Þjóðviljinn - 30.11.1989, Qupperneq 4

þJÓÐVIUINH
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Dæmisaga
loðfeldanna
í dag er haldinn aðalfundur Sambands íslenskra loðdýra-
ræktenda í mesta uppnámi sem þessi búgrein hefur valdið.
Á sama tíma verður trúlega lögð fyrir Alþingi umdeild tillaga
að lausn fjárhagsvanda greinarinnar, málamiðlun sem ríkis-
stjórnarflokkarnir birtu í fyrradag í lagafrumvarpi um skuld-
breytingar vegna loðdýraræktar.
Ekki þurfti að bíða lengi eftir harkalegum viðbrögðum
hagsmunaaðila við hugmyndum ríkisstjórnarinnar. í yfirlýs-
ingu Stéttarsambands bænda í gær eru aðgerðir ríkisstjórn-
arinnar átaldar harðlega og gefið í skyn að þær séu aðeins
dulbúin „ákvörðun um að leggja loðdýrarækt niður sem
atvinnugrein hér á landi.“ Lögð er áhersla á að uppbygging
loðdýraræktarinnar hafi verið gerð að frumkvæði
stjórnvalda og að hrun greinarinnar sé „áfall, ekki einasta
fyrir landbúnaðinn, heldur atvinnulíf landsmanna í heild“.
Loks krefst Stéttarsambandið að stjórnvöld komi til aðstoðar
þeim hundruðum fjölskyldna sem nú verða fyrir félagslegu
og fjárhagslegu áfalli.
Hverjar eru raunverulegar orsakir þess að loðdýrarækt
virðist í stað ágóða og styrkingar ætla að leiða til taps og
tæringar í sveitum landsins? Eru ástæðurnar af erlendum
eða innlendum toga? Hefði verið hægt að afstýra þessari
óheillaþróun?
Allar þessar spurningar krefjast svara, ekki eingöngu
vegna loðdýraræktarinnar, heldur vegna allrar atvinnuupp-
byggingar, skipulags og fjárfestinga í landinu. Loðdýra-
ræktin er á vissan hátt dæmisaga um íslenska aðferð, sem
ekki dugir lengur.
Ekki koma t.d. öll kurl til grafar í röksemdum bænda,
þegar þeir bregða Ijósi á orsakir vandans. Þeir benda á
markaðssveiflur erlendis, rangar stjórnvaldsaðgerðir hér-
lendis, fastgengisstefnu og okurvexti. Auðvelt er að sýna
fram á, að allar þessarforsendur liggja að baki stöðunni nú.
En fleira kemur til.
Loðdýrabændum er gjarnt að trúa því, að sölutregða og
verðfall á loðfeldum í heiminum sé nokkuð lögmálsbundin
sveifla og að jafnvægi verði aftur náð eftir 2 ár. Bændur telja,
að sökum þess að allir loðdýraræktendur heims dragi nú
verulega úr framleiðslu muni framboð hafa minnkað nóg
innan fárra missera til að hífa verðið og eftirspurnina upp
aftur. í trausti þessa setja þeir fram óskir um opinbera fyrir-
greiðslu og fjárhagsaðstoð til að brúa þetta erfiðleikatímabil,
þar til loðdýraræktin fer að blómstra á nýjan leik.
Flest bendirtil að þessi von sé tálsýn ein. Markaðshrunið
stafar að verulegu leyti af áralangri baráttu umhverfisvernd-
arfólks, en ekki vegna offramleiðslu á markaði eða hlýnandi
veðurfars. Sú barátta og vakning sem orðið hefur á fáum
árum í umhverfismálum og dýravernd er aðeins daufur fyrir-
boði þess sem koma skal, að mati margra þeirra sem reyna
að skyggna framtíðartilhneigingar.
Loðdýrastríðið er að líkindum jafn tapað og hvalamálið.
Það eru ekki lengur sérvitringar og teprur sem berjast í
fylkingarbrjósti umhverfisverndarsamtaka og dýravina.
Þangað eru komnir þjóðarleiðartogar, stærstu fyrirtækja-
samsteypur og stjórnmálaflokkar. Dæmisaga loðfeldanna
fræðir okkur á því, að nánast ástríðufull árvekni um þróun í
heiminum er eina leiðin til þess að verjast skakkaföllum og
byggja rétt upp.
Litla dæmið um æðardúninn sem Evrópubandalagið hef-
ur sett á bannlista vegna útrýmingarhættu æðarfugla er
skýrt upphrópunarmerki aftan við þann kafla sem nú hlýtur
að fara að Ijúka í íslenskri hagsmunagæslu.
Dæmisaga loðfeldanna kennir líka, hvernig fjármögnun
og skipulagi hefur löngum verið háttað hjá okkur. Engan
óraði fyrir þeirri fjárfestingu sem lá á bak við hvert ársverk í
loðdýrarækt á íslandi, fyrr en kreppan skall á og saman voru
teknar tölur úr ýmsum áttum. Þá kom í Ijós, að svo margir
aðilar, stofnanir, bankar og sjóðir voru viðriðnir loðdýrin, að
illkleift var að átta sig á umfangi dæmisins lengi vel. Loð-
dýraræktin opinberar í hnotskurn sambærilegan vanda
verslunar, þjónustu og jafnvel heilsugæslu.
Ekkert tal af þessu tagi má koma í veg fyrir að þær
fjölskyldur loðdýrabænda sem nú hafa lent í kröggum sem
helst má líkja við náttúruhamfarir, njóti fulls réttlætis af hálfu
stjórnvalda. -ÓHT
KLIPPT OG SKORIÐ
NATÓ er
byggðamálið mesta!
Kristinn Pétursson, sem er
þingmaður Sjálfstæðisflokksins á
Austfjörðum, skrifaði grein í
Morgunblaðið í fyrri viku. Hún
er um varaflugvöll fyrir Nató,
sem þingmaðurinn er orðinn
langeygur eftir og hefur mikinn
áhuga á lagður verði í hans kjör-
dærrii og kallar hann varaflugvöll
þennan „eitt mikilvægasta byggð-
amálið“.
Þingmaðurinn byrjar á því,
svosem í kurteisisskyni, að brýna
það fyrir Nató, að eiginlega þurfi
hernaðarbandalagið á slíkum
flugvelli að halda, eins þótt
sambúð austurs og vesturs fari
mjög batnandi. Kristinn Péturs-
son er nefnilega einn þeirra til-
tölulega mörgu Morgunblað-
spenna sem óttast það stórlega,
að hlákan í alþjóðamálum leiði til
þess að íslenskir aðilar hætti að
geta grætt á hernum. Þess vegna
snýr þessi þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins sér fyrst til Nató og vill
fyrir sitt leyti fyrir hvern mun
koma í veg fyrir að þeir sem þar
stjórna sofni á sínu varðbergi:
„Einræðisskipulaginu verður
aldrei treystandi til fulls og lýð-
ræðisþrón í austantjaldslöndun-
um mun taka langan tíma,“ segir
hann.
Sleppum hernaðar-
kjaftæðinu
En viti menn. Strax í næsta
kafla greinarinnar kemur það í
ljós, að þingmaðurinn hefur síst
af öllu trú á því að margræddur
varaflugvöllur sé einhverskonar
varnar- og lýðræðisnauðsyn. Þar
segir hann skýrt og skorinort:
„Við skulum fara að hugsa um
þessi mál út frá staðreyndum og
sleppa „hernaðarkjaftæðinu.“
Svalur maður hr. Kristinn Pét-
ursson.
Og hverjar eru svo staðreyndir
málsins að dómi Austurlands-
þingmanns Sjálfstæðisflokksins?
Þær eru einkum þessar hér:
„Varaflugvöllur NATO gefur
ferðamannaþjónustu sem vax-
andi atvinnnugrein stórbrotna
möguleika. Flugvöllur með svo
fullkominn öryggisbúnað hefur
alla burði til þess að stuðla mjög
að fjölgun millilendinga erlendra
flugfélaga hér á landi. Lítum á
legu okkar. Yfir ísland og rétt hjá
fljúga um 300 flugvélar á sólar-
hring! Eigum við ekki að koma
einhverju af þessu niður á jörðina
og efla ferðamannaþjónustu."
Og hér eftir kemur svo setningin
sem áðan var til vitnað: „Við
þurfum að fara að hugsa þessi
málefni út frá staðreyndum.“ Og
síðan er því við bætt, að með
auknum lendingum erlendum á
Egilsstöðum mundu aukast við-
skipti við ferðaþjónustu bænda,
sem „er mjög gott málefni“, þá
mundi margnefndur flugvöllur og
gera það mun styttra fyrir ýmis
fiskeldisfyrirtæki að koma afurð-
um sínum í flugfragt.
Það er ekki lengi verið að gifta
hana Möngu.
Staðreyndir
á brauðfótum
Ekki úr vegi að skoða ögn nán-
ar trú og traust þingmannsins á
„staðreyndir“. Það er vafalaust
„staðreynd“ að Austlendingar
vilja eiga stærri og betri flugvöll
en þeir nú eiga. Og að hann gæti
komið sér vel á fleiri en einu
sviði. En í fyrsta lagi er það held-
ur en ekki ólíklegt að erlend
flugfélög vilji fjölga að ráði milli-
lendingum á lslandi vegna þess
að þar væri til alþjóðlegur vara-
flugvöllur. Með allri virðingu
fyrir þeirri freistingu sem ferða-
þjónusta bænda kann að vera les-
endum Njálu og Nonna. Hér er
ekki „staðreyndamat" á ferð,
heldur miklu heldur óskhyggja: æ
það munar svo litlu að heimurinn
sé eins og ég vil að hann sé.
En það er annað sem er miklu
hæpnara við staðreyndatalið í
þingmanninum. Og það er blátt
áfram þessi tenging, að varaflug-
völlur fyrir NATO eigi að verða
einskonar hornsteinn byggða-
stefnu, að mannvirkjasjóður
hernaðarbandalags eigi að vera
sjálfsögð afgreiðslustofnun fyrir
ferðaþjónustu bænda og mark-
aðsþjónustu fiskeldisins.
Óttinn
við friðinn
Eins og nærri má geta er hér
eina ferðina enn um að ræða það
hernám hugarfarsins, sem meira
að segja Morgunblaðið kemur
stöku sinnum auga á. Sá hugsun-
arháttur að herinn bandaríski eigi
fyrst og síðast að vera einskonar
aukabúgrein í íslensku þjóðfé-
lagi, eitthvað sem heldur uppi
arðseminni, einskonar gulltryggð
loðdýrarækt sem aldrei lendir í
vondum markaðssveiflum og
annarri óáran.
Þessi hugsunarháttur er svo-
sem ekkert nýmæli: Það mátti
ljóst vera þegar hópurinn Varið
land efndi til undirskriftasöfnun-
ar í tíð vinstristjórnar Ólafs Jó-
hannessonar undir áskorun um
að herinn væri ekki látinn fara, að
miklar undirtektir undir þá
áskorun voru ekki tengdar því,
að landsmenn væru fjarskalega
hræddir við Rússa eða meðvitað-
ir um hernaðarþarfir Nató. Mikill
hluti undirskrifenda svamlaði um
í hálfgerðu meðvitundarleysi
með það þó helst á bak við eyrað
(þótt ósagt væri) að ekki mættu
menn missa þann spón úr sínum
aski sem herinn væri. Magnús
Kjartansson skrifaði um það leyti
snöfurlegar greinar, þar sem
hann kvaðst óttast það, að þegar
að því kæmi að stórveldin færu að
afvopnast og herstöðvar þeirra á
erlendri grund þættu þeim mun
óþarfari, þá væru menn hér á
landi orðnir svo háðir útgerð á
herinn að þeir gætu ekki fagnað
betri tíð og afvopnun. Heldur
mundu þeir ófáir sem mundu
krjúpa á kné og grátbiðja Kan-
ann að fara ekki.
Því miður bendir ýmislegt af
því sem mönnum hrekkur af
munni um þessar mundir til þess,
að sá uggur sem greip Magnús
Kjartansson og fleiri góða menn
á dögum Varins lands sé á alltof
góðum rökum reistur.
Góði guð láttu Amríkanana
koma aftur eins og skot, sagði
Kleópatra í Atómstöðinni. Góði
guð láttu Kanana ekki treysta
Rússum of vel, biðja menn f
Morgunblaðinu. Góði guð,
sendu okkur Rússagrýluna aft-
ur....
AB
þJÓÐVILJINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími: 681333
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, ólafur H. Torfason.
Fréttastjórl: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrirbiaðamenn: DagurÞorleifsson, ElíasMar(pr.),Guðmundur
RúnarHeiðarsson, HeimirMár Pétursson, HildurFinnsdóttir(pr.),
Ingibjörg Þorsteinsdóttir, Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ólafurGíslason.ÞorfinnurOmarsson
(íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Skrlfetofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglý8ingaatjórl: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Simavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bilatjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbrelðslu- og afgroiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Ðára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrin Bárðardóttir.
Utkoyrsla, af greiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavlk, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskriftarverðámánuði: 1000kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 30. nóvember 1989