlegum efnum
þrátt fyrir að í upphafi þessarar
aldar hafi danskan verið mikils
ráðandi og íslensk listsköpun tak-
mörkuð, rithöfundar og Ijóð-
skáld bjuggu fjarri heimaslóðum,
menn einsog Gunnar Gunnars-
son, Jóhann Sigurjónsson og
Guðmundur Kamban sem
freistuðu gæfunnar erlendis en
einnig myndlistarmenn sem urðu
að nema sína listgrein erlendis.
Niðurstaða Svavars er því sú að
við getum leyft okkur að vera
bjartsýn fyrir hönd íslenskrar
menningar til næstu aldar.
Það er þrennt sem mestu ræður
um menningarlegt umhverfi,
skólinn, heimilin og fjölmiðlarn-
ir, auk þess má nefna vinnutím-
ann og Iaunin. Svavar fjallaði svo
um hvern þessara þátta fyrir sig,
fyrst skólana.
„Staðreyndin er sú að á einu ári
frá því að við komum til starfa í
menntamálaráðuneytinu hafa
verið teknar ákvarðanir sem í
veigamiklum atriðum geta ráðið
úrslitum um menningarlegt um-
hverfi á komandi áratugum. Þar
skiptir langmestu að mótuð hefur
verið stefna í málefnum flestra
skólastiga og í málefnum skólans
í heild. Það á við um leikskóla-
stigið, grunnskólann, framhalds-
skólann, fullorðinsfræðslu og að
hluta til um háskólastigið. í öllum
þessum þáttum er einmitt lögð
áhersla á jöfnunarhlutverk
skólans, á lýðræðislegar skyldur
hans og ábyrgð hvers skóla og
hverrar stofnunar á sínum eigin
högum og meginforsendum. í
þessu starfi hefur verið lögð
áhersla á það meginatriði að með
lengdum skóladegi sem verður
veruleiki á næstu 10 árum sam-
kvæmt grunnskólafrumvarpi
okkar, að þá munu listgreinar af
margvíslegu tagi skipa meginsess
í þessu aukna starfi skólans. Þar
með erum við að búa bömin
undir þátttöku í menningarlegu
lífi, skapandi starfi og túlkun.
Þetta kemur alls staðar fram í
stefnumótun okkar, ekki síst í
þeirri ákvörðun að gera barna-
menningu að meginviðfangsefni í
menntamálaráðuneytinu á næsta
ári.“
Næst sneri Svavar sér að fjöl-
miðlunum og taldi þar víða pott
brotinn. „Þar er ruslið á dag-
skránum daginn út og inn einsog
sakir standa. Fjölmiðlarnir hafa
ekki rækt menningarlegt hlut-
verk sitt einsog þeir eiga að gera
samkvæmt gildandi Iögum. Þess
vegna hef ég skrifað öllum hand-
höfum útvarpsleyfa og sjónvarps
og óskað eftir skýrum svörum frá
þeim um menningarlega stefnu
þessara stofnana með tilliti til ís-
lensks máls og íslenskrar menn-
ingar í heild.“
Þá rifjaði Svavar upp um-
ræðuna um að loka eigi íslenskri
menningarlandhelgi fyrir er-
lendum aðilum einsog gervi-
hnattastöðvum, „...eina nothæfa
vörnin er sú að okkar fjölmiðlar
verði betri og íslenskari en hinir;
að okkar fjölmiðlar endurspegli
íslenskan veruleika úr íslensku
umhverfi. Þá er þeim borgið. Þá
skipta erlendar ruslstöðvar engu
máli jafnvel þó að þær komi utan
úr geimnum."
Hvað heimilin varðar þá er
vandi þeirra margfalt vinnuálag
og þrældómur undir vaxtaokri og
því eru þau varla til sem menn-
ingarstöðvar á sama hátt og áður.
Svavar rifjaði upp það sem gert
hefur verið í ráðuneytinu frá því
að hann kom til starfa þar. Sem
dæmi má nefna málræktarátakið,
í annan stað átak í þágu íslenskrar
leiklistar, í þriðja lagi opnun Evr-
ópusamfélagsins fyrir íslenskum
kvikmyndagerðarmönnum og
stóraukið norrænt samstarf í
kvikmyndamálum, samstarf við
bókaforlög og átak til kynningar
á íslenskri myndlist og tónlist er-
lendis.
„Við þurfum að setja okkur
verkefnaáætlun í málefnum ís-
lenskrar menningar til áratugar
eða svo í senn. Þar þurfum við að
taka allar listgreinar með og þar
þurfum við að taka inn hlut skóla
og menningarstofnana og fjöl-
miðlanna eftir því sem kostur er.
Þar þarf fyrst að skoða hinn fjár-
hagslega aðbúnað og af því að
okkur er öllum ofarlega í hug
virðisaukaskattur um þessar
mundir tel ég rétt að skýra frá því
að í tillögum um virðisaukaskatt
er gert ráð fyrir að undanþiggja
tónlist og myndlist og leiklist
virðisaukaskatti, en umræður um
bækur og kvikmyndir eru enn í
gangi. Ljóst er að besta leiðin í
þessum efnum til þess að tryggja
lágt bókaverð væri að hafa virðis-
aukaskattinn í tveimur þrepum
þannig að brýnustu matvæli og
bókin fengju sömu meðferð enda
Sveitastjómir - vettvangur lýö-
ræðis og félagslegra réttinda
Margrét Frímannsdóttir formaður þingflokks Alþýðubandalagsins
er það eðlilegt og í samræmi við
stefnu flokks okkar. Úrslit í þeim
málum eru ekki ráðin og ráðast
næstu daga.
En fyrir utan hið almenna fjár-
hagslega umhverfi tel ég að
mestu skipti að menningarstofn-
anirnar séu sjálfstæðar bæði fjár-
hagslega og menningarlega og að
ríkisvaldið sinni þeirri skyldu
sinni fyrst að leggja fram fjár-
muni eftir föstum samningum, en
það á ekki að hlutast til um ein-
staka þætti í rekstri eða starfsemi
þessara menningarstofnana. Það
er stefna sem við munum væntan-
lega marka um Þjóðleikhúsið
samkvæmt nýjum Þjóðleikhús-
lögum og það er stefna sem ég
vildi marka um Ríkisútvarpið.
Það verður hins vegar að játa að
stefnumótun af þessu tagi á erfitt
uppdráttar bæði innan stofnan-
anna sjálfra og á alþingi."
Margrét Frímannsdóttir sagði
að það skipti ekki síður miklu
máli að fólk sem hefði tekið að sér
pólitísk störf á öðrum stöðum en
Alþingi og í ráðuneytunum
skilaði sínu starfí vel.
„Þar er fyrst til að nefna þá sem
vinna að sveitarstjórnarmálum,
því hvað sem líður lagasetning-
um, reglugerðum og góðum á-
setningi landsmálapólitíkusa um
að skapa hér þjóðfélag jafnaðar,
lýðræðis og raunveruleg skilyrði
til handa fólkinu til að nýta frelsi
sitt, þá ræðst það í mörgum tilvik-
um af því hvernig hinum smærri
samfélögum, það er sveitarfélög-
unum, er stjórnað. Það fer eftir
því hversu mikiðs vigrúm þau fá
frá ríkisvaldinu til að stjórna
hvernig það þjóðfélag, sem við
búum í, þróast."
Margrét sagði að fulltrúi í
sveitarstjórn væri í návígi við
fólkið og vissi því ævinlega hver
staða atvinnumála væri í
sveitarfélaginu. Hann heyrir oft
frá fyrstu hendi hvar helst þarf að
taka á varðandi félagslegar úr-
bætur og verður að setja sig inn í
flest þau mál sem varða samfé-
lagið.
„Fulltrúi í sveitarstjórn tekur
oft þátt í gleði, sorg, velgengni
eða áföllum íbúa þess samfélags’
sem hann býr í. Fulltrúi í sveitar-
stjórn er kannski ekki með hag-
tölur á hreinu. Hann er kannski
ekki með afkomu heimilanna í
prósentutölum á hreinu né held-
ur kjarabætur eða prósentukjara-
skerðingu eða þá hugtök hag-
kerfisins. Allt þetta kann að vefj-
ast fyrir honum.
Sé hins vegar um að ræða raun-
verulega afkomu heimilanna,
raunverulega afkomu atvinnu-
fyrirtækjanna, raunverulegar
þarfir á félagsíegum úrbótum, þá
þekkir hann þær. Og það eru þær
uppiýsingar sem við eigum að
byggja á og treysta í allri umræðu
um bætt þjóðfélag en ekki ein-
hverjar tölur og meðaltöl búin til
á skrifstofum kerfisins, oft af
fólki sem er allsendis ókunnugt
landinu okkar og þörfum þess
fólks sem byggir það.
Návígið við fólkið og atvinnu-
lífið gerir sveitarstjórnarmann-
inn hæfari en þann sem ekki hef-
ur þessi daglegu tengsl við það
sem raunverulega er að gerast, til
þess að taka réttar ákvarðanir
varðandi framtíðina. Þar horfa
menn á mistökin eiga sér stað.
Þar horfa menn á sigrana vinnast
en heyra ekki bara um þá. Sjón er
alltaf sögu ríkari.“
Margrét fjallaði sérstaklega
um hlut Alþýðubandalagsmanna
í sveitarstjórnum og sagði að þeir
hefðu látið sig mannlífið mikið
varða og verið á verði og fylgt
stefnu flokksins um aukið félags-
legt jafnrétti og lýðræði.
„En hvað er það þá sem hefur
valdið því að við erum ekki kom-
in lengra en raun ber vitni, þrátt
fyrir það að við eigum og höfum
átt svo marga góða fulltrúa í
sveitarstjórnum?
Því er einfalt að svara. í fyrsta
lagi bitnar ástandið í efna-
hagsmálum þjóðarinnar hart á af-
komu sveitarfélaganna. í öðru
lagi hafa sveitarfélögin mjög tak-
markaða tekjustofna og hafa ver-
ið og eru enn háð pólitískum
ákvörðunum ríkisvaldsins í
Samfelld menntun - forsenda framfara
Arthúr Morthens sérkennslufulltrúi
Arthúr Morthens sagði í upp-
hafí erindis síns að þó margt hefði
áunnist í málefnum barna ættum
við samt enn langt í land með að
búa þannig að börnum að okkur
væri sómi að.
„Öll skoðanaskipti um uppeld-
ishugsjónir og markmið eru hald-
lítil ef ekki er reistur sá hyrning-
arsteinn í upphafi, að grundvall-
armarkmið uppeldis og kennslu
er að viðhalda gangverki lífsins.
Hlutverk uppeldisins er því að
koma í veg fýrir kaldrifjaða fram-
komu við frávikshópa.
Slíkt er auðvitað erfitt í samfé-
lagi hinnar miskunnarlausu sam-
keppni og kaldrifjaðra fjölmiðla
- myndbanda, þar sem ofbeldið
ræður miklu. Ef við lokum
augunum fyrir hinu kaldranalega
uppeldisumhverfi barna verðum
við gangverk í feigðarflani næstu
kynslóðar. Afskipaleysi gagnvart
ofbeldinu sem viðgengst vítt og
breitt í samfélaginu, kann að
verða uppvakning nýrra banna
valdboðs og ofbeldis. Markvissa
andstöðu gegn hinu kaldrifjaða
samfélagi samkeppninnar, þar
sem börn hafa í mörgum tilvikum
verið skilin eftir á vergangi, verð-
ur að heyja á mörgum vígstöðv-
um. Slíka andstöðu verður að
byggja á markvissu upplýsinga-
streymi og uppeldisaðferðum.
Hugsanlega tekst okkur þann-
ig að hindra að hinir miskunnar-
lausu þættir í fari mannsins nái
yfirhöndinni í samfélaginu. Ég
segi hugsanlega. Hættan er sú að
við ölum upp kynslóðir sem ein-
kennast af framkvæmdagleði án
tillits til innihalds og siðferðis-
krafna. Hættan felst í því að við
ölum upp teknókrata sem setja
tækni og framkvæmdagleði í há-
sæti á kostnað siðferðis og afleið-
ingar fyrir aðra. Afneitun mann-
legra gilda ber kuldann í brjósti
sér.“
Arthúr spyr hvort fjölskyldan
sé hinn trausti uppeldisgrunnur
barnsins einsog ætla mætti.
Langur vinnudagur, erfiðleikar
við húsnæðiskaup og slæm staða
barnafjölskyldunnar hefur veikt
uppeldisstöðuna mjög að hans
mati.
Og hvað með skólann? Hann
er risavaxin samfélagsstofnun,
vinnustaður nálægt 80 þúsund
þj óðfélagsþegna eða þriðjungs
landsmanna. Samkvæmt lögum
um grunn- og framhaldsskóla er
hlutverk skólans þrískipt; að búa
nemendur undir líf og starf í lýðr-
æðisþjóðfélagi, að miðla menn-
ingararfinu, að hjálpa nemend-
um í vexti þeirra og þroska.
„Sú barátta sem nú er í uppsigl-
ingu fyrir bættu skólakerfi er
öðru fremur barátta við fordóma
og hefðir og fjármagn. Uppeldis-
og kennslufræði sem ætlað er að
styrkja andlegan og líkamlegan
þroska barna verður að hafa tök á
því að framkvæma markmiðs-
setningu og lagasetningar. Til
þess þarf fjármagn. Það gengur
auðvitað ekki að grunnskólinn er
hafður í fjársvelti þegar á hann
eru sett jafn mikilvæg mál sem
uppeldis- og menntamál.
Öll vitum við að þorskurinn er
okkur mikilvægur. Öll vitum við
að sfidin er mikilvæg. Öll vitum
við að sauðkindin er mikilvæg.
mörgum mikilvægum málaflokk-
um. Það er því að nokkru leyti
háð því hverjir sitja í ríkisstjórn
hverju sinni, hvernig til tekst með
mörg mikilvæg verkefni hvers
sveitarfélags. Pólitísk forgang-
sefni hverrar ríkisstjórnar, sem
aftur ræðst svo af því hver situr í
ríkisstjórn."
Þá fjallaði Margrét um ríkis-
stjórnina: „Ég tel að við höfum
að stórum hluta - ég segi ekki að
öllu leyti - brugðist þessum von-
um sem bundnar voru við ríkis-
stjórnarskiptin. Vissulega eru
þær björgunaraðgerðir sem ríkis-
stjórnin hefur staðið í, í þágu
allra íbúa landsins og þá um leið
sveitarstjórnanna, mikils virði.
En breyttar áherslur eða breytt
forgangsröð verkefna, t.d. í fjár-
lögum, er ekki áberandi.“
En er ekki kominn tími til að við
áttum okkur á þvf að menntun er
mikilvæg."
Varanlegar lífs-
kjarabætur
Björn Grétar Sveinsson, ritari
stjórnar Alþýðubandalagsins
Björn Grétar Svcinsson sagði
að framundan væru erfiðir samn-
ingar þar sem mikilvægt væri að
rétt væri á þeim haldið.
„Við eigum að nota allar leiðir
sem við sjáum til að jafna lífskjör
með sköttum hvort sem um er að
ræða beina eða óbeina skatta,
skatta á fjármagnstekjur, fast-
eignir, vörur og hvað eina, þetta
er e.t.v. sú leið sem er greiðfær-
ust og skilar árangri á sem
skemmstum tíma. Húsnæðismál
fólks setja mikið mark á iífsstfi
þess alltof löngan hluta af starfs-
ævinni, þar er mjög öflugt að
beita lánakerfum sem jafna að-
stöðu, gera mönnum kleift að
hafa ákveðið val sem þó er stýrt
af tekjum og eignum. Jöfnun í
gegnum húsnæðiskerfin á að
beita t.d. með niðurgreiddum
vöxtum, leigu, styrkjum og s.frv.
Við eigum að stórefla félags-
lega húsnæðiskerfið t.d. með
samræmingu eða samruna þeirra
kerfá sem nú eru til staðar.
Þessi þáttur lífsbaráttunnar
vegur að öllum líkindum þyngst í
því að stytta vinnutíma og hafa
áhrif og aðgang að öðrum gæðum
sem lífið hefur upp á að bjóða, en
verður ekki mælt á mælistiku
aura eða króna, frekar í betra
fjölskyldulífi, auknum skilningi á
umhverfinu, með öðrum orðum,
annað verðmætamat.
Það verður ekki séð að raun-
verulegri jöfnun í launum verði
náð í þeirri þjóðfélagsgerð sem er
og verður í náinni framtíð í svo-
kölluðum frjálsum kjarasamn-
ingum, til þess eru samsetningar
og tengslaleysi starfshópa orðnar
of margar og miklar með tilliti til
t.d. verksviðs og menntunar.
Þetta þurfum við að viðurkenna
að fenginni reynslu hvort sem
okkur líkar betur eða ver.
Hin raunverulega og varanlega
lífskjarajöfnun hlýtur að byggja á
réttlátri millifærslu þess auðs sem
vinnan skapar. Það er og verður
hlutverk Alþýðubandalagsins að
framfylgja því grundvallarsjónar-
miði.“
Björn Grétar sagði afkomu
okkar ráðast af mörgum þáttum
en þar vegur þó þyngst sjávar-
útvegurinn og eru atvinnu-
greinarnar í honum grunnurinn
að því velferðar þjóðfélagi sem
við viljum standa fyrir.
„Það táknar ekki að þessi
atvinnugrein sé hafin yfir
gagnrýni, ábendingar eða af-
skipti frekar en aðrar greinar.
Fyrsta stiginu í sjávarútvegi
þ.e.a.s. veiðunum er stjórnað
með lögum, það eitt kallar á
markvissa stjórnun og eða sam-
ræmingu í vinnslu, ef ná á há-
marks arðsemi á hverjum tíma úr
takmarkaðri auðlind. Nú þegar
allt stefnir áfram í minnkandi
veiðiheimildir þá er þetta raun-
veruleg spurning um efnahags-
legt sjálfstæði, búsetu og velferð-
arkerfið í heild.
Fiskvinnslan verður að koma
sér saman um leiðir, skipta með
sér verkum í sérhæfingu á teg-
undum, pakkningum, útflutn-
ingi, markaðssetningu, hver þró-
unin á að vera í raunverulegri
fullvinnslu, aflamiðlun o.s.frv.
Tími „sædýrasafnsvinnslunnar“
er liðinn.
Ef til vill er orðið tímabært að
útfæra hlutaskiptakerfi í fisk-
vinnslu. Launakerfi sem miðast
við útflutningsverðmæti, laun þá
í raun gengistryggð, áhrif verka-
fólks mundu sjálfkrafa aukast.
Þessari hugmynd er kastað hér
fram til umhugsunar.“
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 18. nóvember 1989
Laugardagur 18. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9